я, ю әріптерінен бұрын ы, і
я, ю әріптерінен бұрын ы, і
әріптері жазылмайды, тый, сый әріптері жазылмайды, тый, сый
сөздері тұйық рай тұлғасында
сөздері тұйық рай тұлғасында
тыю, сыю болып жазылады.
тыю, сыю болып жазылады.
Халық, ауыл, әріп, ауыз т.б.
Халық, ауыл, әріп, ауыз т.б.
сөздеріне тәуелдік жалғауы
сөздеріне тәуелдік жалғауы
жалғанғанда соңғы буында ы, і
жалғанғанда соңғы буында ы, і
әріптері жазылмайды.
әріптері жазылмайды.
Йы дыбысына біткен сөзге й
Йы дыбысына біткен сөзге й
жұрнағы жалғанғанда йи болып жұрнағы жалғанғанда йи болып
жазылады (байиды).
жазылады (байиды).
Х әрпі халы, хат, қахарман,
Х әрпі халы, хат т.б.сөздерде
гаухар, ухлеу сөздерінде
жазылады. қахарман, гаухар, ухлеу
жазылады.
сөздері Һ әрпімен жазылады.
Алдыңғысы соңғысын
Анықтаушы-анықталушы
анықтайтын екі зат есім бөлек
қатынастан ажырап, бір заттың
жазылады.
атауы болып кеткен сөздер бірге
жазылады (асқасық, иіссабын).
Екі сөзден біріккен кейбір кісі
Екі сөзден біріккен кейбір кісі
есімдері айтылуынша жазылады есімдері айтылуынша жазылады
(Жанғазы)
(Жанғазы)
Пен, кер, кеш, нікі, паз, қор,
Мұндай ескерту жоқ.
хана, стан жұрнақтары түбірдің
жуан-жіңішкелігіне қарамай осы
тұрпатта жалғанады.
К, г дыбыстарына аяқталған
Бұл ереже 1983ж. емле өзгерісінде
термин сөзге қосымша жіңішке
қабылданды.
жалғанады.
Цифрмен жазылған реттік сан
Мұндай пункт жоқ.
есімнен кейін дефис қойылады
(1952-жыл, 19-ғасыр)
Бақылау сұрақтары:
1. Кирил-қазақ әліпбиінің алғашқы нұсқасы мен соңғы
нұсқасының арасында қандай айырмашылық болды?
2. Алғашқы емле сөздігінде қазір сақталмаған орфограммалар
қандай?
3. Әліпби мен емлеге қатысты қандай ұсыныстар болды?
1-тапсырма.
1941 жылғы емле сөздігінен алынған төмендегі
орфограммалардың себебін түсіндіріңіз.
Алааяқ, алакөлеңке, ахрет, аяқкиім, боссөз, бытраңқы, жа-
лахор, біркүні, жапрақ, жандік, жыйлыс, жыйырма, махлұқ,
мұқыят , мағна, тәбиғат, хажет, хата, уйқтау, өкмет,
қаблет, хұрмет, хауіп.
2-тапсырма.
«Кирил әліпбиінің қазақ тілі фонологиясына әсері» атты
эссе жазыңыз.
Тест сұрақтары 1. Латын әліпбиінен
орыс графикасына негізделген қазақ
жазуына көшудегі негізгі себепті атаңыз?
a) Орыс графикасының латын әліпбиінен тиімдірек болуы
b)
Латын әліпбиінде қазақтың төл дыбыстарының
таңбаланбауы
c) Латын әліпбиінің қателіктерінің көп болуы
d) ССРО астындағы халықтардың ортақ мемлекеттік жазуы
болуы керектігі
2. 1939ж. алғашқы әліпби жобасында неше әріп болды?
a) 41
b) 39
c) 40
d) 42
3. Кирил-қазақ емлесін жасауда тіл табиғатына жақын
бағытты ұстанған ғалым?
a) Ғ.Бұзырбаев
b) С.Кенесбаев
c) С.Аманжолов
278
279
d) М.Балақаев
4. С.Аманжолов «ә» әріпінің орнына қай әріпті
қолданған дұрыс деп есептеді?
a) е
b) а
c) я
d) ы
5. Жаңа әліпби мен орфография ережелері қай басылым-
да жарияланды?
a) «Жас Алаш»
b) «Қазақ»
c) «Қазақстан мұғалімі»
d) «Айқап»
6. «э» әріпін қазақ тіліндегі «е» дыбысының орны-на
Достарыңызбен бөлісу: |
