Казахский национальный педагогический

МӘДЕНИЕТАРАЛЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС  ЖӘНЕ АУДАРМА  
МЕЖКУЛЬТУРНАЯ КОММУНИКАЦИЯ И ПЕРЕВОД 
INTERCULTURAL COMMUNICATION AND TRANSLATION 
-------------------------------------------------------------------------------------------------- 
 
ӘОЖ 82:81 255.2 (17.07.61) 
 
Битҧрсын Ғ.Ш., Омар Б.М., Е.К Баетов.  
А. Яссауи  атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті, Түркістан, Қазақстан  
 
ЗАҢ ШЫҒАРУ ПРОЦЕСІНДЕ ЗАҢ ТЕРМИНДЕРІН ДҦРЫС АУДАРУ 
ЖӘНЕ ҚОЛДАНУ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
 
Мақалада  тәуелсіз  құқықтық  демократиялық  мемлекетіміздегі  заң  шығару, 
талқылау және оны қабылдау кезінде заң терминдерін дұрыс аудару және оны орынды 
қолдану  мәселелері  баяндалады.  Терминдердің  дұрыс  аударылмауы  және  қолданылмауы 
салдарынан  қабылданған  заңдардың  халыққа  түсініксіздік  (түсінбеушілік)  тудыратын 
мән-жайларды салыстыра отырып,  дерек келтіріледі. 
Тірек сөздер: Қоғам, мемлекет, термин, норма, нормативтік құқықтық актілер, 
заңнама, балама сӛз, түсіндірме, сӛздік.
  
Қоғамдық  қатынастарды  реттейтін  заң  терминдеріндегі  аударма 
мәселесі еліміз егемендік алғаннан бері біршама орнығып қалғанын атап ӛту 
керек. Бірақ, бұл мәселе толық шешімін тапты деп айтуға әлі ерте. Жалпы заң 
терминдерін  қазақ  тіліне  аударуға  қазақ  лексикасының  сӛздік  қоры  мен  сӛз 
байлығы  толығымен  жетеді  және  оған  тәуелсіздік  алған  21  жылдан  астам 
кезеңде  қабылданған  заңдар  мен  заңдық  актілердің  мемлекеттік  тілге 
аударылып,  қолданысқа  енгізіліп  келе  жатқандығы  дәлел.  Заң  терминдерін 
қазақша  қолдану  белсенділігінің  артуы  еліміздің  тәуелсіздік  алуымен  ғана 
емес,  мемлекеттік  құрылымның,  қоғамдық-әлеуметтік,  тіпті  саяси-мәдени 
қарым-қатынастардың ӛзгеруіне байланысты, заңнамалық жүйенің түбегейлі 
ӛзгеріске түсуіне де тікелей байланысты.  
«Нормативтік  құқықтық  актілер  туралы»  Қазақстан  Республикасының 
Заңына  сәйкес,  «нормативтiк  құқықтық  актінің  мәтiнi  әдеби  тіл  нормалары, 
заң  терминологиясы  және  заң  техникасы  сақтала  отырып  жазылады,  оның 
ережелері барынша қысқа болуға, нақты және әртүрлі түсіндіруге жатпайтын 
мағынаны  қамтуға  тиіс.  Кӛнерген  және  кӛп  мағыналы  сӛздер  мен  сӛз 
орамдарын, эпитеттердi, метафораларды қолдануға, сӛздердi қысқартуға жол 
берiлмейдi».  Яғни  заңның  бір  нормалық  ұғымды  білдіретін  ӛзіндік 
мағыналық ауқымы, ӛлшемі бар тілі болады. Одан ауытқуға болмайды, бірақ 
ауытқымауды  ойлап,  түсініксіздік  пен  қарабайырлыққа  ұрынуға  да  жол 
берілмейді. Ал қысқа да нұсқа қайырып, ұлттық реңкті жоғалтпай, кез келген 
ұғымды  жеткізе  білуге  қазақ  тілінің  мүмкіндігі  жеткілікті.  Жалпы  алғанда, 
 Қазақстан  Республикасы  Конституциясының  61  бабында,  «Заң  шығару 
бастамасы  құқығы  Республика  Президентіне,  Парламент  депутаттарына, 
Үкіметке тиесілі және тек қана Мәжілісте жүзеге асырылады», - делінген [1, 
1б]. 

Кӛп  жағдайда  заң  шығару  бастамасы  Үкімет  тарапынан  болады,  бұл 
заңды да. Сондықтан заң жобаларының бастапқы мәтіндері Үкіметке қарасты 
министрліктер  мен  агенттіктерде,  ведомстволарда  әзірленеді.  Осы  орайда 
Қазақстан  Республикасы  Парламентінің  регламенті  бойынша,  заң  жобасы 
тиісті ілеспе құжаттарымен бірге Үкімет арқылы әуелі Парламент Мәжілісіне 
келіп  түседі.  Мұнда  заң  жобасының  қазақ  және  орыс  тіліндегі  мәтіндері 
белгілі  бір  мерзім  ішінде  талқыланып,  ӛңделеді,  жетілдіріледі.  Одан  соң  ол 
тиісті ілеспе құжаттарымен бірге Парламент Сенатына жіберіледі. Сенаттың 
тиісті тұрақты комитеттері мен бӛлімдерінде де заң жобасына экономикалық, 
заңнамалық  және  лингвистикалық  сараптама  жүргізіледі,  депутаттардың 
талқылауынан  ӛтеді.  Заң  жобасының  қазақ  және  орыс  тілдеріндегі 
мәтіндерінің 
тең 
түпнұсқалығына 
сараптама 
барысында 
салалық 
мамандармен,  заң  жобасын  әзірлеушілермен  кеңестер  ӛткізіледі,  ӛйткені  әр 
сала  бойынша  тек  белгілі  бір  кәсіптерге,  бағыттарға  тән  ұғымдардың 
мағыналарын  білдіретін,  жалпы  кӛпшілікке  түсінікті  бола  бермейтін 
терминдер жетерлік. Мәселен, тек ауылшаруашылығының құрамына кіретін 
мал  шаруашылығы,  орман  шаруашылығы,  егіншілік,  балық  шаруашылығы, 
т.б.  сияқты  салалар  бар.  Бұл  салаларда  қолданылатын  сӛздер  мен  сӛз 
тіркестерінің табиғаты сол салада жұмыс жасайтын мамандарға ғана белгілі. 
Мәселен,  осы  жылы  «Қазақстан  Республикасының  кейбір  заңнамалық 
актілеріне орман шаруашылығы, жануарлар дүниесі және ерекше қорғалатын 
табиғи  аумақтар  мәселелері  бойынша  ӛзгерістер  мен  толықтырулар  енгізу 
туралы»  Қазақстан  Республикасының  Заңы  қабылданды.  Тек  осы  заңның 
ӛзінде:  алаңқай  жерлер  (прогалина),  кеспеағаш  аймағы  (лесосека),  орман 
орамы  (лесной  квартал),  орман  ӛсіру  (лесоразведение),  орман  соқпағы 
(просека),  орманның  қайта  түлеуі  (возобновление  леса),  ӛртең  (гарь),  ӛскін 
(подрост),  селдіреу  (редина),  сӛл  алу  (подсочка)  сияқты  тілімізде  орнығып 
келе жатқан кӛптеген терминдер қолданылды. Орайы келгенде айта кетейік, 
Сенаттың  жалпы  отырыстары,  оның  комитеттерінің  кеңейтілген  және 
қатардағы  отырыстары  негізінен  мемлекеттік  тілде  ӛткізіледі.  Осы  үрдіске 
сәйкес  бірқатар  министрліктердің,  агенттіктер  мен  ведомстволардың 
басшылары,  олардың  орынбасарлары  ӛз  баяндамаларын  мемлекеттік  тілде 
жасап жүргендерін теледидардан кӛріп жүрміз. 
Мемлекетіміз тәуелсіздік алған уақыттан бері қабылданған заңдардың, 
ресми  құжаттардың  мемлекеттік  тілдегі  мәтіндерін  сараптау  барысында 
әртүрлі және әрқалай пайдаланылған терминдер кӛптеп кезедеседі. Ол заңды 
да,  деп,  -  айтуға  болады.  Себебі,  уақыттың  ӛзі  заман  талабына  сай  тиісті 
түзетуді  талап  етеді.  Мәселен,  «Достоверный»,  «недостоверный»  деген 
сӛздер  бұрынғы  заңдарда  «дәйекті»,  «дәйексіз»  деп  алынған,  алайда  бұл 
сӛздер түп мағынасы бойынша орыс тіліндегі тиісінше «последовательный», 
«непоследовательный»  деген  ұғымдарды  білдіреді.  Сондықтан  бұл  сӛздер 
кейінгі  кездері  мағынасы  бойынша  дәлірек  беретін  «анық»,  «анық  емес» 
деген  сӛздермен  беріле  бастады  (достоверная  информация  –  анық  ақпарат, 
недостоверная  информация  –  анық  емес  ақпарат.  «Жалған  ақпарат»  десек, 
басқа мағынаны («ложная информация») береді.  

Егемен  еліміз  ӛзінің  дербес  дамуында  сатылап  ӛрлеп  келе  жатқан 
сияқты, терминологиялық жұмыс та осы жылдар ішінде бірте-бірте ілгерілеп 
келеді.  Сондықтан  да  заңдарда,  ресми  құжаттарда  уақытына  қарай  кейбір 
терминдердің әркелкі алынып келуі табиғи нәрсе. Біздің мақсатымыз оларды 
тізбелеу  емес,  бүгінге  дейін  қалыптасқан  мол  тәжірибені  басшылыққа  ала 
отырып, 
қолданыстағы 
терминдерді 
біріздендіруге 
ұмтылу. 
Сӛздікте  негізінен  кең  қолданыс  тапқан,  екіұдай  ұғым  тудырмайтын 
терминдер мен сӛз тіркестері іріктеліп алынды.  
Бүгінде  заңдардың  қазақ  тіліндегі  мәтіні  жеңіл  оқылады,  әркімге 
ұғынықты. Мұны ел егемендігі тұсындағы қол жеткізген үлкен жетістік деп 
айтуға  әбден  болады.  Дегенмен,  жалпы  қауымға  «Нормативтік  құқықтық 
актілер  туралы»  Қазақстан  Республикасының  Заңына  сәйкес  нормативтiк 
құқықтық  актінің  мәтiнi  заң  терминологиясы  және  заң  техникасы  сақтала 
отырып жазылатынын қайталап айтқым келеді. Сондықтан заң баптары  мен 
тармақтарында,  тармақшаларындағы  кейбір  сӛздердің  қайталануы  орынды, 
ӛйткені заң тілінде ұғымдық дәлдік, дәл мағынаны беру негізгі мәселе болып 
табылады. 
Бұл  тұрғыдан  келгенде,  заңнамада  және  ресми  құжаттарда 
қолданылатын  сӛздер  мен  сӛз  тіркестерін  біріздендіру  күн  тәртібінен 
түспейтін, үнемі жетілдіріп отыруды қажет ететін ӛзекті мәселе. Сондықтан 
«Жұмыла кӛтерген жүк жеңіл» демекші, барша заңгер, тілші, зерттеуші, ау-
дармашы қауым, салалық мамандар бұл іске бір кісідей атсалысқан жӛн деп, - 
ойлаймын.  
Кез  келген  заң  заңи  терминдермен  жазылады.  Заңи  термин  заңнамаға 
кіргізілгеннен  бастап,  заңдық  күшке  ие  болады.  Сондықтан  заңнамалық 
құжаттардағы  тұрақты  тіркестер,  заңи терминдер бірізді болуы  керек.  Заңға 
енгізілген тұрақты тіркестердің басқа баламасы болмайды. Бір заңнамада бір 
тіркес екі түрлі баламамен беріледі. Мәселен, азаматтық кодексте теріс пиғыл 
деген тіркес кездессе, келесі заңдарда жат пиғыл деген тіркес беріледі. Қазақ 
тілі ӛте бай тіл. Теріс пиғыл, жат пиғыл, арам пиғыл деп қолдануға болады. 
Аталған  кодекстің  ӛзінде  «оперативное  управление»  деген  тіркес  «жедел 
басқару»  және  «оралымды  басқару»  деп  екі  түрлі  берілген.  Сондықтан 
заңнамаларда  тіркестер  біріздендірілуі  керек.  Заң  саласының  маманын 
дайындайтын жоғары оқу орындарында лингвист мамандарды дайындайтын 
бӛлім  ашу  керек.  Сонымен  қатар  магистратурада  заң  және  латын  тілі  атты 
бӛлім  ашылғаны  жӛн.  Ӛйткені  біз  Рим  заңын  қолданысқа  енгіздік.  Яғни 
латын тіліндегі терминдерді пайдаланамыз. Осы терминдердің қазақ тілді ба-
ламасын  жасайтын  дайындау  керек.  Сонымен  қатар  елімізде  қолданатын 
заңнамалар  мен  нормативтік-құқықтық  құжаттарға  мониторинг  жасап, 
терминдерді сараптан ӛткізген жӛн.  
2007 жылы шыққан «Заң терминдерінің сӛздігінде» судебный пристав 
сот приставы деп берілген. Бұл терминді 1997 жылы Мемтерминком жасауыл 
деп  бекіткен.  Ожеговтың  түсіндірме  сӛздігіне  жүгінсек,  судебный 
приставтың  міндеті  судебный  исполнитель  деген  атауға  мазмұндас.  Ал 
жоғарыдағы  «Заң  терминдерінің  сӛздігінде»  судебный  исполнитель  сот 

орындаушысы  деп  берілгені  орынды.  Бүкіл  терминдерімізді  біріздендіреміз 
деп жазып жүрміз. Кейбіреулер  бірізділендіру  дейді.  Сонда  біз  бірігіп алып 
ізденіп  жүрміз  бе,  әлде  бірізді  етеміз  деп  жүрміз  бе?  Айтып,  жазып 
жүргендеріміздің қайсысы дұрыс? Ойланайықшы. 
Жалпы терминдерімізді бірізділендіру үшін тӛмендегідей ұсыныстарды 
айтуға  болады.  Әрбір  ғылым  саласының  қазақ  тіліндегі  терминдерін 
бірізділендіру үшін қазақша сәтті эквиваленттерін тауып, жүйелеу үшін сол 
ғылым саласының кәсіби біліктілігі жоғары мамандардан іріктеліп, құрылған 
топ  болуы  қажет.  Терминжасаммен  айналысатын  ғалымдарға  қойылатын 
талап  болу  керек.  Критерийлер  жасау  қажет.  Мемлекеттік  тілді  еркін 
меңгерген  ғалымдар  тартылуы  керек.  Олардың  қазақ  тілінде  жазған  кӛркем 
аудармашылық  еңбектері  де  болғаны  жӛн.  Ағылшын  тілін,  тағы  да  басқа 
шетел  тілін  жақсы  меңгерген  және  ғылыми  атағы  болуы  тиіс.  Кӛптеген 
терминдер  латын  тілінен  алынғандықтан,  сол  атаулардың  этимологиясын 
талдап, түсінетін қабілеті болған жӛн. Терминологиямен айналысатын топта 
міндетті  түрде  сӛзжасам  заңдылықтарын  білетін  тіл  маманы  терминолог 
ғалым  болуы  керек.  Терминдерді  тек  сол  саланың  ғалымдары  ғана  емес, 
филолог-терминологтың  талқылауынан  ӛткізіп  барып  бекіту  керек.  Кӛп 
жағдайда терминдерді тек филолог ғалымдар ғана талқылап, бекітіп жібереді, 
ал  олар  әр  саланың  терминдері  қандай  затты,  құбылысты,  процесті 
бейнелейтінін  терең  біле  бермейді.  Неғұрлым  ғылыми  атағы  жоғары  болса, 
сол  ғалым  сәтті  термин  табады  деген  пікір  қате.  Терминологтар  полиглот 
болу керек.  
Заң  терминдерін  қолданысқа  ұсынылғанға  дейін  және  заңға 
енгізілгенге  дейін  жан-жақты  пысықтап,  саралап  алған  дұрыс.  Бір  ұғымның 
бірнеше мағынасы, бірнеше сипаты мен белгісі болуы мүмкін. Бір ұғымның 
белгілерін анықтап, ішіндегі негізгісін тек сол саланың маманы ғана анықтай 
алады.  Бұл  ретте  жарыспалылық  болғаны  дұрыс.  Жарыспалылықтың  орын 
алуына  бірнеше  себеп  әсер  етеді.  Біріншіден,  беделге  басу.  Әр  ғалым  ӛзі 
зерттеп,  ұсынған  терминді  сӛздікке  енгізіп,  қолданысқа  жібереді.  Әркім 
ӛзінің пікірін дұрыс кӛреді. Бірақ мұндай ұсыныстарды қолданысқа енгізбес 
бұрын,  зерделеп  алған  дұрыс.  Екіншіден,  үйлестіру  жұмыстарының  кемшін 
болуы  себеп  болып  отыр.  Яғни  терминді  сараптау,  тілдік  талаптарға  сай 
келуін  зерттеу  жұмыстары  дұрыс  жүргізілмейді.  Әсіресе,  республикалық 
деңгейде  үйлестіру  жұмыстарын  дұрыс  жүргізу  керек.  Заңда,  нормативті-
құқықтық  құжаттарда  бір  термин  бірнеше  мағанада  қолданылады.  Заң  тілі 
нақтылықты қажет етеді. Не туралы, қандай сӛз айтып отырғанымызды нақ-
тылап, дәл ӛз атымен атауымыз керек. Құқылы деген сӛздің ӛзін құжаттарда 
қақылы,  құқықты  деп,  пайдаланамыз.  Ауызекі  тілде  бірнеше  мағынасы 
қолданылсын, бірақ кәсіби тілде бір мағынасы болуы қажет деп, ойлаймын.  
Терминдерді ала-құла қолданып жүретін болсақ, тіліміздің нормативті-
құқықтық  құжаттарда  заң  тілі  ретінде  орнығуына  кесірі  тиеді.  Заң  саласы  – 
халықпен тығыз қарым-қатынас орнататын сала.  
Қазіргі  таңда  азаматтық,  әкімшілік,  қылмыстық  және,  т.б.  заң 
салаларына  қоса  нарықтық  экономикаға  қатысты  заңдық  нормативтер 

қалыптасты. Заң терминдерінің қазақша аудармаларының тұрақсыздығы, бір 
ізді  болмауының  қоғамдық  және  адамдық  қатынастардағы  салдарлары  да 
күрделі.  Себебі  заңдар  мен  кодекстердегі  әрбір  тәртіп  және  құқық 
бұзушылықтың,  қылмыстық  баптары  мен  тармақтары  адам  денсаулығына, 
ӛміріне және тағдырына әсер етеді, айып немесе жаза тағайындауда шешуші 
рӛл  атқарады.  Мәселен,  иелену  мен  иемдену  (владение  –  присвоение) 
дегендегі «иелену» – заңды, заңмен қорғалатын әрекет, ал «иемдену» заңсыз, 
заңмен  қудаланатын  әрекет;  немесе  «асыра  пайдалану»  (превышение)  мен 
«теріс пайдалану» (злоупотребление) заңмен қудаланатын, екеуі де екі түрлі 
баппен  жазаланатын  құқық  бұзушылық  және  қылмыс.  Бопсалаушылық 
(вымогательство) пен алаяқтық (мошенничество) ұғымдары да осындай. 
2000  жылы  заңтануға  арналған  қазақша-орысша,  орысша-қазақша 
сӛздікте  [31томдық  терминологиялық  сӛздіктердің  30-томы]  «авторлық 
келісімшарт»  «авторлық  шарт»  [183б.],  «административная  ответсвенность» 
«әкімшілік  жауаптылық»  дегенді  «әкімшілік  жауапкершілік»  [184б.], 
«актуальность»  –  «ӛзектілік»  [186б.],  «актуальный»  –  «кӛкейкесті»  [186б.], 
«истец»  –  «талап  арызшы»  дегенді  «отказ  истца  от  иска»  –  «қуынушының 
талаптан  бастартуы»  [275б.]  деп  аударылған.  «Аморальный  поступок», 
«антиобщественный  поступок»  дегендегі  «поступок»  –  «бейморальдық  іс-
әрекет» ([87б.], «қоғамға жат қылық» [187б.], яғни «іс-әрекет, қылық» болып 
аударылған.  
Заң  терминдері  мен  ұғымдарының  жоғарыдағыдай  ала-құла  болуы 
терминжасамға  қойылатын  1)  бір  мағыналық  2)  қысқалық  3)  шарттылық, 
жасандылық  4)  тұрақтылық  5)  бейтарап  мәнділік  деген  талаптардың 
орындала бермеуіне байланысты. Сонымен қатар терминдер мен ұғымдарды 
аудару  кезінде  сӛздердің  бір  мағыналы,  кӛп  мағыналы  ғана  емес,  тар 
мағыналы,  кең  мағыналы  болатынын  ескерген  жӛн.  Терминдер  мен 
ұғымдарды 
аударуда 
тілдердің 
грамматикалық 
құрылысының 
ерекшеліктеріне  қарай  бір  сӛзді  бірнеше  сӛзбен,  сӛз  тіркесімен,  немесе 
керісінше  аударуға  тура  келеді.  Мәселен,  отводить  (свидетеля)  –  (куәға) 
қарсылық ету, приостановить – тоқтата тұру, отложение, отклонять – кейінге 
қалдыру,  отменить  –  тоқтату,  күшін  жою,  откладывать  –  шегіндіру,  кейінге 
қалдыру,  отсрочка  –  кейінге  қалдыру,  отказывать  –  бастарту,  қайтару, 
устранение – шеттету, отклонять – шеттету, отвергать – қабылдамау.  
Қорыта  келгенде,  халықаралық  немесе  терминдердің  қазақша 
аудармаларын тұрақтандыру үшін:  
-  біріншіден,  заңдар  мен  заңдық  актілерде  қолданылатын  терминдер 
мен  ұғымдардың  түгелдей  инвентаризациясын  жасап,  баспасӛз  бетінде 
жалпы  халықтық  талқыға  салып,  мамандар  саралап  тӛрелігін  айтып, 
терминология комиссиясы біржола бекіту керек;  
-  екіншіден,  Қазақстан  Республикасы  Президенті  жанындағы 
Мемлекеттік  басқару  академиясында  терминология  тақырыбына  қатысты 
семинар-сабақтар жиі ұйымдастырылса;  
-  үшіншіден,  заң  терминдеріндегі  аударманы  жақсарту  мақсатында 
Қазақстан  Республикасы  Үкіметінің  жанындағы  мемлекеттік  терминология 

комиссиясының  мүшелері,  құқықтанушы,  заңгер  ғалымдар,  құқық  қорғау 
органдарының мамандары, мемлекеттік органдардың қызметкерлері, жоғары 
оқу  орындарының  профессор-оқытушылар  құрамы,  облыстық  тілдерді 
дамыту мен ішкі істер басқармаларының қызметкерлерін қатыстыра отырып 
арнай іс-шаралар ӛткізіліп тұрса деген ұсыныс білдіреміз. 
 
Әдебиеттер тізімі: 
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1995 жыл.  
2 Заңнамадағы аударма ахуалы. "Ана тілі" газеті. 2009ж., - 1бет. 
3 Құқық қорғау саласындағы терминдер. Алматы, 2001ж. 
 
Резюме 
В  статье  сообщаются  вопросы  правильного  перевода  юридических  терминов  и  их 
применения  в  процессе  издании  и  толковании  закона  и  его  применении  в  нашем 
независимом правовом демократическом государстве. 
 
Resume 
The article reported questions of correct translation of legal terms and their use in the process of 
publication and interpretation of the law and its application in our independent legal democratic 
state.   
 
 
УДК: 82.0:001.83(100) 17.01.17 
 
Satbay G. 
Türk Dili Öğretmeni, Abay Kazak Milli Pedagoji Üniversitesi 
 
YABANCILARA TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE ÇİZGİ FİLMLERİN ÖNEMİ 
 
Yabancılara  Türkçe  öğretiminde  temel  dil  becerilerini,  özellikle  konuşma  becerisini 
geliştirmede  çizgi  filmlerin  önemi  çok  büyüktür.  Türk  halkının  kültürünü,  yaşama  geleneğini 
tanıtan Türk halkının çizgi filmleri bir taraftan konuşma becerisini geliştirecek görsel ve işitsel 
araçlardan biridir.  
Anahtar  Kelime:  çizgi  filmi,  konuşma  becerisi,  Türk  kültürü,  yabancı  dil  öğretim 
yöntemleri. 
 
Yabancılara  Türkçe  öğretimi,  Türk  kültürünün  öğretilmesi  amacını 
taşımaktadır.  Çünkü,  dil  kültür  aktarıcısıdır.  Türkçenin  yabancı  dil  olarak 
öğretilmesinin ana dil olarak öğretilmesinden farklı ve zor yönü; Türkçeyi öğrenen 
yabancıların  Türk  kültürüne  olan  uzaklığıdır.  Yabancı  dil  öğrenen  kişi  o  dile  ait 
kültürün içine girmektedir. ―Kültür, onun çevresinde yaşayan insanları, hem diğer 
insanlarla  münasebetlerinde  hem  de  tabiat  karşısında  uyumlu  hâle  getirmeye 
çalışan, değerler, normlar ve sosyal kontrol unsurlarının bütünüdür.‖ (Tural 1990: 
2).  Kişi,  kültür  ögelerini  ne  kadar  iyi  algılarsa  yabancı  dili  de  o  oranda  iyi 
öğrenebilmektedir.  Dolayısıyla  kültür  ögelerinin,  yeri  geldikçe,  bir  yabancının 
öğrenebileceği  ölçüde  ve  doğru  biçimde  verilmesi  önem  taşımaktadır.  Aslında 
Türk  ve  Kazak  kültüründe,  her  ikisinin  aynı  soydan  olmasından,  benzer  noktalar 

olsa  bile  bir-birinden  uzak  kalması  dolayısıyla  birtakım  farklıklar  da  ortaya 
çıkmaktadır.  Yani  bir  Türk  ile  Kazak  tercümansız  bir-birini  anlamada  güçlük 
çeker.  Dolayısıyla,  Türkçe  Kazakistan‘da  yabancı  bir  dil  olarak  öğretilmektedir. 
Her  yabancı öğrenci gibi  Kazak öğrencileri de  Türkçe‘yi  ana hatlarıyla  temelden 
öğrenirler.  Fonetik,  morfolojik  ve  cümle  yapısının  aynı  olması  ilk  etapta 
öğrencilere kolay görünse bile kelime hazinesinin yetersizliği, konuşma becerileri 
aksamaktadır. Sözcük ezberletmek, bol alıştırma yaptırmak öğrencilere bir yandan 
sıkıcı  olmakta,  öbür  yandan  bu  yöntemle  öğrenilen  yabancı  dil    kalıcı 
olmamaktadır.  
Yabancı  öğrenciler  Türkçeyi  iyi  öğrenemiyorlarsa  bunun  başlıca 
sebeplerinden biri derse ve konuya ilgi duymamalarıdır. Öğretmenin yapacağı ilk 
iş, öğrencide en önemli güç olan ilgiyi temin etmektir. Yabancı dil öğrenen birinin 
beklenilen davranışı sergileyebilmesi için yeterli düzeyde motive edilmesi gerekir. 
Motive etmede başarılı olamayan bir öğretim anlayışı, dil öğrenen kişide konulara 
odaklanma  bakımından  sorunlar  ortaya  çıkaracaktır.  Bunun  sonucunda  ise  kişi 
kendini  bir  bütün  olarak  yapması  gereken  etkinliklere  değil  de  konu  dışı 
etkinliklere  taşıyabilecektir.  Türkçe  öğretiminde  motivasyon  için  dersin  eğlenceli 
hale getirilmesi şarttır. 
Bu  yüzden  öğrencilere  Türkçe  öğretme  sırasında  görsel  ve  işitsel  araçları 
kullanarak Türklerin kültür öğelerini gösteren çok sayıdaki malzemeler verilebilir. 
Aslında, Türk çizgi filmleri konuşma becerisi ve kelime hazinesinin geliştirilmesi 
açısından  çok  büyük  önem  taşır.  Bu  sebeple,  çizgi  filmler  öğrencileri  dil 
öğrenmede motive eder, hem eğlendirir.  Çizgi filmleri   önce seyrettirmek,  yeni 
kelimeler  üzerinde  alıştırmalar  yaptırmak,  sonradan  çizgi  film  kahramanlarını 
canlandırmak hem sözlü ifade açısından hem kelime hazinesinin gelişmesi için çok 
önemli bir etkinliktir.  
 ―Söylersem unuturum, 
Öğretirsen hatırlarım, 
Yaparsam (işin içine beni katarsan) unutmam.‖ 
sözü,  yabancı  dil  öğretiminin  nasıl  gerçekleştirilmesi  gerektiği  konusunda  bize 
önemli ip uçları vermektedir. Öğrencinin istekli olarak katılmadığı bir dil öğretimi 
kesinlikle başarıya ulaşamaz. Burada motivasyonun ne denli önemli olduğu açıktır. 
Çizgi filmlerin dili çok basit bir diyologu içerir. Öğrenci, istekli olarak bu yöntemi 
çabuk algılar.  
 
Çizgi filmler, genellikle sağlam bir pedagojik alt yapı içerir. Öğrenciler hem 
konuşma becerilerini geliştirirken hem de öğütücü bir ders alırlar.  
    
Çizgi filmler sadece ―renkler, sayılar, az-çok, dolu-boş, uzun-kısa‖ gibi basit 
kavramları  öğretmiyorlar.  Bunların  yanında  çeşitli  değer  yargılarını  ön  plana 
çıkarmaktadır.  Bu  değer  yargıları  evrensel  geçerliliği  olan  ―sevgi,  saygı, 
yardımlaşma  ,dayanışma,  sabır,  hoşgörü,  ahlak,  cömertlik,  adalet,  disiplin, 
paylaşma,  çalışkanlık,  iyilik,  doğruluk,  temizlik,  misafirperverlik,  vatanseverlik‖ 
gibi  kavramlardır.  Bunların  yanında  manevi  öğelere  de  vurgu  yapılmaktadır. 
Türklerin  Keloğlan,  Pepee  gibi  çizgi  filmleri  sayesinde  Türk  kültürünü,  Türkçe 
deyim  ve  atasözlerini  öğrencilere  kolay  kazandırabiliriz.  Bu  arada,  Türkiye‘de 
TÜBİTAK  MEB  ile  birlikte  İngilizce  müfredatı  yenileyecekmiş.  Artık  çocuklara 

İngilizce‘yi  Keloğlan,  Pepee  ve  Cailou  öğreteceğini  söyleniliyor,  bu  çizgi 
filmlerinin İngilizce versiyonu hazırlanıyormuş. Bu demek, çizgi filmlerin yabancı 
dil öğretimi için önemli bir yöntem olduğunu gösterir. Çizgi filmlerin Türkçe dil 
öğretiminde kullanılmasının temel yararları şunlardır:    
1.  Dil  öğretiminde  çizgi  filmlerin  kullanımı  öğrencilerin  motivasyonunu  ve 
ilgilerini artırır, derslere daha etkin bir biçimde katılmalarını sağlar. 
2. Çizgi filmlerin kısa olması sıkılmadan izlenmesini ve anlatılmasını  kolaylaştırır. 
Bu  yolla,  öğrencilerin  koınuşma  becerisini  geliştirmek  için  gerekli  olan  öğrenci 
katılımı sağlanır. 
3.  Öğrenciler  her  çizgi  filmde  yeni  kelime,  deyim    ve  terimlerle  karşılaşır. 
Öğrenciler  anlamını  bilmedikleri  kelimeyi  bazen  filmin  genel  anlamından 
çıkarırken  bazen  de  bu  kelimeyi  sözlükten  öğrenir.  Bu  şekilde  kelime  hazineleri 
hızlı bir şekilde gelişir. 
4.  Türkçe  öğretiminde  çizgi  filmlerin  kullanılması,  öğrencilerin  dil  bilgisi 
kurallarını öğrenmelerine ve iletişimde kullanmalarına yardımcı olur. 
  
Gerek  Türk  kültür  unsurlarının  verilmesi  yönüyle  gerekse  Türkçenin  söz 
varlığını  zenginleştirici  bir  unsur  olması  sebebiyle  Keloğlan  çizgi  filminin 
yabancılara  Türkçenin  öğretiminde  çok  önemli  bir  işlevi  vardır.  Bu  çizgi 
filmlerinin  kısa  olması  ve  çarpıcı  sözler  içermesi,  millilik  taşıması  dil  öğretimi 
açısından  önemli  bir  unsurdur.  Çünkü,  dile  yabancı  olanlar,  özellikle  temel 
düzeyde  Türkçeyi  öğrenirken  uzun  metinlerden  hoşlanmazlar.  Kısa  ve  iletişime 
dayalı metinler, dil öğrenenlerde öğrenme isteğini artırır. 
Çizgi filmlerin derste işlenmek üzere filmden önce, film izlenirken ve film 
izlendikten  sonra  öğrencilere  yaptırılacakların  hazırlanması  ile  dil  eğitimi  hem 
etkin  hem  de  kısa  zamanda  birçok  kelime  ve  kavram  öğretebilme  özelliğine 
kavuşacaktır.  Bu  çizgi  filmleri  biz  derste  uyguladık.  Öğrenciler  bu  yöntemi  çok 
beğendiler ve kendileri de proje ödevi olarak değişik çizgi filmler üzerinde sunum 
yaptılar.  Bu  çizgi  filmler  Keloğlan,  Pepee,  Sıçrayan  Kaplan,  Dinozar  ile  Ağaç, 
Dudu Tavşan masalı v.s.  
Sonuç  olarak,  dil  öğretiminde  sempatinin  önemi  çok  büyüktür.  Pepee, 
Keloğlan ve başka da çizgi filmleri dinleyen veya seyreden öğrenciler, kendilerini 
filmdeki  kahramanların  yerine  koymaktadırlar.    Yabancılara  Türkçenin 
öğretiminde bu çizgi filmlerinin kullanılması, hem öğrencilerdeki öğrenme isteğini 
artırmakta hem de telaffuz ve kelime hazinesi açısından öğrenene önemli katkılar 
sunmaktadır. Önemli olan bu çizgi filmlerin, öğrencilerin Türkçedeki söz dağarcığı 
ve  dil  bilgisi  düzeylerine  uygun  olarak  seçilmesi,  sınıf  içindeki  oyunlaştırarak 
canlandırma  etkinliklerine  katkıda  bulunması  ve  Türk  kültürüne  açılan  birer 
pencere olarak düşünülmesidir. 
  

жүктеу/скачать 3,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: