Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы



Pdf көрінісі
бет51/234
Дата16.12.2023
өлшемі1,82 Mb.
#140228
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   234
Байланысты:
Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

у>, <ұ>, <ү>, <ы>, <і>, <и>, 
<э>, <е>
дыбыстарының фонемалық мәртебесін анықтау болды 
дейді проф. м.Жүсіпов. Ол 1) сөз ішінде 
ы, і
қысаңдарын жазу//
жазбау; 2) 
ұ, ү, у
дыбыстарының дифферекциалды белгілері; 
3) 
-ый, -ій
дыбыс тіркесімін таңбалау деген проблемаларға 
ажыраған (Джусупов м. 1995). 
мұның бәрі ауызша тілдің үздіксіздігінен, сөз ішіндегі ды- 
быстардың өзара әсерінен шығады. Бұл құбылыстарды мәс- 
кеу фонологиялық мектебі (мФм) 
инвариант 
(негізгі реңк)

вариант 
(өздік реңк),
 вариация 
(бөгде реңк)
ұғымдары арқылы 
түсіндірді (жақша ішіндегі қазақша баламаларын профессор 
н.уәли ұсынған). 
мФм ілімі бойынша, инвариант фонема – дыбыстың күшті 
жағдайындағы қалпы. Ол әліпбидегі әріп мәніне сәйкес. Қанша 
инвариант фонема болса, сонша әліпби таңбасы болуы керек де-
ген осы ұғымнан пайда болды.
Сөз мағынасын ажырататын фонема сөз ішінде іргелес кел-
ген дыбыстармен әсерлесіп, өзінің негізгі реңкінен өзгеріп 
түрленеді. Сонда инвариант фонемалардың іргелес келген 
дыбыстық қоршаудағы уақытша көрінуі оның 
дыбыс қорын
құрайды. Дыбыстық қор екі түрлі: 
өздік реңк, бөгде реңк
түрінде 
көрінеді. 
Өздік реңк дегеніміз фонеманың әлсіз позициядағы түрле- 


80
81
німінің әлді позициядағы басқа бір фонемамен сәйкес келуі. 
ал жалпы осы әлсіз позициядағы дыбыс түрленімдерінің қоры 
– фонема модификациясы болып табылады. мысалы, 
ақ үй, 
көк үй, ұзын, түнгі 
сөздеріндегі <
қ>, <к>, <ы>, <н>
фонема-
лары айтылым актісінде іргелес дыбыстардың әсерінен өзгеріп, 
парадигмалық осьтегі <


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   234




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет