Казақ тілі терминдерінің салалық гылыми түсіндірме создіктерінің топтамасы Қазақстан


М ¥Ғ  ------------------------------



Pdf көрінісі
бет27/35
Дата17.01.2017
өлшемі13,68 Mb.
#2118
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   35

М ¥Ғ  ------------------------------  
152
л ы гы н   зсрттеу,  м ү гал ім   м ен   оқуш ы  
карым-қатынасының ерекшелігін айқын- 
дау. Мүнда шокіртке сапалы білім берудегі 
үстаздық  қызметтің  мақсат-міндеттері, 
нысандары мен одістері,  мүғалімнің жеке 
басы  мен  оның  іс-орекетіне  қойылатын 
талаптар,  оған  қажетті  қабілет,  бейім- 
діліктердің (іскерлік, одеп, зиятгьпс, жетілу, 
бала  психологиясын  жетік  білу,  педаго- 
гикалы қ  одіс-амалдарды  меңгеру  жоне 
т.б.) психологиялық астарлары талданады.
МҮҒАЛІМ СІРЕС І (Сгресс учителя)  — 
педагогикалық  іс-өрекет  барысында  аяқ 
астынан кездескен өзгеше қиындықтардан 
туындайтын  жағдай.  М.с.  көбінесе  уақыт 
тапшылығынан,  оқушының  үлгерімі  мен 
тортібінің  нашарлығынан,  окімшілікпен 
жоне  оріптестерімен  қақтығыс  кезіндегі 
жоне  т.б.  жағдайлардан  туындайды.
М Ү ҒА Л ІМ Д ЕРД ІҢ   Б ІЛ ІМ ІН   Ж Е - 
ТІЛ Д ІРУ   —  орта  арнаулы,  жоғары  оку 
орыңдарын бітірген мүғалімдердің білімін 
бүгінгі  гылым  саласында  болып  жатқан 
ж аңалы қтарм ен  толы қты ру.  М үғалім- 
дердің білімін жетілдіру — семинарларда, 
облыстық және  республикалық мүғалім- 
дер  білімін  жетілдіру  институттарында 
жүзеге асырылады.
М Ү ҒА Л ІМ Н ІҢ   К Ә С ІП ТІК   ӘЛЕУ- 
М Е Т Т Е Н Д ІР ІЛ У І  (П рофессиональная 
соииализация  учителя)  —  м үғал ім н ің  
косіптік ортаға енуі; педагогикалық тожі- 
рибені  меңгеруі,  педагогтар  қауымдасты- 
ғының  стандарты  мен  қүндылықтарын 
игеруі, жігаақталған тожірибені белсенді- 
лікпен жүзеге  асьфуы.
М ҮҒАЛІМ Ш Ң  САБАҚҚА  ДАЯРЛА- 
НУЫ   (Подготовка  учителя  к  уроку)  — 
Қ азақ стан   Рсспубликасы   Білім   ж әне 
ғылым  м и н истрлігін ің   бекіткен   білім 
стандартына жоне оқу жоспарына  сойкес 
мүгалімнің  сабаққа даярлануы.
М Ү Ң   (Т оска)  —  ад ам н ы ң   бүры н 
басынан  кешірген  қолайсыз  оқиғалары 
мен жүзеге аспаған сотсіз істері жайыңцағы 
дорменсіз  ойы,  қүрғақ  қиялы.  Мүндай 
жағдай  адамның  тынышын  алады,  ойын 
бөліп,  қиялын сан саққа жүгіртуі мүмкін. 
Бүл кобінесе ерік-жігері нашар, білімі мен 
тожірибесі  таяз  адамдарда  жиі  кездесетін 
психикалық  күйдің енжар  түрі.
МҮРА  (Наследие)  —  атадан  балаға 
қалған  дүние-мүлік,  достүр,  салт-сана. 
Мирас  мүраның  жалғастығын  корсетеді, 
ал  мүра тарихи,  ататектік  иелік.
М Ү РА ГЕР  (Н аследник)  —  океден 
қалған  мал-м үліктің,  қалған  мүраның 
иесі.  Егер окесі  не шешесі  қайтыс  болса, 
оның жиған-ергені,  барлык қазына,  мал- 
мүлкі  оны ң  баласына  қалады.  Мүрагер 
бірнешеу болса (үлы, қызы, т.б.), мүраны 
иелену  —  қайтыс  болган  кісінің  осиеті
I  бой ы н ш а  не  заң   ж олы м ен   шешіледі. 
Қ азақ  халқы ны ң  ата-достүрі  бойынша 
мүраға  кенже  бала  немесе  бала  жалғыз 
болса,  соның өзі  ие  болады.
М Ү РА Т  (И л е а л ;  ф р а н ц . 
іё е а !
  — 
елестеу)  —  адамның  өмірден  өзіне  өнеге 
іздеуінен, біреуді үлгі түтьш қастерлеуінен 
байқалатын қасиет. Мүрат — кісінің алдына 
қөйган  аса  ардақты,  ең  асьш  мақсаты. 
Мүратқа жету-үіпін,  қөлдан  келетін  өдіс- 
тосілдің  бәрін  сарқа  пайдаланып,  оган 
күшті  ерік-жігер  мен  қажыр-қайратты 
жолдас  ету  қажет.  Дүрыс  дүниетаным, 
айқын  сенім,  сөз  бен  істің  нақты  байла- 
н ы сы   бар  ж ерде  ған а  ад ам д а  м үрат 
қалыптасады.  М.—  жақсыға жетуді арман
етіп, сол үшін әрекет жасау. Жеке түлганьщ 
эстетикалы қ  үлгі-өнегелік,  ата-тектік, 
ғылыми мүраттары  (мақсатгары)  бөлады.
МҮДДЕ  —  алға  мақсат  қөйьга,  сөл 
м ақсатқа  жету  өрекетінің  негізі.  М.  — 
мақсаттьщ  түпкі  негізі.  Мақсат-мүддесіз 
адам болмайды. Адам мүддесіне еңоекпен 
ж етеді.  М .  —  тү л ған ы ң   іс-ө р ек еттің  
мақсатын  үғынуға  бағытгылығьга  қамта- 
масыз ететін танымдық қажеттілікгің көрі- 
ну  нысаны.  М.  бөлмысты  терең  үғьгауға, 
бейнелеуге,  жаңа  фактілермен  танысуға 
қажетті  багдарды  анықтайды.  М.  субъек- 
тивтік түрғьща таным процесі эмоциялық 
реңкте болады жөне өбьектіге зейін қөюдан 
корінеді.  М.  өзінің даму  динамикасында 
бейімділікке айналуы мүмкін.  Тікелей  М. 
жөне жанама  М.  болады.
М Ү С ІР К Е У   —  қ и ы н д ы қ   к ө р ген  
адамды  аяп,  өған  комек  корсету  орекеті. 
Н амы скер  адам  б асқ ан ы ң   мүсіркеуін 
(аяуы н)  үнатпайды ,  еш кімге  кіріптар 
болмауга тырысады.
М Ы ЛҚАУ  —  адам ны ң  сөйлей  ал- 
мауы.  Жас  бала  туа  керең  бөлса  немесе 
ауру  салдарынан  есту  қабілеті  жөйылса, 
естімейтіндіктен  сөйлеуге  үйрене  алмай- 
ды. Егер бала тілі шыға бастағанда өр түрлі 
ауру (қызылша, түмау жоне т.б.) салдары- 
нан кереңдікке шалдықса, ол бірлі-жарым 
үйренген сөзін де айта алмайды.  М.  адам 
қоршаған  ортадағы  қүбылысқа бейімдел- 
гіш   келеді.  Олар  ы мдап,  қол  бүлғап 
сойлеуге үйренеді.  Ымдап сойлеу арқылы 
өзінің айналасынан қабылдаған түсінікте- 
рін  жеткізеді.  Кейде  М.  бала  мектепке 
барганға  дейін  өркімнің  сөзіне  еліктеп 
аздап  ды бы с  ш ығаруы  м үм кін ,  бірақ 
дыбыс  шығара  алмайды.  Мылқауларды 
емдеу  көбіне  сотті  болып  ш ы қпайды . 
Сондықтан  мылқаулықпен  күресу шара- 
лары  балалардың  жас  кезінде  басталуы 
ти іс.  М ы л қ ау л ы қ қ а  ш алды қты раты н  
ауруларды дер  кезінде  емдеу керек.
М Ы СҚЫ ЛШ Ы   (Пародист)  -   біреу- 
дің  түрлі  кемшілігін  келемеждеп,  бетіне 
басып, кейде оны орынсыз келекеге айнал-

I
I аьфуды жаны тілеп түратын мінезі шалкес 
адамдардың  кісіге  қолайсыз  осер  етстін 

“тәрбне” қүралы. Мүны жарасымды озіл- 

оспақпен  шатастыруға  болмайды.

М ІН ЕЗ,  СИПАТ  (Характер;  грек. 

сһагаскіег
  —  ерекше  белгі)  —  адамнын 

өмірлік  бет  алысын  білдіретін,  оның  бір 

сылыргы  түрақты  және  түрлаулы  жеке- 
I дара  қасиеті.  Мінезді  адамның сан  алуан 

кдсиетін (оң, теріс) ор қырынан көрсететін, 
I  тіршілік бағытынын өрнегі деуге  болады. 
>■  Мінез — кең мағыналы үгым, онда кісініи 
В о р  тү-рлі қасиеттері мен сапалары тогысып
■   жатады.  Мінез  —  жеке  адамның тіршілік
■   жағдайындағы  қылыгын  бейнелейтін
■   түрақты жоне монді психикалық ерекше- 
і  ]  ліктерінің  үйлесімі.  М.  өмір,  тэрбис 
I   процесінде  қаяыптасады,  адамның  емір
■   қалпы мен  жагдайын  корсетеді.  Олардын
■   езгеруіне  байланысты  М.  де  озгереді.  М. 
В   темпераментпен де байланысты. Мінездің 
І |   екі снпаты бар:  1) адамның ақикат дүіпіеге
■   катынасы  жоне  оны  жүзеге  асырудын
■   озіндік амалдары;  2)  оз эрекетін торгіпке 
I   келтіре  алатын  озіндік  еріктері.  Адам 
I   ғүмырынын  барлык  жасында  мінсзге
■   торбиенің ықпалы зор.  Онын ішіне қайта 
I   тәрбиелеу,  озін-езі  торбиелеу  кіреді.
I  
М ІН Е З  БІТІСТЕРІ  (Черты  харак- 
I   тера)  —  ом ір  бары сы н да  біртіндсп 
I   қалыптасатын мінез ерекшсліктсрі.  Бүлар 
I   бірнеше  топқа  болінеді.  Кісінің  айнала- 
сына,басқаадамдаргакатынасынбілдірс-
■   тін  жағымды  мінез  бігістеріне  адамгер-
■   шілік,  кайырымдылық, адалдық, т.б. осы 
I   секілді  жағымды  мінсздсрмен  қатар, 
I   қатыгездік,  зымняндық,  сотқарлық,  т.б. 
I   үнамсыз  түрлері  де  кездеседі.  Адамныц 
I   атқараты н  іс-орекетіне,  сңбск  етуге 
I   қатынасын бьтдірстін мінсз бггістері де сан 
I   апуан.  Бүлар  —  сцбск сүйгіштік (қарама- 
1   қарсы   —  ж а л қ а у л ы қ ),  ү қ ы п ты л ы қ
■  (қарама-қарсы — салақтық), т.б. Аоамішц
■   озіне-озініц  қатынасын  білдірегін,  оэін 
I   багалай  алуынан  корінетін  мінсз бітістсрі 
I   дс болазы. Оларга қарапайымдылық (оган 
I   қарама-қарсы  — оркокірекгік), батылдык
■  (карама-қарсы — жасқаншақтық) жоне т.б. 
I   енсе,  дүнне-мүлік,  жиһаз,  киім-ксшекке 
I   байланысты  қалыптасқан  мінез  ерекше- 
I   лікгері де ксздсседі. Мыс., осындай нашар 
I   М.б.  (сараңдық,  ысырапшылдық, дүннс- 
I   коны зды к,  пайдакунемдік  жоне  т.б.) 
I   адамныц жан дүниесін жегідей жеп, оныц 
I   кісілігіне  улкен нүксан  келтіреді.
I   ^ 
М ІН Е З -Қ Ү Л Ы Қ   (П оведеннс)  -
I   адамныц  генетикалық  ерскшеліктсріне
I   байланысты  болып,  омір  жагдайларына
I   со й к ес  ж оне  соларды н   ы қп алы м сн
I   байкалып отыратын түрақты пснхнкалық
I   срекшеліктсрінін жиынтыгы.  Адам  озінін

мінез-қүлқына  бақылау  жасау  арқылы
I   мінеадегі мінін түзеуге, жагымсыз орекет,

 
т  
Ш
Ш
^
^
Ш
Ш
Ш
 
м
,
н
дорекі  мінсздсрдсн  езін  тыйып  үстауга 
болады.  М.-қ.  адамның  озіне,  маңайын- 
дагы  басқа  адамдарга,  тапсырылган  іске 
қалай қарайтынынан байқалады. Ол онын 
бүкіл  тертібін е  осер  етсді.  М .-к.  — 
жануарлар мен адамдарга ортақ, организм- 
нің қимыл-қозгалыс белсенділігін, сыртқы 
ортамен  қалай  байланыс  жасай  алуын 
білдірстін үгым. Мінез-қүлықтың қозгау- 
шы кезі  —  қажетгі  отсу.  Мүнын ауқымы 
кец, жан қүбыл ыстарынын орқайсысынан 
түрлі  децгейде  корініп  отырады.  Адам 
мінез-қүлқының  бастапқы  корінісі  — 
қы лы қ.  М үнда  түлганы ц  беталысы, 
адамгсршілік талгам-сенімі корініс бсреді.
М ІН Е З-Қ Ү Л Ы Қ   БАҚЫЛАУЫ  — 
мінсз-күлык  озара  байланысты  пысық- 
таулар  мен  стимулдардың  бақылауында 
болады  деген  жалпы  түсінікті  бслгілеу 
үшін қолданылатын соз тіркесі. Оперант- 
тық теорня түрғысынан  мінез-қүлықтыц 
бакы лануы   гылымн  пснхологияны ц 
негізгі  объекгілерініц бірі.
М ІН Е З -Қ Ү Л Ы Қ  
М Ә Д ЕН И ЕТІ
(Культура  повеления)  —  адамшылык
қарым - катынастын негізгі талаптары мсн
ережслерін сақтау, айналасындағылармен 
дүрыс  карым-қатынас  қүра  білу.  Адам- 
нын жүріс-түрыс, іс-орекетініц жиынтык 
корінісі мінсз-қүлық ерскшелігін айқын- 
дайды.  М інез-қүлықтыц  адамгершілік 
нормаларына  саи  келетін  жагымды  іс- 
орекеттен  немесе  қогакшық  нормаларга 
қаіішы келетін жагымсыз іс-орекеттерден 
түруы  мүмкін.  Мінез-қүлықтық  срекшс- 
ліклер моральдык категорияга жатоды. Ол — 
адамныц қогамдагы  мінез-қүлқын рсттеу 
қызметін атқаратын олеуметтік инстіпут, 
когам   түгелдсй  м ақүлдаган   зацды 
талаптардын орындалу барысымен анық- 
талады.  Қүкықтыц  моральдан  айырма- 
шылыгы:  біріншіден,  қоғам  мойындаган 
адамгсршілік  талаптарын  ор  адамнын 
орындауын  барлық  қогам  мүшелерініц 
қадагалауына  байланысты,  екінішдсн, 
мораль  талаптарын  орындау  тск  рухани 
осср  сту  формаларымсн  (қогамдық  бага 
бсру,  корсетілген  мінсз-қүлық  срсжсле- 
рініц   орындалуын  м ақүлдау  нсмссе 
айыптау)  олшснсді.  Мінез-қүлық  моде- 
ниеті  адамныц 
о с к с і і
 
ортасына,  адамдар- 
мен  күнделікті  карым -каты ііаеы на, білім 
оресінс,  корген-түйгеннен  алган  үлгі- 
онсгесіне баиланысты.
М ІН Е З -Қ Ү Л Ы Қ  
ТЕ РА П И Я С Ы  
(грск. 
Іһегарііа
  —  смдсу)  —  А ҚШ -та 
қалыптасқан,  бнхсвиоріізм  приіш ип- 
терінс пегізделгсн психотерапия оаісі.  Бүл 
орайда,  психикалык  жоне  эмоииялық 
юноратгар инднвндтің нақты бар жагдай- 
ларга бсйімделуініц бүзылуы деп қарасты - 
рылады.  М інез-қүлы қ  тераннясынын 
міішсті  —  адамныц  иіындык  болмысқа
153

154
МІН
конф орм ды қ  бейімделуін  жеңілдететін 
одетгер  қалыптастыру  деп  үғынылады. 
Қалыпты  жонс  “қалыпты  емес”  мінез- 
қүлы қ  арасындағы  айырмашылық  инди- 
видтің ортаға бейімделу дорежесімен ғана 
а н ы қ т а л а д ы .  С о н д ы қ т а н   әл еу м еттік  
жағдайлармен  келіспеушіліқпң  қандайы 
болса да  ж әне  оларға  қарсы  іс-орекетгін 
қай-қайсысы  болса  да  невроздар  секілді 
терапия одістерімен “түзеуді”  талап ететін 
“ « қ а л ы п ты   е м е с ”  м ін е з - қ ү л ы қ   деп 
саналады.  М інез-қүлық  терапиясы  шын 
м о н ін д е   р е а к ц и я ш ы л   б а ғы т   болы п 
табылады.  Қазіргі  уақытга  мінез-қүлық 
терапиясы  терминінің  орнына  көбінесе
“ м ін е з - қ ү л ы қ т ы   м о д и ф и к а ц и я л а у ” 
үғымы  қолданылады.
М ІН Е З -Қ Ү Л Ы Қ Т Ы Қ   ГЕН ЕТИ КА
(Поведенческая генетика)  —  генетика мен 
м ін е з-қ ү л ы қ   арасындағы  байланысты 
зертгейтін салааралық ғылым.
М ІН Е ЗТ А Н У   (Х арактерология)  — 
адам  мінезін зертгейтін психология ғылы- 
мының  бір  саласы.  Мүның  түп  негізі 
ежелгі  грек  оқы м ы сты сы   Ф еофрастан 
басталады.  Ол  өзінің  “ Мінездер”  дейтін 
Тракгатында афиналық 30 адамның жағым- 
сыз  мінездерін  (суайт,  жылпос,  жодігой, 
ж ар ам сақ ,  өсекш іл  ж оне  т.б .)  сы нап 
ж ү й ел ей д і.  XVII  ғасы рдағы   ф ранц уз 
моралисі Ларошфуко мыңнан астам нашар 
мінезді адамдардың портретін берген. Бірақ 
бүлар  э т и к а л ы қ   түрғы дан   ж азы лған. 
Психологшща бүл соцғы кездері ғана зерт- 
теле бастады. Орыс психологы А. Ф. Лазур- 
ский  (1874-1917)  “Мінез  туралы  ғылыми 
очерктерінде” (1909) осы ілімге елеулі үлес 
қосты.
н
НАҚТЫ  ТО П  
(әлеуметтік  психоло- 
гияда)
  —  адамдардың  шамасы  шағын, 
ортақ уақыт пен кеңістікте болатын және 
нақты   қатынастармен  біріккен  қауым- 
дастығы  (мыс.,  отбасы,  мектеп  сыныбы, 
жүмысшылар бригадасы,  оскери болімше 
жоне т.б.). Шама көлемі жағынан ең үлкен 
нақты  топ  ор  түрлі  елдер  мен  халықтар 
арасындағы  экономикалық,  саяси  жоне 
б а с қ а д а й   б а й л а н ы с т а р м е н   б ір ік к е н  
адам дарды ң   тарихи  ж оне  олеум еттік 
қауымдастьпы  ретіндегі  адамзат  болып 
табылады.  Ең  кіші референттік топ  озара 
орекеттес екі  индивид,  яғни диада болып 
саналады.
Н А Қ ТЫ Л А У   (К о н к р ети зац и я)  — 
белгілі бір  істің епкей-тегжейін анықтау.
Н А Қ Ү Р Ы С Т Ы Қ   (И д и о ти я;  грек. 
Шіоіеіа  —
  надан)  —  ақы л-ой  кемістігі. 
Н егізінен  м едициналы қ  жоне  психиа-
триялық сипатқа ие синдромдарды белп- 
лейді.  М ыс.,  ам аврозды қ  (отбасылық) 
нақүрыстық.
НАҚЫЛ  —  онеге-өсиет;  коркем  сөз, 
тақпақ,  жыр түрінде айтылған  нақышты, 
жүйелі  сөз.  Халықтың,  үлы  адамдардьщ 
н а қ ы л   с ө зд е р і  ж а с т а р д ы ң   ж ады нда 
сақталып,  зор торбиелік  рол  атқарады.
НАМАЗ  —  А ллага  си ы н ы п ,  им ан
тілеп,барлық_эдзм баласына, бүкіл олемге 
жақсылық^болсын  деп  ниет  білдіру.  22 
пары зды   н ам азд ы ң   орбір  сө зі,  орбір 
қимылы  адам  баласының  тазалығы  мен 
тақуалыгын арттырады.  Намаз оқу — мү- 
сылмандыққа  шын  берілудің,  бір  Аллаға 
жүгінудің белгісі.  Намаздың мазмүны жас 
үрпақты  тазалыққа,  имандыльпс.қа  тор- 
биелеп,  оның  адами  қасиеттерін  калып- 
тастырады.
НАМ Ы С  (Честь)  —  арлы  адамның 
өзіне,  айналасына,  үлтына  кір  келтірмеу 
ушін күресте бойына қайрат берепн сезімі. 
Қазақ халқы үлтгық намысқа ерекше мон 
беріп,  халықтық  толім-торбие  жүргізеді.
НАМЫСТАНУ  —  жақсылыққа  жету 
ү ш ін ,  қ а т а р д а н   қ а л м а й ,  о зу   үш ін  
қайратганып,  іс-әрекет  жасау.  Ер  намы- 
сын,  ел  абыройын  қорғау.  Намыс  пен  ар 
бір-бірін  толықтыратын  үғым.  Ар  жоқ 
адамда намыс  болмайды.
НАНЫМ  —  дінге,  қүбылысқа,  сөзге 
сен у.  Н а н ы м н а н   и м а н д ы л ы қ   п айда 
болады.
НАШАҚОРЛЫҚ  (Наркомания;  грек. 
пагке  —
  естен  айырылып  қалу, 
тапіа  — 
ессіздік,  қүтырыну)  —  организмнің  тір- 
шілік орекеті есірткі заттарды үнемі қабыл- 
даган  жағдайда  гана  қанағаттанарлы қ 
деңгейде  болатын  психоневрологиялық
бүзылу.  Ф изикалы қ  жоне  психикалық
функциялардың  қүрып-бітуіне,  ааамның 
азып-тозуына  апарып  соғады.  Есірткіні 
ү зақ  уақы т  пайдаланып,  күрт  тоқтат- 
қанда,  организмнің  көптеген  функция- 
лары  бүзылады  (абстиненция).  Есірткіні 
қ аб ы л д аған д а  ж ағы м ды   сезім   п айда 
болып, көңіл көтеріледі (эйфория). Есірт- 
кіні  үзақ  уақыт  пайдаланғанда  эйфория- 
л ы қ   т ү й с ік   төм ен д ей д і  де,  н аш ақ о р  
есірткіні  физнкалы қ  жоне  психикалық 
қүйін  қанағатгандыру үшін  қабылдайды. 
Бір  есірткі  затқа  қүмарлық  —  монона- 
шақорлық — кобінесе полинашақорлыққа 
айналады: жағымды осер олсіреген сайын 
наш ақор  эйфорияға  жету  үшін  үйрен- 
шікті есірткі затына жаңасын қосып пайда- 
лана бастайды. Есірткіге есімдіктекті жоне 
си н тети к ал ы қ   заттар  жатады:  апиы н 
(үйқтататын  кокнор,  негізінен  морфий), 
коки  (кокаин)  жоне  кенепшөп  (гашиш, 
анаш а,  марихуана  жоне  т.б.)  өнімдері, 
дорілік затгар (үйқы келтіретін жоне т.б.), 
галлюциногеңдер  жатады.  Нашақорлық-

НЕИ
тыгі  ен  көп  тараған  түрі  —  күрамьшдл 
спирті бар іаттарга қүмарлыіс (маскүием- 
дік),  одаи  кейін  уытгы  запгтарга  оуестік 
(токсикомания),  уяы  ж гтарп   «жаиғыш. 
якаімдсгші. бояйгын  жонс т.б.  материал- 
дарга)  к үм арл ы к.  Кейбір  мамаидар 
оашакорлыкка  шаи.  кофе  жане  тсмекі 
күрамындагы  заттарга  оуес  болуды  да 
жащьізады.  Шпй мен кофенін коп мвлше- 
рш  үтак  уақыт  жүйелі  түрде  пайдалану, 
соидай-ак  темекі  тарту  организм нш  і 
олардын  күрамындагы  заітарга  тоуелді 
бояуын  калыптастырады  (коп  жагдайда 
0үл тоуелдіикті  жою  онай  емес).  Алайда 
мүндай тоуелділік пснхикага  жоне  мінез- 
қүлыкка  қатты осер етпейді.  Сондыктан. 
мыс..  темекі  тартудың  зияиды  екеиін I 
моиы ндағанмен,  оиы  наш акорлы ққа 
жаткызуға  болмайды.  Нашақорлыктын 
дамуыиын  непзгі  жагдайларынын  бірі  — 
іідамныи  есірткіні  кабылдаудыи  қауіпті- 
лігін  түсінбсуі.  Нашакорлықтың  қауігггі- 
ЛІГІ  эмоциялык  түрақсыздық  кеэінде, 
олеуметгік  нормаларды  кабылдамайтьж, 
психикдлык  түргыдан  жетілмегеи  адам-І 
ларда  орш н  түседі.  Нашақорлыктын: 
таралуына  жағымды  зияттық  жоне  олеу- 
мстгік жагдайдардын жоқтыгы, кіиоратты 
микроолеуметгік ортаиып жагымсыэ үлпсі 
мен  қысымы  себетгаіі  болады.  Нашакор-| 
лықты емдеу екі сатыдан түрааы.  Біріпші 
сатысыида  организмді  уытсызданлыру 
екіішіісінде  —  есірткіге  жиеркенішпеи 
карауга үйрету, оган патологиялы к тоуел -| 
ді  болуды  жою.  Ауру  адам  саналы  түрде 
жазылуга  үмтылган  кезде  гана  сауығып 
кете алады. 
I
НӘЗІКТІК — іэетгіліктін, одеіггіліктің 
корінісі.  Н. (одстггілік) кобінесе кыэ балага 
тон  қаси ет.  Н озіктік  олсіздік  емес.| 
оасмілік.  ол дорекшіктсн аулақ күбылыс.
НЕВРА СТЕН И Я  —  эн ер ги ян ы ң  
азаюы, олсіреу.
НЕВРОТИЗМ  -   эмоциялык  орнык- 
сыздыкпен,  алаңдаушыльпспен,  озін-озі| 
сыйлаудын  томендігімеи,  вегетацнялык 
кшораттармен  с ііпатталатьпі  күй.  Невро- 
тизмді  неврозбеи  теіщестіруге балмайды, 
ейткені иевротизмдік нышандар сау адам- 
дарда да болуы  мүмкін.  Невротиэм. адет- 
те,  арнаулы  шкалалар  аркылы  немесе 
түлғалык сауалнамалар арқылы олшенеді.
Н ЕГА ТИ ВИ ЗМ   (лат 
пе&аЧо
  -  
терістеу)  —  субъектінің  баска  нндивид- 
тердің немесе олеуметтік гоптардың талап- 
тары  мен  күтулеріне  одейі  қарама-карсы 
іс-орекеттерінен  корінетін  мотивация- 
ланбаған  мінез-күлқы.  Н.  жағдаяттык 
реакиия  немесе  түлғалық  скпат  ретінде 
(мағынасыз карсыласута саятын клиника- 
лык жагдайлардан баскасында) субьектінщ 
озін  корсетуге  тырысуынан  туындайды, 
сондай-ак  озімшілднстін.  баска  адамдар-
дьіц муктаждары мсн  мүдделерін елемеу- 
шыікпн саддары болып шыгады.  Негати- 
внзмнш 
псюсологнялык негіэі субъскпнщ 
белгілі  бір  олеуметтік  топтыд  қайсыбір 
талагггарыиа, күтулері меи қарым-катынас 
иысаидарына  ксліспеушілік  не  теріске 
шыгару.  осы  топка  қатысты  наразылык. 
қайсыбір  түлганы  ыгыстырып  шыгару 
үстаігымы  болып табьстады  Негативизм- 
НІН 
жагдаятгык реакциялары жас түргысы- 
нан  даму  “дагдарыстары"  жагдайында 
балаларда  байқалады  жоне  кынырлык. 
еркелік,  магынаеыэ талаптар  коюшылык 
аркылы  корінеді.
НЕГІЗДЕУ  (Обосиование)  -   гылым 
одіснамасы мен логикада білімнін ор түрлі 
нысандарыи (пгпотеза. теория, түжырым) 
акикаттыгы  аныкталган  баска  пікірлер 
мен  гүжырымдарға,  теорияларга  сүйену
>
 аркылы  дәлелдеу.
НЕЙРОАНАТОМИЯ  ( 
нейро
 
жонс 
грек 
апаіоте
  -   жару)  -   жүйке  жүйесі 
і 
мсн  отгың  органдарынын  нысаны  мен 
күрылымын  зерттейтін  анатомня  болімі.
НЕЙРОН  (грек. 
пеігоп
  —  жүйке)  — 
хүйке  клеткасы,  жүйке жүйесініи негтет 
қүрылымдык  жоне  фуикциялык  бірліп. 
Нысаны  мен  олшемі  ор  алуан  болыл,  ор 
түрлі  функция  аткаруга  катысқанымен,.  
барлык  нейрондар  ядросы  мен  жүйке |  
осіншлері  (аксон жоне бір немесе одан да 
коп  дендриттср)  бар  клетка  денесінен 
иемесе  косындыдан түрады.
Н Е Й Р О П Е П Т И Д   -   қоректенуге 
қатысатын  пептид.  Аштык  латеральды 
гшюталамустагы  секрециясын тудырады, 
ал тамақ жегенде ол секреция кыскарапы 
Н ЕЙ РО П С И Х И А ТРИ Я  
(
нейро
... 
жоне грек. 
ріусһе
 — жан, 
іатіа —
 емоеу) — 
жүйкс  процсстері  мен  психиатриялық 
бүэылу арасындагы байланысты зерггсйтін 
медицина  саласы.
Н Е Й РО П С И Х О Л О ГИ Я  
(нейро... 
жоне 
психалогия)
  —  невролопіялық  про- 
цесс  пен  мінез-қүлыктын  озара  байла- 
нысын  қарастыратын  фиэиологиялык 
психологияның  болімі.
Н Е Й Р О С Е К Р Е Т О Р   КЛЕТКАСЫ 
(Нейросекреториая  клетка)  —  гормон 
немесс гормон сияқты заттарды клеткадан 
тыс сүйықтықка болетін  нейрон.
НЕЙРОТАНЫМ  (Нейропознаиие)  — 
мндын  нейроаиатомиялык  қүрылымы 
мен  озгеше  танымдык  функция  арасын- 
дагы  байланысты  зерттейтін  когнитивпк 
психологияның  болімі.
НЕЙРОТИЗМ  -   1)  невроздык  күй;
2) нсвроздын этиологиялық баэисі болып 
табылатын  негізгі абстракт ядро.
НЕЙРОТОКСИН  (
нейро
...  жоне  грек.
тахікоп
  —  у)  —  созбе-сөз  аударғанда  — 
жүйке уы; нейрон клеткаларынын деиесш 
бүэатын кез келген эат.

Н Е Й РО Ц И Т   —  жүйхе  клеткасы  к. 
Нейрон. 
\
Н ЕИ РО ЭФ Ф ЕК ТО РЛ Ь1К  С И Н \П С
( Н ейрозффекториын  с а м к )   —  зф ф е- 
рскттік нсіром  мен эф ф сг гор а р к ы н а т і  
синалс.  мыс  , булшых ет пен без араеын - 
ЯГЫ  синапс-
Н ЕО БИ А ЕВИ О РИ ЗМ   -   XX  гасыр- 
дьщ  30- жылларыі-аа  ш а и ш   психоло- 
п и с ш ц а  
а лй лл
  б а іг ш   бағыт  Б ш еіи о - 
ризсшіің  психалиғиянын  поні  оопишзм* 
мш сырткы ортл стимч.хларына объективті 
түргыла бакыланатьш реакциялары болып 
табы лады   л е й т ш   басты   алгы  ш артын 
үсгааған и е о б п ш о ш м  ш ш  стммуллдр- 
лың осері меы ы у а л  бүдш мқ ет к о п ш с -  
тдры  арасыңддгы  а р іш г ,  буын  қызметні 
аткаратыи  факіорлдр  р сп ң д еп   аралык. 
айнымалыдвф"  турады  үгыммсм  толық- 
ты рды   О п е р А іш о ім л м ш   олістсм есін  
ү стам атм м   м е о б м х е ім о р и м   а та л га н  
ү іы м н ы и   м азм у н ы   (м ін сз-к .ү л ы к ты н  
бақычанбайтын  тамымдык  жаис  моти- 
вацинлык  күрауыштары  деп  бсдпдсшем) 
аабораторидлық  лсслсркменттсраг  х р т - 
теуш аин  операш одары   а р қ и іы   аны қті 
іаты и  иышандар  бойынша  корінеді  дсп 
п ай ы м д ад ы   Н еобн& еаиорм зм   мімсз*
кү хы кты и  түтастығы  м сн   м а к са тк д   у й д с- 
е ім д іл ігін ,  о н ы н   корш ағ аи  ад см   туралы  
м п а р с т п с н   р с т л е т ін д ш м  
к ан с 
оргам изм - 
и ш   қ дж гтсш уасрим;  т о у сд д ід ш и   тү сщдіре 
ад м агаи   " к д а ссм к а а ы к '   б н л сви .ір и  манш  
д а гя зф ы ш и   п р с с т т і  Г еш тал ьтп с изаэлопія 
м е и   ф р сй д м ім н ің ,  со м д ай -д қ   жоғары 
ж уй к х  і  і і  ш г т і  турады   павловтық   стім н ш  
м д е ііи р и н   п дй далдны л.  м со б и ж ам о р м ім  
Г іа стэп к ы   б п с а и о р и с т ік   д о г г р и и а н ы н  
ш е к т е у л іл іл н   ж е н у ге   гы р ы с т ы ,  ал ай д а 
оямң   алам   к ю м и ш м   б и о ю п п іа и д ы  
руды   п ш й т і я   исгһһ  г с т ін ы м ы и   сақ-
НЕИ  --------------------------------
IIЕО ТЕ11Н Я  (ф р ам о   пі' 
іепіа)  ~  
сресск  жаста  д і  жсплмсттм  касмспгрлні
оіқтз^іуы 
-  . ДД? 
^
Н Ғ О Ф Л  ІИ Я   -   ш м ю ф р с м и и н ы и
бсапді бір 
и ііг ін ы н м
 жмі (ы м и л а ш и  с а і
Н Е О Ф Р Е Я Д И ІМ   —  псядалигмддагы 
багыт,  опы  |стаи у ш ы д ар   кдассмкадык 
♦ р ей  дямамш  б ю й о т о м и   енссріп.  омым 
м сп зп   к а г и .и іір ы іи   и с у м с п и   м и и и а  
бсругс и р ш і т и и и   НеофрсИлмшиш  не- 
г у р а ь л і  ки рм скті  и кід дері  К  Х орни. 
і .   Ф ромм.  Г  С   С & ш п и и   (Д К Ш )  К 
Чорннлщ  пипрііпис,  исароджаршаи ссбибі 
5ллала  о с а и   н сгітін ен   жат  д ү и и см си  
ксмкмммвм пмЛда бояатмм  ■ іац п ауіііііиіі 
б од и м   табы аады   иом с  ата-ам асы   мси 
айналас ыилаі ылар  гарапынан  сүн кп ен - 
шілік  пси  ыкыаас  і ғ п с л с г п   жагаайдд. 
я  аааияц пы яы ж  күшеие түседі  Э  Фромм 
и п р а ш р ш   ш ш ги яд п и   ш р п   ииваигм 
к о ғ а м н ы ң   эм сум сттік  к ү р ы л ы м м м ен
жарасымдылықкд  жстуі  мүмкш  емсспп- 
мен  байданыстырады  Осыдин  барып 
аламді 
ж алғы зды қ.  і п п п т і
н п ііт т и р —  
б ак к тетш ід ш  сежмі кд.пылтасып, од бүл 
ссммиси күтыд>дын нсвроіаык 
адістерш е 
барады 
Г 
С  Саддиаан  нсарокаардың 
бастауларын  адамдардын  түдғаарадык 
катыиастарында  пайда билатын  ш ң м ^  
шылықта  дел 
іидсді.  Қ о ғам д ы қ  ом ф дің 
ф а к т о р л а р ы й а  
н аіар  аудара  отырып, 
неоф ренднзм  
үгымыімагаи 
елну лері 
бар 
иидииидті  оуелбастаи  когамнаи  тоуслсіз 
жөие  о п и   қарсы  түрушы  деп  есептеИлі: 
бүл  орайда,  қоғам  “
ж ап п ай  
жатсыну 
бастжуы  дсп  кдрастырылады  жшіс  гүдгя- 
н ы н  
дамуыиың түпкілисп 
үрдістеріие 
жат 
дсп 

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   35




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет