Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
жүктеу/скачать 1,76 Mb. Pdf көрінісі
|
| Фонеманың дыбыс қоры
. Сонда фонеманың атқаратын фун- кциясы сөзді ажыратушы, сөзді танытушы, сөз жасаушы болады. Ол инвариант (негізгі түрленім) ретінде психикада өмір сүреді. Дыбыс қоры болады. Жазба тілдің тұрпат межесінде әріп қоры болады. Мысалы, <қ> -ның [қ], [қ о ], [қ і ] [қ оі ], [х о ], [х оі ], [х і ], [х], [г], [г о ], [г оі ], [г і ] сияқты дыбыс қоры, Қ қ, К к, ћ, Х х, Қ қ, К к, ћ, Х х сияқты әріп қоры бар. Ал жеке тұрып мағына бере алмайтын дыбыс сөйлеу ағынында қалай ажыратылады, бірнеше түрленіммен айтылған дыбыстың негізгі реңкі қалай екшеледі, тілдегі фонема саны қалай анықталады деген сауалдарға Л.В.Щерба фонеманың се- мантикалануы тұрғысынан жауап берді. Егер тілдік біліміміз болмаса, онда осы шақ деп отырған ды- быстарды мүлде басқаша түсінер едік (Зиндер Л.Р., Маслов Ю.С. Л.В.Щерба 1982: 38). Дыбыстарды біз ұғымдық ұқсату болмаса, тани алмас едік. Физиология тұрғысынан біздің сөйлеуіміздің бөлінуі басқаша. Тек ұғымдық ассоциация бізге осындай бөлуді беріп отыр деді [13, 39б.]. Сондықтан әр тілде дыбыстар әртүрлі бөлінеді. Мысалы, бір тілдерде sa, ka, fa, sa деген фонемалар бар дейді ғалым (Зиндер Л.Р., Маслов Ю.С. Л.В.Щерба 1982:39), яғни сөйлеу ағыны физиологиялық, акустикалық тұрғыда үздіксіз, сонда дыбыстардың бөлінуі лингвистикалық тұрғыда ғана екен. Сондай-ақ, белгілі бір дыбыс арқылы буын жігі басталып, аяқталуы арқылы да фонема ажыратылады. Мысалы, ай-дын, дала деген сөздерде буын мен сөз басынан < д> фонемасы та- нылады. Ең бастысы сөз мағынасына әсері бар дыбыс түрленімі ғана фонема ұғымына жатады. Мысалы, қазақ әліпбиін түзуде күрделі фонографикалық проблема < жүктеу/скачать 1,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|