Kazakh national pedagogical university after Abai хабаршы вестник bulletin «Тарих және саяси-әлеуметтік ғ ылымдар»



Pdf көрінісі
бет468/493
Дата06.01.2022
өлшемі9,77 Mb.
#13132
1   ...   464   465   466   467   468   469   470   471   ...   493
Байланысты:
2018 №3 Абай аты ҰПУ хабарщыс

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің ХАБАРШЫСЫ, «Тарих және саяси-әлеуметтік ғылымдар» сериясы, №3(58), 2018 ж. 

383 


1877  жылы  Қытай  еліндегі  Дзо-Цунь-Тан  бұйрығыменен  біздің  саудагерлерге  қалада  сауда  жасауға 

тыйым салады. Оның айтуы бойынша орыс саудагерлері Қытай аймағында сауда жасау үшін Цунь-Танға 

Ресейлік чиновник жіберіліп арнайы сауда-саттық келісім шартын жасауы керек деп шарт қойды. 

Дегенмен  де,  бұл  мәселе  бірнеше  келіссөздерден  кейін  және  Ресей  тарапынан  аздаған  сыйлықтар 

тапсырылғаннан соң өз шешімін тапты. Ресей шенеуніктері қазақтарға ең алдымен мал саудасын жасауға 

рұқсат  етті,  сонымен  қоса  басқа  тауарларға  да  рұқсат  біртіндеп  беріле  бастады.  Дзо-Цунь-Тан  Батыс 

Қытайдың кеден ведомоствосының басшысы. Дегенмен де бұл реттегі саудаға рұқсат етілгенімен олардан 

Чәуешек  қаласына  сауда  саласына  жаңа  келісім  шарт  жасалмайынша  бұл  қалаға  сауда  жасауға 

келмейтіндіктері туралы қолхат алады. 1877 жылға қарағанда қой малының құны төмендеген және басқа 

да тауарлар төмен бағада сатылғандықтан саудагерлер бұған разы болмаған. 

Қытай империясымен сауда жасайтын Зайсан саудагерлері шекара аймағынан өтер кезде шекаралық 

билеттермен  өтіп  отырған  бұл  билеттерді  уез  басшылары  алдын-ала  жоғарғы  жақтан  берілген 

бланкаларға  жазып,  толтырылған  билет  берілген  өз  әкімшілігі  ол  бланкiде  уездік  әкімшіліктің  аты, 

саудагердің аты-жөні, тауары жазылып қазналық мөр басылады. Ал Қытай аймағына тауарсыз барғанда 

уездік әкімшіліктен лигитимациялық билеттер арқылы өтіп отырған. 

1880  жылдары  Зайсан  кедені  учаскесінің  басшысы  Попов  болған  және  бұл  Зайсан  қаласында 

Бекшентаев, Абылқановтардың сауда үйлері болған. Бекчентаев, Абылқанов сауда үйі 540 қалмақ шәйін, 

10  жәшік  түйiршiктелген  шәй,  300  кірпіш  шәйін  қытай  аймағынан  әкелген.  Бұл  Зайсан  бекінісіне  40 

жәшiк қалмақ шәйін, 2 жәшік түйiршiктелген шәй, 300 кірпіш шәйін сату үшін белгілі мөлшерде салық 

төледі. 286 сом сырттан әкелгені тауар үшін төледі.  

Батыс Қытаймен шекаралық аймақтағы Зайсан кедендік учаскесінің 1876 жылы шығыны.  

Басқарушы 2000 с. 

Оның жүріс тұрысы 500 с. 

Көмекшісі 1200 с. 

Алқабек пунктінің көмекшісі 1200 с. 

Канцелярия чиновнигі 480 с. 

Керуен жүргiзушiсі 600 с. 

Күзетшілері 440 с. 

ХIХ ғасырдың барысында Зайсан қаласы мен Қытай империясы арасында сауда (жолдары) керуендері 

өтіп  жатқан.  1877  жылғы  осындай  керуендердің  бірі  жайлы  деректерде  былай  келтірілген:  Батыс  Сібір 

генерал-губернаторына  берілген  мәлімдемеде  көкек  пен  мамыр  айларында  14  керуен  30  жұмысшысы 

менен  83  арба  және  14  түйеге  артқан  110699  сом  қаржы  көлемінде  тауар,  оның  ішінде  74  түйе,  505 

жылқы,  сиыр  370,  9452  бас  қой,  осы  тауарларды  қорғау  үшін  күзетшілер  41  мылтық,  22  тапаншалары 

болған, тауарлардың ішінде нан өнімдері болмаған [8].  

1881  ж.  Ресей  мен  Қытай  арасында  Пекин  келісімі  жасалды.  Бұл  бойынша  Орыс  шекарасы  Нарын 

даласынан Зайсан өзенінің оңтүстігіне қарай жетті және Тарбағатай арқылы Тянь-Шаньға қарай бойлап 

жатты.  Бұндай  территорияның  ұлғаюы  сауда  айналымын  қытайлармен  және  монғолдармен  жүзеге 

асырды,  олардан  шәй  мен  шикізаттарды  сатып  алып,  оларға  фабрикалық  бұйымдарды  сатты.  Бұндай 

сауда айналымы Зайсан өңірі арқылы өтті. Сөзіміз дәлелді үшін Ж. Қ. Қасымбаевтың «Города восточного 

Казахстана» деген кітабындағы мына бір таблицаны [9] дерек ретінде келтірдік: 

 

Кесте 2 


Зайсан кеденіндегі шай саудасының жалпы көлемі . 

Кеден аты 

жыл 

 

шәй 



түйiршiктелген 

салық 


 

кiрпiш 


шәйі 

Белгіленген 

салық 

Кеден 


 

Зайсан 


1894 

1895 


1896 

1887 


 

11 п. 25ф 

7п. 17ф.  

9п. 31ф 



447р. 10т 

288р. 60т 

351с. 90т 



1п. 33ф 

9п. 30ф 


22ф 

7п. 11ф 


240с 

143с 80т 

5с 

79с 90т 


Бұндай сауда айналымы Зайсан өңірі арқылы өтті. Бұл жерде екі үлкен маңызды сауда жолы болды. 

Ол  Шәуешек  пен  Зайсан  жолдары  болды.  Осы  жерлерге  өз  үстемдігін  орнату  нәтижесінде  Россия 

ешқандай қауіпсіз сауда байланысын жүргізуге жол ашар еді.  





Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   464   465   466   467   468   469   470   471   ...   493




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет