Казахский национальный педагогический
жүктеу/скачать 3,31 Mb. Pdf көрінісі
|
| №4 -2013 ISSN 2307-7891 АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҦЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ КАЗАХСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ ИМЕНИ АБАЯ ABAI KAZAKH NATIONAL PEDAGOGICAL UNIVERSITY ХАБАРШЫ ВЕСТНИК BULLETIN «Кӛптілді білім беру және шетел тілдері филологиясы» сериясы Серия «Полиязычное образование и иностранная филология» Series «Multilingual education and philology of foreign languages» ISSN 2307-7891 АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҦЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ КАЗАХСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ ИМЕНИ АБАЯ ABAI KAZAKH NATIONAL PEDAGOGICAL UNIVERSITY ХАБАРШЫ ВЕСТНИК BULLETIN «КӚПТІЛДІ БІЛІМ БЕРУ ЖӘНЕ ШЕТЕЛ ТІЛДЕРІ ФИЛОЛОГИЯСЫ» СЕРИЯСЫ СЕРИЯ «ПОЛИЯЗЫЧНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ И ИНОСТРАННАЯ ФИЛОЛОГИЯ» SERIES «MULTILINGUAL EDUCATION AND PHILOLOGY OF FOREIGN LANGUAGES» № 4 2013 АЛМАТЫ ҚҦРМЕТТІ ОҚЫРМАН! Назарларыңызға ұсынылып отырған Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті ғылыми-әдістемелік «Хабаршы» журналының «Кӛптілді білім беру мен шетел филологиясы» атты сериясы осы университеттің Филология және кӛптілді білім беру институты бастамасымен жарыққа шығып отыр. Қазіргі таңда кӛптілді білім беру - Қазақстан Республикасының жоғарғы білім беру жүйесінінің негізгі бағыттарының бірі, ӛйткені жоғарғы оқу орны мәдениаралық және лингвомәдени құзіреттіліктерді меңгерген жоғарғы білікті және бәсекеге қабілетті мамандарды даярлау үдерісіндегі маңызды саты болып табылады. 2011-2020 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасын және Қазақстан Республикасының 2050-Стратегиясын жүзеге асыру мақсатында еліміздің білім беру саласында кӛптеген іс-шаралар қолға алынып жатыр, кӛптілді білім беруде шешімін мен жауабын таппай отырған мәселелер мен сауалдар жетерлік. Басты мақсатымыз - шетелдік және отандық ғалымдарды тарта отырып, кӛптілді білім берудегі түйінді мәселелерді жіті қарастырып, сұрақтарға жауап іздеу және пайдалы кеңестер беру. Журналымыздың санында Сіздер Америка, Британия, Франция, Германия, Түркия, Иран, Египет, Қытай және Ӛзбек, Әзірбайжан елдерінің ғалымдары мен Қазақстан Республикасының жоғарғы оқу орындары мен орта және арнайы білім ордаларының профессорлық-оқытушылар құрамы мен магистранттар, студенттердің осы тақырыптағы ғылыми мақалаларымен таныс боласыздар. Журнал кӛптілді білім беру саласын жан-жақты зерттеуге бағытталған 7 тараудан тұрады: 1. Шетел тілінде білім беру. 2. Мәдениаралық коммуникация және аударма мәселелері. 3. Когнитивтік лингвистика. 4. Лингвистика және мәтін лингвистикасы. 5. Лингвамәдениетттану. 6. Дискурс және оның типологиясы. 7. Кӛптілді білім беру. Сәттілік тілейміз! Редакция алқасы БАС РЕДАКТОР Т.Т. АЯПОВА - Абай атындағы ҚазҰПУ филология және кӛптілді білім беру институты директоры, ф.ғ.д., профессор БАС РЕДАКТОР ОРЫНБАСАРЛАРЫ: Баданбекқызы З.– ф.ғ.к., доцент Асқарова С.А.– ф.ғ.к., доцент ҒЫЛЫМИ РЕДАКТОРЛАР: Ешимбетова З.Б.-п.ғ.к., филология және кӛптілді білім беру институтының оқу- әдістемелік жұмысының жетекшісі Шенгелбаева Н.Р.-ф.ғ.к., кәсіби шетел тілі коммуникациясы және аударма ісі кафедрасы РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ: Мирзоев К.И.- ф.ғ.д., профессор, шығыс тілдері кафедрасының меңгерушісі Мусаева К.С.-п.ғ.к., Абай атындағы ҚазҰПУ профессоры, арнайы мақсаттағы ағылшын тілі кафедрасының меңгерушісі Букабаева Б..Е.- ф.ғ.к., кәсіби шетел тілі коммуникациясы кафедрасының меңгерушісі Кемелбекова З.А.-ф.ғ.к., кәсіби шетел тілі коммуникациясы және аударма ісі кафедрасының меңгерушісі Мукашева А.С.-ф.ғ.к., Абай атындағы ҚазҰПУ профессоры, кәсіби шетел тілі коммуникациясы және аударма ісі кафедрасы Дэвис Брент – PhD (АҚШ) Н.Новин – PhD Argibin University (Иран) Дэвид Ландис –PhD (АҚШ) Фатима Шнан-Давен-PhD Экс-Марсель университеті (Франция) Наср М.Ариф–PhD Ислам Әлемі институтының директор міндетін атқарушысы (Араб Эмириаты) Әлімсейіт Әбілғазы–ф.ғ.д., профессор Шыңжаң университеті филология институты (ҚХР) Иноятова У.И.–п.ғ.д., Низами атындағы ТГПУ (Ташкент, Ӛзбекстан Республикасы) Кенан Коч–PhD (Турция) Нил Стейнторп- магистр (Австрия) М. Яуманн–магистр (ФРГ) ДААД орталығы Али Али Шабан–PhD Каир (Египет) ЖАУАПТЫ ХАТШЫЛАР: Ибрагимова К.К.-кәсіби шетел тілі коммуникациясы және аударма ісі кафедрасының аға оқытушысы (орыс тіліне жауапты) Бейсахметова Ж.А.-кәсіби шетел тілі коммуникациясы кафедрасының аға оқытушысы (ағылшын тіліне жауапты), (жауапты хатшы) Айтқазықызы С. -PhD, Шығыс тілдері кафедрасы (қытай тіліне жауапты) Абдрахманова Г.-ф.ғ.к., доцент, Шығыс тілдері кафедрасы (араб тіліне жауапты) ГЛАВНЫЙ РЕДАКТОР Т .Т. АЯПОВА-директор института филологии и полиязычного образования КазНПУимени Абая, д.ф.н., профессор ЗАМЕСТИТЕЛИ ГЛАВНОГО РЕДАКТОРА: Баданбекқызы З.– к.ф.н., доцент Асқарова С.А.– к.ф.н., доцент НАУЧНЫЕ РЕДАКТОРЫ: Ешимбетова З.Б.-к.п.н., руководитель УМО института филологии и полиязычного образования Шенгелбаева Н.Р.–к.ф.н., кафедра профессиональной иноязычной коммуникации и переводческого дело COCТАВ РЕДАКЦИОННОГО СОВЕТА: Мирзоев К.И.-д.ф.н., профессор зав. кафедрой восточных языков Мусаева К.С.-к.п.н., профессор КазНПУ имени Абая, зав. кафедрой английского языка для специальных целей БукабаеваБ.Е.-к.ф.н., зав. кафедрой профессиональной иноязычной коммуникации Кемелбекова З.А.-к.ф.н., зав. кафедрой профессиональной иноязычной коммуникации и переводческого дело Мукашева А.С.-профессор КазНПУ имени Абая, кафедра профессиональной иноязычной коммуникации и переводческого дело Дэвис Брент – PhD (США) Н. Новин – PhD Argibin University (Иран) Дэвид Ландис – PhD (США) Фатима Шнан–Давен - PhD Университета Экс-Марсель (Франция) Наср М.Ариф –PhD, исполнительный директор Института Исламского мира (Арабские эмираты) Әлімсейіт Әбілғазы – д.ф.н., профессор Шинжанский институт филологии (КНР) Иноятова У.И. – д.п.н., ТГПУ им Низами (Ташкент, Республика Узбекистан) Кенан Коч – PhD (Турция) Нил Стейнторп - магистр (Австрия) М.Яуманн – магистр (ФРГ) Центр ДААД Али Али Шабан - PhD Каир (Египет) ОТВЕТСТВЕННЫЕ СЕКРЕТАРИ: Ибрагимова К.К.- старший преподаватель кафедры профессиональной иноязычной коммуникации и перевода (русский язык) Бейсахметова Ж.А.- старший преподаватель кафедры профессиональной иноязычной коммуникации (английский язык), (ответственный секретарь) Айтқазықызы С. - PhD кафедры восточных языков (китайский язык) Абдрахманова Г.- к.ф.н., доцент кафедры восточных языков (арабский язык). EDITOR-IN-CHIEF T.T. AYAPOVA-Director of the Institute of Philology and Multilingual Education, Abai KazNPU, doctor of philological sciences, professor EDITOR-IN-CHIEF’S ASSISTANTS: Z. Badanbekkyzy - candidate of philological sciences, associate professor S.A. Askarova- candidate of philological sciences, associate professor SCIENTIFIC EDITORS: Z. B. Yeshimbetova- candidate of pedagogical sciences, TTU chief of the Institute of Philology and Multilingual Education N. P. Shengelbayeva- candidate of philological sciences, department of professional foreign language communication and translation studies EDITORIAL STAFF: K.I. Mirzoyev- doctor of philological sciences, professor, head of Eastern languages department K.S. Musayeva- candidate of pedagogical sciences, professor of Abai KazNPU, head of English language for special purposes department B.E. Bukabayeva- candidate of philological sciences, head of professional foreign language communication department Z.A. Kemelbekova- candidate of philological sciences, head of professional foreign language communication and translation studies department A.S. Mukasheva- candidate of philological sciences, professor оf Abai KazNPU Davis Brent - PhD (USA) N.Novin- PhD of Argibin University (Iran) David Landis- PhD (USA) Fatima Shnah- Daven- PhD of Ex-Marseille University (France) Nasr M. Arif- PhD, executive director of Dar al-Islam Institute (Arab Emirates) Alimseyit Abilkazy- PhD, Professor of Jingjiang Institute of Pholology (China) Inoyatova U.I. – Doctor of philological, Nizami TSPU (Tashkent, Uzbekistan Republic) Kenan Koch- PhD (Turkey) Neil Stainthorpe- MA (Austria) M. Yauman- master degree, DAAD center (Germany) Ali Ali Shaban- PhD Kair (Egypt). EXECUTIVE SECRETARIES: K.K. Ibragimova- senior teacher (Russian Language) Zh. A. Beisakhmetova- senior teacher (English Language), (executive secretary) S. Aytkazykyzy- PhD (Chinese Language) G. Abdrakhmanova - candidate of philological sciences, associate professor (Arabic Language). Журнал Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігіне 12.02.2013 жылы тіркеліп, №13343 -Ж куәлігі берілді. Шығарылу мерзімі жылына 4 рет. Периодичность 4 раза в год. МАЗМҦНЫ СОДЕРЖАНИЕ CONTENTS ШЕТЕЛ ТІЛІНДЕ БІЛІМ БЕРУ ИНОЯЗЫЧНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ FOREIGN LANGUAGE EDUCATION Асқарова С.А. Мукашева А.С. Салыстырмалы-салғастырмалы тәсіл арқылы екініші шетел тілін оқыту жолдары 10-14 Брулева Ф.Г. Формы и приемы обучения устным и письменным видам речи по русскому языку в профильных классах общеобразовательных школ 15-18 Омарова Р.К. К проблеме организация коммуникативного обучения на РКИ 18-24 Оңалбаева А.Т. Есжанова Г.Қ. Оқыту технологияларын сабақта пайдалану тиімділігі 24-29 Алиева Д.А. Методы формирования коммуникативной компетенции при изучении русского языка как иностранного 29-34 Чойкиева Р.С. Шетел тілін оқытудың коммуникативтік мақсаттары 34-39 Смакова Г.Ж. Интерактивные методы обучения английскому языку в неязыковом вузе 40-45 Шынжырбаева А.Т. Ағылшын тіліне оқытудың тиімді жолдары 45-49 Байшымырова А.У Ағылшын тілі сабағында рӛлдік ойындардың қолданылуының ерекшеліктері 50-53 Nurtajewa N.Sh. Ein Verlaesslicher Kompass fuer Erfolgreiche wege im Fremdsprachenlernen 53-59 Сраилова Г.М. Использование ролевых игр на уроке немецкого языка 59-64 Мукашева А.С. Современные технологии в иноязычном образовании 64-69 Сайбекова Н.У. Студенттердің коммуникативті-когнитивті әрекетін дамыту 69-74 Кусайынова А. Эффективность и возможности применения инновационных технологий в обучении английскому языку в вузе 74-78 Сейілова А.Е. Оқушыларға шетел тілдерін оқыту арқылы танымдық қызығушылығын арттыру 79-83 Кішібаева Д.Ж. Жаздықбаева М.Б. Орман М.М. Мектеп дейінгі балалардың тілін дамытуда ертегілерді пайдалану жолдары 83-89 МӘДЕНИЕТАРАЛЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ЖӘНЕ АУДАРМА МЕЖКУЛЬТУРНАЯ КОММУНИКАЦИЯ И ПЕРЕВОД INTERCULTURAL COMMUNICATION AND TRANSLATION Битҧрсын Ғ.Ш. Омар Б.М. Баетов Е.К. Заң шығару процесінде заң терминдерін дұрыс аудару және қолдану мәселелері 90-95 Satbay G. Yabancılara türkçe öğretiminde çizgi filmlerin önemi 95-98 Омар Б.М. Баетов Е.К. Заң терминдерін мемлекеттік тілге дұрыс аударуды жетілдіру мәселелері 98-102 Садвакасова Ж.К. Қазақстан Республикасында инттеллектуалды ұлт қалыптастырудың ӛзекті мәселелері 102-107 Жумабекова А.К. Об инновациях в стратегии и тактике языкового образования 107-110 Сахитжанова З.О. «Кӛрұғлы» жырының образдар жүйесі 111-114 Умарова А.Б. Автобиографическое начало в творчестве Чарльза Диккенса 115-120 Смагулова А. С. Состояние и переспективы развития терминологических словарей в нефтегазовой отрасли 121-126 КОГНИТИВТІК ЛИНГВИСТИКА КОГНИТИВНАЯ ЛИНГВИСТИКА COGNITIVE LINGUISTICS Нҧртаева Г.Е. Кеңістік концептісіндегі әлемнің тілдік бейнесі 127-131 Оразақынқызы Ф. Қытайдың ертедегі ӛлеңдерін зерттеу нәтижесі 131-134 ЛИНГВИСТИКА ЖӘНЕ МӘТІН ЛИНГВИСТИКАСЫ ЛИНГВИСТИКА И ЛИНГВИСТИКА ТЕКСТА LINGUISTICS AND TEXT LINGUISTICS Воропаев Н.Н. Функционирование прецедентных имен китайскоязычного дискурса в составе и в качестве фразеологических единиц китайского языка 135-146 Жҥсіпова Б. Түркістан тұрғындары тіліндегі дауысты дыбыстарға байланысты ерекшеліктер 146-151 Орынбаева Г. Некоторые особенности страдательного залога в английском, казахском и турецком языках 151-155 Абдрахманова Р.Б. Қазақ тілін үйрету жүйесіндегі интерактивті тақталардың тиімділігі 156-161 Қасенов Е.С. Поэзиялық туындылардағы тілдік бірліктердің стильдік ерекшелігі 162-166 Садыкова Р.К هژیو شرگن اب یسراف نابز شزومآ رد ون یاىراسباو اى هویش 167-171 Кусембаева З.К. Развитие учебно-познавательных и организационных умений учащихся методом обучения иностранному языку «по станциям» 171-176 Shakieva A. Some features of simple sentences in English and Kazakh 176-180 Жҥсіпова Б. Түркістан тұрғындары тіліндегі дауысты дыбыстарға байланысты ерекшеліктер 181-186 Сабитова Ш.А. О функции заголовка светского газетного дискурса Республики Казахстан 186-193 ЛИНГВOМӘДЕНИЕТТАНУ ЛИНГВOКУЛЬТУРОЛОГИЯ CULTURAL LINGUISTICS Баситова А.Н. Смаилова Ф.И. Специфика языковой объективации концепта «студент» 194-199 Алибаева А.Б. Многоуровневая система художественных образов дилогии «Саки» Б. Жандарбекова 200-204 Ибраева А.Д. Ғұмар Қарашұлының әдеби мұрасы 204-210 Рысбекова А.Қ. Жаздықбаева М.Б. Қожабаева Д. Авторлық ертегілермен жұмыс жүргізу ерекшеліктері 210-213 ДИСКУРС ЖӘНЕ ОНЫҢ ТИПОЛОГИЯСЫ ДИСКУРС И ЕГО ТИПОЛОГИЯ DISCOURSE AND ITS TYPOLOGY Оналбаева А.Т. Невербальные средства общения в ритуализованной коммуникативной ситуации 214-218 Ергебекова А.A. Білім жүйесінде жаңашыл әдістерді қолданудың негізі 219-223 Мағжан С. Каспанова Ф. Тілде, сӛйлеуде кездесетін просодикалық амалдар 223-226 КӚПТІЛДІ БІЛІМ БЕРУ ПОЛИЯЗЫЧНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ MULTІLINGUAL EDUCATION Дҥйсенова Қ.Т. Қазақстанда кӛптілді білім беру саясатын енгізудің кейбір мәселелері 227-232 Нукеева Л.У. Қостілділіктің пайда болу шарттары және тілдердің ӛзара байланысы 232-235 ШЕТЕЛ ТІЛІНДЕ БІЛІМ БЕРУ ИНОЯЗЫЧНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ FOREIGN LANGUAGE EDUCATION -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ӘКО 378. 016:811.111 Асқарова С.А. -ф.ғ.к., доцент Мукашева А.С. - ф.ғ.к., профессор Абай атындағы ҚазҰПУ, Алматы, Қазақстан САЛЫСТЫРМАЛЫ-САЛҒАСТЫРМАЛЫ ТӘСІЛ АРҚЫЛЫ ЕКІНІШІ ШЕТЕЛ ТІЛІН ОҚЫТУ ЖОЛДАРЫ Қазақстанның жаһандану кезеңіндегі дамыған 30 елдің қатарына ену саясатының бір і- дамыған елдермен барлық қарым-қатынас түрлерін жетілдіру, нығайту. Тіл – жеке тұлғаны қалыптастырудың мәдени құралы. XX ғасырда тілші ғалымдар, тіл ғылымының негізін салушылар тіл, ойлау, мәдениет атты үштіктің ӛзара бір-бірімен байланысын ашты [1]. Қазіргі заманауи талапқа сай Қазақстандағы жоғарғы оқу орындары студенттеріне тек бір тілді ғана емес, бірнеше шетел тілдерін меңгерту міндеттелініп отыр. Елбасы Н.Ә. Назарбаев Қазақстан халқына арнаған Жолдауында «Мен 2050 жылғы қазақстандықтар – үш тілде сӛйлейтін білімді, еркін адамдардың қоғамы екеніне толық сенімдімін. Олар – әлемнің азаматтары. Олар саяхаттап жүреді. Олар жаңа білімді меңгеруге құштар. Олар еңбексүйгіш. Олар – ӛз елінің патриоттары.» - деп, жастарға үлкен сенім артты [2]. Сондықтан да студенттерге салыстырмалы- салғастырмалы тәсіл арқылы екінші шетел тілін оқытудың маңызы зор. Тірек сөздер: салыстырмалы-салғастырмалы тәсіл, ШТ1 (бірінші шетел тілі), ШТ2 (екінші шетел тілі), мультилингвалдық оқыту, спондандық, интуициялық тасымал, ішінара нысанды басқармалы бағытталған негіздегі тасымал, танымдық негіз. Халықаралық қатынас пен ынтымақтастық аясының кеңейіп нығаюына байланысты Қазақстан жоғарғы оқу орындарында студенттерге тек бір тілді ғана емес, бірнеше шетел тілдерін меңгеру талабы қойылуда. Жоғарғы оқу орындарында мультилингвалдық білім беру әлеуметтік қажеттіліктен туындады. Жинақталған тәжірибені талдап қорытатын кезең келді. Қазақстан жоғарғы оқу орындарында бірінші шетел тілі – ағылшын тілі, екінші шетел тілі – француз, неміс және испан, т.б. тілдер оқытылады. Оқу үдересінің сапалы жетістікке жету жолдарын ескере отырып, ағылшын тілі негізінде француз тілін оқытудың жалпы заңдылықтары мен біртұтас негізгі теориялық бағдары бар. Оның басты талабының бірі – салыстырмалы- салғастырмалы әдіс. Мультилигвалдық оқыту жағдайындағы ана тілі мен шетел тілдерін ӛзара әрекеттестік артықшылығын қолдану қажеттілігіне тоқталайық. Студенттердің ана тілі мен бірінші шетел тілін (Ш1) оқу тәжірибесіндегі алған білімі, біліктілігі және дағдысы екінші шетел тілін (Ш2) меңгеруге тиімді тасымал болады. Бұл тасымалды студенттердің Ш2 оқу кезеңінде қиындықты жеңе алатын ӛздеріне белгілі оқу стратегиясын, соның ішінде ӛтемдеуіш әдісті қолдануды дамытудың маңызы зор. Салыстыру үшін әлеуметтік мәдени ақпарат: мәдени тәлім дағдысы екінші шетел тілінде тасымал нысаны болуы ықтимал [3]. Осыған орай, шетел тілін меңгерудегі тасымал механизмі салыстыру және жүйелеу әрекетін, байланыстыру қабілеттілігін болжайды. Мұндай тасымалды басқаруда оқытушының қызметі үлкен мәнге ие болады. Орындалатын іс- әрекетті және тілдік материалды жете түсінбеуі студенттерді қателікке ұрындырады. Тіл жүйесіндегі айырмашылық жағдайында тілдік құбылыс пен оны машықтандыруымен таныстыру стратегиясы шартты түрде іске асады: спонтандық интуитивті тасымал (екі тілдегі құбылыстың ұқсас не айырмашылығын ұғынуға бағыталған, бірақ оқытушының арнайы алдын ала түсіндіруінсіз болатын тасымал); басқарылмалы (басқарылатын тасымал, негізгі шамаға сай құрылған және құбылыстың арақатынасына тиісті нұсқаумен қаматамасыз ететін тасымал). Мұндай тасымал түрі тілдік механизм қорында болуына қарамастан оқылатын тілдегі ұқсас құбылысты меңгеруде сүйене алатын жағдайда болады, бірақ спонтандық тасымал болмайды. Бұл жағдайда іс-әрекеттің негізгі белгісі бастапқыда әрекет туралы ұғымды қалыптастырып, бірінші және екінші шет тіліндегі ұқсас құбылыстың тірегі мен айырмашылығын саналы түрде салыстырып, оны сӛйлеу әрекетінде кӛрсетеді. ішінара нысанды басқармалы бағытталған негіздегі тасымал. Ол студенттің сӛйлеу әрекетінде ішіара белгіленген негізде құрылғаннан кейін жүзеге асырылады. Сонымен екінші шет тілін оқыту студенттерді тілдік фактыны салыстыру-салғастыруға ынталадыруда жүзеге асырылатын салыстырмалы-салғастырмалы тәсілді қолдануда саналы-когнитивтік негізде құрылады. Интереференцияны болдырмау үшін тілдер арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарын анықтайды, не дұрыс тасымалды жүзеге асырады. Француз, ағылшын, орыс тілдері әртүрлі тілдік топта болса да, олар үндіеуропалық тілге жатады. Олар кӛп ұқсас құбылыстарды түсіндіреді, бірақ соматикалық деңгейде олардың айырмашылықтары да кездеседі [4]. Лексика саласында ағылшын, француз тілдерінде біршама дұрыс тасымалдар бар, ӛйткені кӛптеген ағылшын тіліндегі сӛздер француз, латын тілдерінен енген. Екінші жағынан алғанда, соңғы он жылдықта ағылшын тіліндегі кӛптеген сӛздер француз тіліне енген, әсіресе, экономикалық, техникалық терминдер мен тұрмыстық заттар атауында. Кӛптеген сӛздердің жалпы түбірі, сӛздердің интернациалануы француз тіліндегі жазбаша және ауызша сӛйлеу жұмысында есте сақтау мен түсінуді жеңілдетеді. Сондай-ақ, ағылшын тіліндегі ұқсасатыққа сай француз тіліндегі жаңа сӛздердің мағынасын білуге, студенттердің лексикалық қорын молайтуға мүмкіндік береді. Сӛйлеу әрекетінің рецептивті түрінде, соның ішінде мәтін оқуда ӛте тиімді. nation-nation-ұлт religion-religion-дін armee- army-әскер sport-sport-спорт Оқу барысына қарағанда айтылған сӛздерді жалпы түбірі бойынша танып білу оңайға түспейді, себебі олардың айтылуы ағылшын тілі мен француз тілінде бӛлек. Сондықтан айтылған сӛздерді жалпы түбірі бойынша танып білу механизмін қалыптастыруда арнайы жаттығулар қажет, бастапқыда студент сӛзді кӛре отырып жаттықса, сосын ешқандай тірексіз де жаттыға алады. Жаңа лексикалық бірлікпен таныстырар барысында жалпы түбірлі сӛздердің айтылуына ең басты кӛңіл аударылуы қажет. Сол сӛздердің айтылуында бірінші тілдің интерференциясының басым әсері пайда болады (мысалы, екпіннің бірінші буынға ауысуы, g әріпінің [ds] деп оқылуы). Village – village Justice – justice Prison – prison Capitaine – captain Артикулярлық негіз бен айтылу дағдысын қалыптастыруда сӛздердің айтылуына алғашқы сабақтан бастап кӛңіл бӛлінуі қажет, себебі бірінші тілде қалыптасқан фонетикалық дағды интерференциялық әсерге ұшырауы мүмкін. Мысалы, француз тіліндегі ауыр айтылатын [u] дыбысы ағылшын тіліндегі [u] дыбысы мен оның алдында келетін жартылай дауысты [j] дыбысының айтылуына ұқсас. Сонымен қатар, [d], [t] дауыссыз дыбыстарының қырылдауымен айтылуына да кӛңіл бӛлінуі керек. Курс барысында интонацияны үйретуде, әсіресе хабарлы, сұраулы сӛйлемдерді мұқият дайындықты қажет етеді. Жалпы түсініктің (жоғарғы немесе тӛменгі екпін) болуына қарамастан ағылшын және француз тілідеріндегі ырғақ бір- бірінен ерекшеленеді. Осыған орай, бірден сабақ басында оқушыларға ырғақтық топтар мен синтагмалардың, ырғақтық екпіннің, сӛйлеу ағынның бӛлінуінің, байланыстырудың және тұтасудың мағыналарын түсіндіру керек. Сонымен қатар, ырғақтық топтың соңында үннің кӛтерілуі немесе түсуіне оқушылардың назарын аудартып, олардың сӛйлемді дұрыс айтуын қадағалау қажет [5]. Емлелік дағдыны қалыптастыру аясында да бірінші шетел тілінің қайшы әсері байқалады, әсіресе ағылшын және француз тілдеріндегі ұқсас сӛздерде. Келесі қателіктер е әріпінің сӛз соңында түсіп қалуы, і әріпінің орнына у әріпінің жазылуы, -geur, -teur жалғауларымен бітетін сӛздерде u әріпінің жазылмауы кедеседі. Грамматиканы қарастыратын болсақ, екі тілдің граммматикасында кӛптеген ұқсастықтар бар. Сондықтан, олардың толық мағынасын ашып жатудың қажеттілігі жоқ. Мысалы, зат есімнің кӛпше түрін жасаудағы -s жалғауының қосылуы, артикль мағынасы, байланыстырушы етістіктің сын есіммен бірге қолданылып баяндауыш ролін атқаратыны, дұрыс және бұрыс етістіктер, күрделі шақтардың құрылуы, шақтардың матасуы, етістің жасалуы, сӛйлемдегі сӛз тәртібі және инверсия туралы мәселелер оқушыға бірінші шетел тілін үйрену барысында таныс. Яғни, екінші шет тілін оқытуда ана тілінде жоқ грамматикалық категориялар туралы оқушылардың түсінігін қалыптастыру үшін интенсивті жұмыстың қажетлігі жоқ. Дегенмен де, екі тілдегі жалпы категориялар арасында ӛздік ерекшеліктер бар. Бұл ерекшеліктерге студенттің назарын бастапқы сатыдан аударту керек. Екі тілдегі жалпы ұқсастықтардың болуы бір тілден екінші тілге толық түрде тасымалданған құбылыс кейбір қателіктерге алып келуде. Мысалы, ағылшын және француз тіліндерінде белгілі және белгісіз артикльтердің қолданысы бір-біріне сәйкес келеді, бірақ ағылшын тілінде зат есім сын есіммен келген жағдайда кӛбінесе белгілі артикльмен қолданысқа түседі, ал француз тілінде бұл сирек кездесетін жағдай. Келесі мысал, ағылшын тіліндегі бағыңқы шартты райлы сӛйлемде if (when) - егер жалғаулығынан кейін келер шақ қолданылмайды, осы ереже француз тіліндегі si жалғаулығына да қатысты. Осыған байланысты quand жалғаулығынан кейін де келер шақтың қолданылмайтынын кӛреміз: Quand je suis libre, je viendrai chez toi. Бірақ бұндай тасымал қолдану тек егерде студент бірінші шет тілін жетік меңгерген жағдайда ғана мүмкін, себебі бұл құбылыс қазақ тіліне сәйкес келмейді. Сондықтан француз тілінде si жалғаулығы бар бағыңқы шартты райлы сӛйлемді машықтау ағылшын тіліндегі ұқсас құбылысты толығымен меңгеруге ӛз септігін тигізеді. Екінші шет тілі ретінде француз тілінің грамматикасын оқытуда басты назарды аудартатын жайт Imparfait/ Passe compose және Present Perfect/Past Indefinite шақтарын қолдану толық сәйкестікпен іске аспайды. Яғни екі тілде де жалпы ұқсастықтар болғанмен, екінші шет тілін оқытуда грамматикалық құбылыстарды меңгеруде жаттығулар бірінші шет тілін үйренудегідей қарқынды болғаны абзал. Нәтижесінде екінші шет тілін оқытуда басты тәсіл когнитивті негіздегі салыстырмалы-салғастырмалы тәсіл. Бұл тәсіл оқу үдерісін интенсификациялау, екі тілде де студенттің тілді сезіну қабілеттін дамытуға қызмет етеді [5]. Француз тілін ағылшын тілі негізінде оқытуда белсенді тасымал мен оқу үдерісін интенсификациялау үшін кӛптеген мүмкіндіктер бар. Дегенмен француз тілін екінші шет тілі ретінде оқытуда анықталған маңызды заңдылықтарды атап кету қажет. Салғастырмалы тәсіл екінші шет тілін оқытуда негізгі принциптердің бірі бола отырып, француз тілін оқыту курсының барысында ӛзіндік мәндік роль атқарады. Екінші шет тілін оқытуда біліктілік пен дағдының дамуы, тілдік материалдарды меңгеру кӛлемінің ұлғаюы бірінші шет тілінің екінші шет тіліне әсер етуі кеми түседі. Уақыт ӛте келе студенттер француз тілі жүйесінің құрылуының ішкі заңдылықтарын түсіне отырып, тілді сезіну қабілеттерін қалыптастырады. Бірінші шет тілінің әсері толығымен жойылып кетпейді, бірақ бірінші шет тілін жанамалау қажеттілігі азаяды. Мысалы, лексиканы оқытуда жалғастырушы деңгейде студенттер жаңа сӛзді есте сақтап, оны сӛйлесімде қолдануы тек бірінші шет тілінен ұқсастық тапқанына байланысты ғана емес, екінші шет тілінде таныс сӛздермен қауымдастық байланыстарын табу арқылы жүзеге асады. Бірақ белсенді тасымал қалай қолданылса, интереференция да солай қолданылуы мүмкін, себебі әртүрлі тілдердегі сӛздердің мағыналар кӛлемінің сәйкессіздігіне байланысты. Салғастырмалы тәсіл екінші шет тілін оқытуда оқу үдерісін интенсификациялау және оқыту барысында тиімділікке жету үшін жағдай жасайды, сонымен қатар, бірінші шет тілін меңгеруде ӛз септігін тигізеді. жүктеу/скачать 3,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|