Өндірістік  шаң-тозаңның қолайсыз  әсерінің алдын  алу

 
 
 
41
 
машина  жасау  және  металлургия  өнеркәсібі,  тоқыма  өнер-кәсібі, 
ауыл шаруашылығы және т.с.с. жатады. 
  Өндірістік  шаң-тозаң  ауада  қалқып  жүретін,  жер  бетіне  баяу 
шөгетін, өлшемі бірнеше ондаған мкм-ден жүздеген мкм-ге дейін 
жететін  қатты  бөлшектер,  яғни  аэрозоль  болып  табылады. 
Өндірістік шаң-тозаңды шығу тегі, түзілу әдісі мен бөлшектерінің 
өлшемі бойынша жіктейді. 
  Шығу 
тегі 
бойынша 
шаң-тозаңды 
бейорганикалық, 
органикалық  және  аралас  шаң-тозаң  деп  бөледі.  Органикалық 
шаң-тозаң  жануар  немесе  өсімдік  текті  табиғи  (ағаш,  мақта, 
сүйек,  жүн  шаң-тозаңы  және  т.б.)  және  жасанды  –  пластикалық 
массалар,  резеңке,  шайыр,  бояғыш  заттардың  және  т.с.с.  шаң-
тозаңдары  болуы  мүмкін.  Бейорганикалық  шаң-тозаң  минерал 
(кварц, силикат, асбест, цемент шаң-тозаңы және т.с.с.), сонымен 
қатар, металл (мырыш, темір, мыс, қорғасын, марганец және т.б.) 
шаң-тозаңы  болуы  мүмкін.  Металлургия  кәсібінде  химия  және 
басқа  өндірістерде  әр  түрлі  органикалық  және  бейорганикалық 
шаң-тозаңдардан тұратын аралас шаң-тозаңдар түзілуі мүмкін. 
  Шаң-тозаңның  адам  ағзасына  әсер  етуі  оның  қасиеттеріне  – 
химиялық 
құрамына, 
физикалық-химиялық 
қасиеттеріне, 
қаттылығына, адсорбциялық қасиетіне байланысты болады. Шаң-
тозаңның  химиялық  құрамы  оның  ағзаға  түрліше  әсер  етуіне 
себепші  болады.  Оның  уландыратын,  тітіркендіретін  түрлерін 
ажыратады.  Құрамында  бос  күйіндегі  кремнийдің  қос  тотығы, 
силикаттар,  металдар  мен  олардың  тотықтары  кездесетін  шаң-
тозаңдар  айқын  фиброгенді  қасиетке  ие  болады.  Усыз  шаң-
тозаңның  ерігіштігі  оның  өкпеден  бөлінуін  тездетеді  және 
фиброздың  дамуын  тежейді,  ал  нашар  еритін  фиброгенді  шаң-
тозаңдар  өкпеде  жиналып,  фиброздың  дамуына  себепші  болады. 
Егер шаң-тозаң улы болса, онда оның ерігіштігі ағзаға тез түсуіне 
және  улы  әсерінің нәтижесі  дамуына  ықпал  етеді.  Нашар  еритін 
улы шаң-тозаң өкпеге қонып, уландыратын әсері азаяды. 
  Шаң-тозаңның  ауада  қалқып  жүру  ұзақтығы  мен  тыныс  алу 
жолдарына  ену  тереңдігі  оның  бөлшектерінің  өлшеміне 
байланысты  болады.  Көзге  көрінетін  шаң-тозаң  тез  қонады, 
тыныс  алғанда  жоғарғы  тыныс  жолдарында  қалып,  түшкіргенде 

 
 
42  ЭКОТОКСИКОЛОГИЯ 
және жөтелгенде сыртқа шығады. Өте ұсақ шаң-тозаң бөлшектері 
ауада қалқыған күйінде ұзақ сақталады және өкпеге терең енеді. 
  Шаң-тозаң 
бөлшектерінің  пішіні  мен  құрылымы  да 
айтарлықтай маңызды. Жұмыр пішінді бөлшектер өкпеге тезірек 
енеді, қырлары үшкір бөлшектер ұлпаларды зақымдайды. 
  Меншікті  беті  үлкен  шаң-тозаңдар  көптеген  улы  газдарды 
сіңіріп  алады,  оның  мұндай  улы  әсері  шаң-тозаңды  айтарлықтай 
қауіпті  етеді.  Кейде  шаң-тозаң  оттегін  сіңіре  отырып,  тез 
тұтанады  да,  жарылыс  туғызуы  мүмкін.  Шаң-тозаң  ауаның 
микробтармен және саңырауқұлақтармен ластануын күшейтеді. 
  Шаң-тозаңның  әсерінен  пайда  болатын  кәсіптік  аурулардың 
ішінде  пневмокониоздар  ерекше  орын  алады.  Бұл  өнеркәсіптік 
шаң-тозаңның  ұзақ  уақыт  әсер  етуі  нәтижесінде  пайда  болатын 
және  өкпеде  фиброздың  дамуынан  байқалатын  өкпенің 
созылмалы  ауруы.  Бұл  аурудың  мынадай  бес  тобы  белгілі: 
минералдық  шаң-тозаңнан,  металл  шаң-тозаңынан,  құрамында 
көмір  бар  шаң-тозаңнан,  органикалық  шаң-тозаңнан,  аралас 
құрамды шаң-тозаңнан пайда болатын пневмокониоздар. 
  Шаң-тозаңнан  туатын  аурулардың  алдын  алу  шаң-тозаңды 
гигиеналық 
нормалаудан, 
технологиялық, 
санитарлық-
техникалық  шаралардан,  жеке  басты  қорғайтын  құралдарды 
пайдаланудан және алдын ала емдеу шараларынан тұрады. 
  Шаң-тозаңның 
түзілуімен 
күресуде 
оның 
түзілуін 
болдырмайтын  (металдар  өңдеудің  электрлік-химиялық  әдістері, 
қысыммен  құю,  заттың  бетін  ультрадыбыспен  өңдеу  және  т.б.) 
немесе  оның  деңгейін  төмендететін  (ұнтақ  тәрізді  заттардың 
орны-на  брикеттерді,  түйіршіктерді,  ерітінділерді  қолдану) 
технологияларды  қолдану    шешуші  фактор  болады.  Атап 
айтқанда,  жер  асты  кен  орындарында,  жыныстарды  өндіретін, 
тиейтін  және  түсіретін  жерлерде  тозаңдатып  сулау  әдісі 
қолданылады. 
  Шаң-тозаң  шығаратын  жабдықтарды  герметикаландыру  және 
жабу,  қаптама  астынан  ауаны  сорып  алу,  материалдарды 
сығылған  ауаның  көмегімен  тасымалдау  әдістері  шаң-тозаң 
шығуын  төмендетудің  міндетті  шарттарына  жатады.  Қосымша 

 
 
 
43
 
шаң-тозаң  түзілуімен  күресу  үшін  бөлмелерді  тазартудың 
вакуумдық әдісін қолданады. 
  Шаң-тозаңы  бар  өндірістерде  туберкулезбен,  тыныс  алу 
мүшелерінің 
созылмалы 
ауруларымен, 
жүрек-тамырлар 
жүйесінің,  көзбен  тері  ауруларымен  ауыратындарды  жұмысқа 
қабылдауға  рұқсат  етілмейді.  Мұндай  өндірістерде  кезеңдік 
медициналық  тексеруді  өндірістің  қауіптілігіне  қарай  6,  12  және 
24  айда  1  рет  жүргізеді,  бұл  кезде  міндетті  түрде  өкпені 
рентгенографияға түсіреді, сыртқы тыныс алу қызметін тексереді, 
жалпы қан талдауы мен туберкулез микробактерияларына талдау 
жасалады.  Мұндай  ауруға  шалдыққандар  басқа  жұмыстарға 
ауыстырылуы тиіс. 

жүктеу/скачать 11,04 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: