Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
жүктеу/скачать 1,82 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
| і, қ, ң, ғ, у, ө, ә,
һ болып реттеледі. Бірінші орыс алфавитінің әріптері, соңынан қазақ әріптері тіркеледі. Әріп атауы вэ, бэ деп, орыс алфавитін- дегідей белгіленеді. Әліпбидің жоғарыдағыдай берілуі оның қосалқы қызметі (санау, инвентарлау) үшін қолайлы делінді. Графика мен сөйлеу екі басқа, бір-біріне сәйкес келмейді деген пікірлер де осы кезден шыға бастайды. Жазылған сөздегі әріп пен дыбыс арасында айырма қай кезде де болады, сондықтан 1940ж. емледе қабылданбай қалған ый, ій тіркестері орнына и жазу; түбір мен қосымша аралығына ю, я әріптерін салу ( кию, боя ), я әрпімен [йа], [йә], [ә], ю әрпімен [йу], [йүу], [ү] дыбыс тіркестерін беру сияқты пікірлер айтылады. Алғашқы емле сөздігі. Осы әліпби жобасының негізінде 1941ж. С. аманжолов, С. Баишев, Ғ. Бұзырбаев, С. Кеңесбаев, н. Сауранбаевтардың ұжымдық авторлығымен алғашқы емле сөздігі жарық көреді. Онда мынадай өзгешеліктер болды: а) ы, і әріптері түсірілді: жыйлыс, құрлыс, бұйрық, ұрлық, топрақ, жапрақ, көкрек, ә) ж алқы есімдерде [йы] тіркесі үшін и ( Баир, Раис ), жалпы есімдерде йы жазылды: айыл, кейін , б) кір- ме сөздерде я әрпінің алдынан и ( пияла, пияз, зияш ), ал қазақ сөздерінде ы жазылады: қыялы, сыяқты, тыянақты, в) йы, йі -ға аяқталған сөзге көсемшенің й жұрнағы қосылса, и әрпі жазыла- ды ( байыйды емес, баиды) . Сөздікке а) жер-су аттары б) біріккен, қысқарған, кірме сөздер в) терминдер г) кісі есімдері д) жазылуы қиын сөздер кірді. Қазіргі орфограммадан өзгеше мына сөздер біріктіріліп жа- зылды: Алааяқ, алакөлеңке, антатқан, антұрған, асықжілік, ататек, атсалысу, атшаптырым, атышулы, атқора, ауажайы - лу, ауылшаруашылық, ахрет, ахуал, ашішек, аяқкиім, аяқтұзақ, бақайқулық, бейнетхор, бейпілауыз, белкүрек, белорақ, боссөз, бытра, бытраңқы, біркүні, бірнәрсе, бұрнағыкүн, дарқан, дастарқан, диқан, емізік (еміздік емес), етбетінен (етпетінен), жалахор, жандік, жапрақ (жапырақ емес), жетіата, жый - лыс (жиналыс), жыйырма, кеңпейіл, күретамыр, көжеқатық, көзбайлау, махлұқ, мағна, мұраб, мұқыят, мұғаллім, нахақ, суд (сот емес), тәбиғат, тәбиғи, хажет, хата, хатер, хауіп, хиял, хиянат, хұдды, хұрмет, ішкиім, қаблет, ғібрат, ұйқтау, өкмет. Жалпы, 1938ж., 1939ж., 1940ж. ұсынылған әліпби жобаларын- да қосар [u] дыбысын бір таңбамен беру ұсынылып, ол қолдау тапқанмен, u әрпінің емлесі айқындалып, шешіле қоймаған еді. 276 277 мысалы, м.Балақаев 1940 ж. орфографияда тек 4 параграфта “что и пишется во всех словах как мягкий гласный, в других слу- чаях (13 параграф) – буква жүктеу/скачать 1,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|