Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
жүктеу/скачать 1,82 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
| ө, о, ү, ұ.
Сондықтан ө дыбысы үшінші бітеу буында сирек айтылады да, ашық буын- ды жоғарыдағы түбір сөздерден басқа жағдайда, мысалы, түбір мен жалғау жағдайында үшінші буын е болып дыбыстала- ды. Болмаса өзінен еріндігі әлсіз ү болып айтылады. мысалы: көркемдік – көркөмдүк, өзенге – өзөңге, көркемдеу – көркөмдеу. тіліміздегі ерін үндестігінің жаппай қамтитын құбылыс емес екенін жалғаулар арқылы білуге болады. Жалғаулар қатарында ө -мен келетін еріндік варианттар жоқтың қасы. Сондықтан сөз ашық буынды болса да, үшінші буындағы жалғау езулікпен ай- тылады. мысалы: төбеле – төбөле, төпеле – төпөле. мына сөздерді айтылу нормасына сай жаттығып көріңіздер: төбеден – төбөден төбелес – төбөлес төлдеме – төлдөме төменде – төмөнде төпелеу – төпөлеу төредей – төрөдей Жалпы, ұ, ү ерін дауыстылары алғашқы үш буында естіліп, айтылады да, ары қарай солғындайды. мысалы: сүйініш – сүй ү нүш, сүйінішсіз – сүй ү нүшшіз, түскіліктің – түскүлүктің, тұзды – тұздұ, тұщылық – тұшшұлұқ, борышсыз – борұшшұз, құйыну – құй ұ нұу, құйыршық – құйұршұқ, құйрықты – құйрұқтұ, құзғындық – құзғұндұқ, құбылу – құб ұ лұу, құбыжық – құб ұ жұқ, құбылыс – құб ұ лұс. ал ө дыбысымен айтылған екінші буыннан кейінгі і әрпі ү дыбысына ұқсап, айтылып барып, ерін үндестігі солғындайды. мысалы: төбесінің – төбөсүнің, көгершін – көгөршүн. Сондай-ақ көбөлөк, дөңгөлөк сияқты үш буынға дейін ө -мен айтылатын сөздерде ерін үндестігі төрт буынға да бара- ды: көбелектің – көбөлөктүң, дөңгелекті – дөңгөлөктү, бірақ көбелекке – көбөлекке, дөңгелекке – дөңгөлөкке. Бұл құбылысқа байланысты мына бір ерекшелікті көрсете кетуге болады. әліпбидегі жүктеу/скачать 1,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|