Kazakh national pedagogical university after Abai хабаршы вестник bulletin «Тарих және саяси-әлеуметтік ғ ылымдар»
жүктеу/скачать 9,77 Mb. Pdf көрінісі
|
| ВЕСТНИК КазНПУ имени Абая, серия «Исторические и социально-политические науки», №3(58), 2018 г.
384
Петербург келісімі бойынша екі жақтың саудагерлері сауда жасауда белгілі жеңілдіктер алды. Екі ел арасында сауда байланысының кеңейуінен шекаралық аймақтарда кеден бақылау орталықтары құрылды. Ресейге Монғолиядан тері әкелінеді. XIX ғ екінші жартысы мен – XX ғ. басында Зайсаннан ғана 9000 пұтқа жуық тері тасмалданған. 1881 Орыс – Қытай келісімшартына сәйкес қару-жарақ, оқ-дәрі сырттан әкелуге және оны белгілі бір рұқсатсыз тасмалдауға тыйым салынған. 1881 жылғы Санк-Петербург келісімі бойынша Қытай аймағының басыбайлылары шәй саудасын шекаралық аймақтағы 50 шақырым жерде салықсыз сауда жүргізуге құқық алды. Ал орыс саудагерлері осы шәйді сатып алғаны үшін бұларға салық төлеген біздің аймағымызда сауда- саттық барысында бұларға бақылау жасалмады [10]. 1886 жылы Шәуешек елшілігінің есебінде орыс саудагерлерінің Шәуешектегі сауда айналымы 1132614 сомды құрады, оның ішінде 50500 сом қаржы кредиттік билетпенен, ал 117010 сомы малмен жасалған сауданы құрайды. Қалған тауарларға және шетке шығарылатын тауарлар 676475 сом, оның ішінде 30600 сомы кредиттік билетпен жасалған сауда ал 579296 сомы күміс сатып алуға және 61579 сомы басқа тауарларда тұтынушыларға жеткізуге арналған. Бұдан көретініміз біздің аймаққа шеттен әкелінетін тауар көлемінен қытайға шығарылатын тауар көлемі 461139 сомға артық. Әр бір елшіліктерде жергілікті немесе сырттан келген орыс саудагерлері отаршылдар мен ақсақалдарға бағынған. Қытай жеріндегі елшіліктен ақсақалдар, полициялық, судиялық, сауда саласындағы жұмыстарды атқарды. Зайсан аймағында кеден учаскесінде күзет органдарын дамыту алға қойыла бастады. 1888 жылы жоғарыда аталған Зайсан шекаралық кеден қызметі тегін жүргізіле бастады. 1895 жылы Зайсан кеден аймағы бұрынғы Катонқарағай учаскесімен біріктіріледі де мұндағы шекаралық аймақ Бахтыға қатысты Хабар-Асу жолынан Улан-Доба учаскесіне дейінгі аралыққа жеткен. 1895 жылы Зайсандағы Кендірлік поселкісіндегі Борғұсутай Шағаноба бекiнiстерiнен керуеннің көп бөлігі осы аймақ арқылы өтіп жатты. 1896 ж. Зайсандағы ауылшаруашылық мектебінің мұғалімі Николаевті Зайсандағы кеденнің канцеляры чиновнигі етіп тағайындалады. Николаевтің 1896ж. 5 жылдық мерзімге арналған мұғалімдік қызметі аяқталған едi. Зайсан кеденнің Қытайға шыққан Жайлаубай Айғадаевтың керуеніне және күзетші Бердешевке Қаратал тау баурайында да Май Қапшағай жолында қарсылық көрсеткен [209]. Жалпы Зайсан арқылы Ресейден Монғолияға тасылатын тауар көлемі XIX ғ. 2 жартысына қарай біршама азайған. Монғолиядан тасмалданатын тауар көлемі біршама көбейген бұны төмендегі көрсеткіш дәлелдейді
Кесте 3 Зайсан кеденінің тауар көлемінің көрсеткіші. Жылдар
Монғолияға әкелінген тауар көлемі Монғолиядан Ресейге шығарылған тауар көлемі 1865
1873
1881 496. 823 119. 629 1892
184. 691 174. 149 1893 238. 243 201. 076 1894
345. 530 305. 723 1895 560. 196 344. 212 1896
469. 067 170. 648 1897 301. 669 206. 546 1898
334. 935 273. 166 1899 420. 470 312. 056 1900
407. 212 263. 472 1901 326. 654 68. 337 1902
434. 075 248. 831 1903 458. 869 373. 254 1904
441. 963 454. 136 1905 362. 352 488. 226 1906
409. 412 619. 867 |