Казахского государственного женского педагогического университета
жүктеу/скачать 6,41 Mb. Pdf көрінісі
|
| Түйін сӛздер: бастауыш сынып оқушылары, мотивация, шығармашылық, зерттеу іс-әрекеті,
зерттеушілік дағдылар, педагогикалық шарттар, зерттеушілік іс-әрекетті ұйымдастыру Тәуелсіз еліміздің болашағы– ӛзгермелі қоғамға жылдам бейімделіп кететін білімді ҧрпақ. Әлемдік білім кеңістігіне ену мақсатында жасалып жатқан білім беру жҥйесіндегі реформа ӛскелең ҧрпақты ХХІ ғасыр дағдыларын жетік меңгерген, бәсекеге қабілетті тҧлға етіп тәрбиелеуге негіз болады. Осы орайда, білім беру жҥйесінде жастарға сапалы білім беріп, олардың ҥйлесімді дамуы мен жеке тҧлға ретінде қалыптасуына ҧстаздардың кәсіби шеберлігін ерекшелігі мен озық тәжірибені жетік меңгерудің маңызы зор. Осы мақсатта білім беру мазмҧнын жаңарту аясында бастауыш сыныптың бірқатар пәндері бойынша педагогикалық кадрлардың біліктілігін арттыру курсына қатысып (Астана қаласында ӛткен 26.03-13.04.2018 ж), бірқатар озық тәжірибені зерттеу нәтижесіндемектеп оқушыларының кӛпшілігі оқулықтағы тапсырмалармен ғана шектеліп, қосымша тапсырмаларды орындауға қҧлшынысы тӛмен екендігін байқатты.Себебі, қажетті ақпаратты ӛз бетінше ғаламтордан іздеп табу қиынға соғады, зерттеу жҧмысы ҧзаққа созылатындықтан шыдамдылық танытып, ӛзіндік идеяларын дәлелдеу, нәтижесін шығару оқушыларды жауапсыздыққа алып келеді.Осы тҧрғыдан алғанда бастауыш сынып оқушыларының зерттеу дағдыларын жан-жақты қалыптастыру қажеттігі туындайды. Кіші мектеп оқушыларының оқу әрекетін зерттеушілік іс-әрекетімен сабақтастыру - айналадағы ортаны танып білуге бағытталған шығармашылық іс-әрекетке ҧласады. Ол оқушылардың зияткерлік және қҧндылық әлеуетінің ӛнімді дамуына мҥмкіндік тудырып, олардың танымдық белсенділігін дамыту - оқылатын жаңа материалды игеруге деген қызығушылығын ояту мотивация тудырады, оқылатын материалдың аясын айтарлықтай кеңейтуге, тереңдетуге мҥмкіндік береді, пәндік және тҧлғалықи біліктерін қалыптастырады. Белсенді оқытуда, оқушы тек оқу нысаны болып қалмай, тиімді оқытудың белсенді мҥшесіне айналады. Мҧндай тәсіл оларда табандылықпен шешім қабылдап, дербестікке, ӛз іс-әрекетіне жауапты болуын қалыптастырады, ӛзіне сенімділік, мақсатқа ҧмтылушылық және басқа да маңызды жеке қасиеттерді қалыптастырады. Оқушылардың "зерттеуші" позициясына айналған осындай қызметі дамыта оқытудың заманауи жҥйелерінен жетекші орын алады. Оқушылардың зерттеушілік біліктіліктерін дамыту ҥшін алдына смарт-мақсат қоюды ҥйрену керек және сол смарт мақсатқа қол жеткізерліктей жағдайды жасаған абзал. Біздің ойымызша, оқушыларда аталған біліктіліктерді қалыптастыру ҥшін оқытудың интербелсенді технологияларын: ақпараттық-коммуникациялық, денсаулықсақтау, тҧлғаға бағдарланған оқытуды қолдану қажет. Балалардың ерте жастан зерттеушілік дағдыларын қалыптастыру мақсатында жаңартылған бастауыш білім мазмҧны бойынша пропедевтикалық пән ретінде «Жаратылыстану» пәні енгізілген болатын. Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы № 1 (77), 2019 239 «Жаратылыстану» білім саласының қҧрамына: география, физика, химия және биология пәндері кіреді. Оқу пәндері бағдарламаларының қҧрылымы мен мазмҧнын таңдау оқу әдістемелік-нҧсқау хат/2017-2018 оқу жылы 191 материалын оқытудың бірізділігі принципі негізінде жҥзеге асырылған. Оқушылардың: – жаратылыстану ғылымының процестері мен қҧбылыстарын сипаттау, тҥсіндіру және болжау біліктілігін; – дәлелдер мен шешімдерді тҥсіндіру біліктілігін; – ғылыми әдістердің кӛмегімен шешілуі мҥмкін сҧрақтар мен мәселелерді анықтау біліктілігін дамытуға бағытталуы қажет. Жалпы орта білім деңгейіндегі «Жаратылыстану» білім саласы бойынша химия, биология, физика және астрономия пәндерінен қарапайым тҥсініктерін қалыптастырудың мазмҧны дҥниетанымдық сипатымен ерекшеленеді, сонымен қатар оқушылардың бойында табиғат, жер және әлемнің ғылыми бейнесінің кӛрінісі ретінде жҥйелі, әлеуметтікке бағытталған кӛзқарас қалыптастырылады. Кез-келген ғылым саласы сияқты жаратылыстану бағытындағы пәндер оқушының ғылыми дҥниетанымын қалыптастырып, ғылыми білім жҥйесіне негізделіп, танымның логикалық – саналы тәсілдеріне қарай, оқушыға берілетін теориялық біліммен сипатталып, ғылыми категориялар мен дәлелдерді кеңінен пайдалануға машықтандырады [1]. Жаратылыстану кіші мектеп жасындағы балаларға ӛте қызықты пән. Тек пәнді оқыту әдістемесі дҧрыс ҧйымдастырылғанда ғана пәндік мақсат жҥзеге асады. Қазір елімізде кӛптеген мҧғалімдер біліктілікті арттыру курсынан ӛтіп, пәнді жақсы игеріп жатыр. Сондықтан біздің елімізде аталмыш пәнді оқыту арқылы оқушыларды зерттеушілік іс-әрекетіне тарту тиімді. Бастауыш сыныптан бастап оқушының зерттеушілігіне ден қойылуы ӛте маңызды, себебі, оқушылар зерттеу жҧмысына ӛте белсенді келеді. Сондықтан шығармашылық және ӛзіндік іс- әрекетінің нәтижелерін талдау, жинақтау және бағалау тәсілдерінің негізі қалануы тиіс. Шығармашылық іс-әрекетінде зерттеушіде жаңа идеялар туындайды. Ол жҧмыстың табысты болуына ҥлкен мҥмкіндік болады. Ал зерттеу іс-әрекетінің мотивациясы - бҧл мәселені шешудің маңызды жолдарының бірі. Мотивация - әр ҥйренушінің білімге деген қажеттілігі мен мҧқтаждығы, қҧлшынысы мен ҧмтылысы, ынтасы мен кӛңілі, қызығушылығы мен қҧмартушылығы, оның білім процесінде алдына қойған мақсаттары мен мҥдделері. Зерттеу іс-әрекеті мотивацияның сенімді факторы болып табылады, себебі оқушыларды белсенді танымға ынталандырады, оқу процесіне оңай тартады, әрбір адам ҥшін болжалды зерттеуде, шығармашылық тапсырмада ӛз қызығушылығын табу мҥмкіндігін ашады. Кіші мектеп оқушылары зерттеу жҧмыстарына қатыса алуы ҥшін, ол ӛз бетінше ойлай білуі, жҧмысты жоспарлап және нәтижелерін болжай білуі тиіс. Оқушылардың зерттеушілік іс-әрекетін кез-келген пәнді оқыту барысында шығармашылық тапсырмалар арқылы ҧйымдастыруға болады. Оқытудың нәтижелеріне деген сҧраныстардың ӛзгеруіне байланысты педагогика саласында және ӛзіндік шығармашылықта баланы зерттеу ізденісінде қҧрылған жаңа білім беру технологиялары әзірленді. Педагогика және әдістеме бойынша қазіргі әдебиетте "жоба" және "зерттеу" ҧғымдары жиі кездеседі, бҧл ретте екеуі де айқын анықтамалар сирек беріледі, сондықтан олар ҥнемі сараланып отырады. Олардың шынайы мағынасын тҥсіну теоретиктер ҥшін абстрактылы ғана емес, ең алдымен тәжірибедеқолданып кӛру ӛте маңызды рӛл атқарады. Оқушылардың зерттеу қызметін ҧйымдастыру саласындағы жетекші педагог А.В. Леонтович [2], оқушылардың шығармашылық және зерттеу жҧмыстарын тӛмендегіше жіктеді: 1) проблемалық-реферативтік - бірнеше әдеби кӛздер негізінде жазылған, әр тҥрлі дереккӛздердің деректерін салыстыруды және осының негізінде қойылған проблеманы ӛз тҥсіндіруді болжайтын шығармашылық жҧмыстар; 2) эксперименттік - ғылымда сипатталған және белгілі нәтижесі бар тәжірибе жҥзінде іске асыра жазылған шығармашылық жҧмыстар. Иллюстрациялық сипатқа ие, бастапқы жағдайлардың ӛзгеруіне байланысты нәтиженің ерекшеліктерін ӛз бетінше тҥсіндіруді болжайды; 3) натуралистік - қандай да бір қҧбылысты бақылауға және сапалы сипаттауға бағытталған шығармашылық жҧмыстар. Ғылыми жаңалығы мҥмкін; 4) зерттеушілік - шығармашылық идеядан туындаған жоба болуы мҥкін. Зерттеушілік іс-әрекетін ҧйымдастыруоқушыларға қажет біліктіліктерді (жоспарлау, жҧмысты ҧйымдастыру жағдайы, ӛзекті тақырып таңдау, жҧмыстың алгоритмін қҧру, керекті ақпаратты іздей алу, тҥрлі дерек кӛздерден қажетті ақпаратты алу, ғылыми |