Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы



Pdf көрінісі
бет148/202
Дата18.05.2023
өлшемі1,82 Mb.
#94432
1   ...   144   145   146   147   148   149   150   151   ...   202
Байланысты:
Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

Құдайберген Жұбанов
материал 1936 ж. жарық көрген Қазақ тілі
терминологиялық сөздігінің алғысөзінен де басылған.
14-дәріс. Орыс графикасына негізделген қазақ жазуы
Қазақ жазуының 1940ж. латын графикасынан орыс графика-
сына көшуінің бірнеше себебі болды:
1) өзге идеология мен саясат ұстанған түркия мемлекеті мен 
кеңестер одағындағы түркі халықтарының араласуына кедергі 
жасау; 
2) араб және латын графикасына негізделген қазақ жазуының 
негізін қалаған қайраткерлердің (т. Шонанұлы, Қ. Кемеңгеров, 
Қ. Жұбанов, е. Омаров, О. Жандосов, н. төреқұлов) “халық 
жауы” болып шығуы; 
3) бір мемлекет (ССрО), ортақ астана (мәскеу) астындағы 
халықтардың ортақ мемлекеттік жазуы болуы керектегі (орыс 
тілі мен жазуы);
4) термин сөздердің орыс тілі арқылы игерілуі; 
5) жазу емлесіндегі ала-құлалық т.б.
1926ж. I түркітанушылардың съезінде де, 1929ж. емле кон-
ференциясында да қатынасқан орыс ғалымдары әр халық өз жа-
зуын өз мүмкіндіктері тұрғысынан шешуі керек деп, бейтарап 
позиция ұстанғанмен, термин сөздерді орыс тілі арқылы игер-
ген жөн (К. Юдахин), орыс жазуының да латын графикасынан 
кемістігі жоқ (н. Ф. Яковлев, Жирков), фонетикалық принципке 
сақтықпен қарау керек (л. в. Щерба) деген ішінара, іріткі ойла-
ры, сондай-ақ қазақ оқымыстыларының да ортақ жазу – орыс 
жазуына көшкен дұрыс, терминдер орыс тілі нұсқасынша жазы-
лу керек (С. аманжолов) деген көзқарастары, сөйтіп, ақырында
орыс графикасын қабылдауымызға себеп болды.
Әліпбиі мен графикасы. Бұл жазудың алғашқы әліпби жо-
басында (1939ж. 10-тамыз) 40 әріп болды, ал әліпби тәртібі 
төмендегідей: а, ә, б, в, г, д, е, ж, з, и, й, і, к, л, м, н, ң, о, ө, п, р, 
с, т, у, ŷ, ұ, ү, ф, х, қ, g, ц, ч, ш, щ, ъ, ы, ь, э, ю, я.
мұнда дауысты дыбыстар (ә, ө, ŷ, ү) орыс әліпбиіндегі жуан 
дауыстылармен (а, о, у) і-и, й жіңішке дауыссыздармен, ы әрпі 
жуандық белгісімен қатар келген. ал қазақ тіліндегі <қ>, <ғ> 
фонемаларының таңбасы х-әрпінен кейін орналасқан. 
ал графикасында мынадай ерекшеліктер болды: біріншіден, 
дауысты дыбыстардың таңбасы ретінде 14 әріп көрсетілді: а, о, 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   144   145   146   147   148   149   150   151   ...   202




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет