3- кесте – 1929ж. латын графикасына
негізделген қазақ әліпбиі
рет
әріп
фонема
рет
әріп
фонема
саны
саны
1
а
<а>
16
в
<б>
2
ь
<ы>
17
d
<д>
3
о
<о>
18
g
<г>
4
u
<ұ>
19
ƣ
<ғ>
5
е
<е>
20
z
<з>
6
ә
<ә>
21
č
<ж>
7
і
<і>
22
h
<һ>
8
ө
<ө>
23
m
<м>
9
у
<ү>
24
n
<н>
10
р
<п>
25
ŋ
<ң>
11
t
<т>
26
v
<у>
12
k
<к>
27
l
<л>
13
q
<қ>
28
r
<р>
14
s
<с>
29
j
<й>
15
c
<ш>
Әліпби сипаты. Әліпбиде қазақ тілінің өзіне тән 9 дауысты-
сы мен 20 дауыссыз фонемасына әріп арналды. <қ>, <ғ>, <к>,
<г> дыбыстарының жеке таңбасы болды. ь <ы> таңбасы орыс
алфавитінен алынды,
ƣ <ғ>, č<ж>, ŋ<ң> таңбалары болды
және одағайларда ғана қолданылатын шығыс кірме сөздерінде
жазы-латын һ <һ> дыбысының әрпі бар. Алфавитте бұдан
басқа кірме сөздерде кездесетін әріп қатары болған жоқ.
Пысықтау сұрақтары
1. Латын графикасына өтудің тілдік және тілдік емес себептері
қандай?
2. Жазуды ауыстыру қашан, қандай оқиғадан кейін басталды?
3. Латын әліпбиінің алғашқы жобаларына ортақ қандай ерекшелік-
терді атар едіңіз?
4. Қазақ-латын әліпбиіндегі әріп саны қанша және графикалық
ере-кшеліктері қандай болды?
5. Баку конференциясында қабылданған әліпби мен емле талапта-
рынан қандай тұжырымды байқайсыз?
1-тапсырма.
Берілген сөздерді 1929 жылы қабылданған латын алфа-
виті бойынша жазыңыз:
Социалист, программа, химия, банк, холдинг, пресс-конфе-
ренция, хат.
2-тапсырма.
Бос орындарды 1929 жылғы әліпбидегі тиісті әріптерді
қою арқылы толтырыңыз:
P_jonis, qar_vlь, o_ьnçьq, qol_at, әlipbi_, ca_ьmpaz, dokt_r.
3-тапсырма
1929 жылғы латын әліпбиі бойынша берілген мәтіндегі
қателерді табыңыз.
Cana teqьnalog - pedagogtьn mymkindigin kyçejtetin qural,
biraq ol muğalimdi almastьra almaidь. Kampvter mymkindikteri
pьsьjqologьja men dьjdaktьjk turğьsьnan taldanьp, kerek kezinde
pedagogjkalьq talaptarğa saj qoldanьluvь kerek.
Bilim beryv cyjesindegi qajta quruvlardьn negizgi suvbektisi -
muğalim. Qazirgi mektepke çьğarmaçьlьq izdenis qabileti
damьğan, cana pedagogьjkalьq tehnalogьjalardь cete mengergen,
mamandьq çeberligi qalьptasqan muğalimder qacet.
Cana aqparattьq teqьnalogьjmen orьndalatьn qьzьmet өzinin
kez kelgen naqtь formasьnda tijimdirek orьndaladь, adam
өrkenijetti bola bastajdь.
4-тапсырма
1929ж әліпбимен жазылған термин сөздердің, төл
сөздердің, күрделі сөздердің, қосымшалардың емлесіне тал-
дау жасаңыз:
обылыс, бөлшебектік, Петірпауыл, пұрсент, не дәуір, әлде
қашан, өктәбір, Галашөкін, партыйа, кәмійтет,
апортұншылдық, айаусыз, қызұу, кірісүу, алды мен, ұрұу, қалқоз,
бастырұу, жөнелтүу, аударұу, тійісті, кектір, жатұу, пәкті,
жойұу, нойабір, үйел, піленүм, тұуғызұу, піленүм, де-ректбі,
Қазағыстан, қаупы, жыйын, сыйпыр, сыйақты, ұклон, айаусыз,
ағұс, Әулійе ата, «Нобйайажыйзын», өндіріс үушаскесі, кәмесер,
бірігаділер, быйылғы, кәзір, айақталұу, оң
232
233
түстік, ауылшарұуашылық, тәжірійбе стансалары, спаттал-
ды, егілүу, тійісті, пебырал, әрійне, айақсытқандық,
әкәдемійе, сесійе, қабар, үйін, каушық, тұуралы, жана басқа,
Ленінгірат, бірігаді, респөблійке, қалық кәмесерлері, әртел,
ауыл-пәсөлке, кәперетсе.
5-тапсырма
1930 жылғы газеттерден алынған төмендегі сөздердің ор-
фограммаларын топтастырып, емлесіне сипаттама беріңіз:
qosuv - қосұу, qьzuv - қызұу, kirisyv - кірісүу, uruv – ұрұу, вastьruv,
бастырұу, çөneltyv - жөнелтүу, avdaruv - аударұу, aluv
– алұу, orьndaluv-орындалұу, dajьndaluv-дайындалұу, cuv - шұу,
çatuv - жатұу, bilyv – білүу, boluv - болұу, otьruv - отырұу, saluv
– салұу, bastaluv-басталұу, turqьzuv-тұуғызұу, çiberyv-жіберүу,
uvlastьrmaj – ұуластырмай, oвьlьsь – обылысы, qazaqьstan –
Қазағыстан, ajьrьqca – айырықша, ajausьz – аяусыз, maja - мая,
uja - ұя, sьjaqtь - сияқты, çojuv - жою, qojuv - қою, ujat – ұят,
Достарыңызбен бөлісу: |
