Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
жүктеу/скачать 1,76 Mb. Pdf көрінісі
|
| ы
тәуелдіктің үшінші жағын, а, е, й көсемшені, -р, -с есімшені, - а, -е барыс септігін береді. Қазақ тілінде бір дыбыс-тан тұратын лексикалық мағыналы элементтер бар. Мысалы, а – “түсіндім”, ә – “бұным қалай”, о – “таң қалуды”, й – “жиірке- нуді”, е – “есіме түсті” дегенді білдіреді. Бұл буын ішіндегі дау- ысты дыбыстардың жетекшілігін арттырған. Сонда бір буындағы дауыстының жуан/жіңішкелігі буынның жуан/жіңішкілігін айқындаған. Ал бас буынның тембрі кейінгі буынның тембрін анықтаған. Сөйтіп, бір сөз бойының бірыңғай жіңішке, бірыңғай жуан айтылуы І буынның ыңғайына қарай пайда болған. Қазіргі қазақ тілін тұтынушылар санасында 9 дауыстының (<а>, <ә>, <ы>, <і>, <ұ>, <ү>, <о>, <ө>, <е>), 19 дауыссыздың (<п>, <б>, <м>, <т>, <д>, <н>, <ш>, <ж>, <з>, <с>, <қ>, <к>, <г>, <ғ>, <й>, <у>, <ң>, <р>, <л>) бейнесі (Жұбаева О. 2002) бар. Сондай-ақ, <ћ>, <ф> дыбыстары тек одағайларда кездескен- мен, тілдің осы лексикалық қабатының мағынасын ажыратуға септігін тидіруіне байланысты жеке дыбыс – фонема ретінде та- нылуы тиіс деп ойлаймыз. Әрі аћ, ућ, оћ, оћолады, ућлеу, сүф, тіфә сөздеріндегі [ћ], [ф] дыбыстары позициялық өзгерістен шығып отырған жоқ. [ућ] пен [уқ], [аћ] пен [ақ], [суф] пен [суп] сөздері арасындағы айырмашылық [ћ]-[қ], [ф]-[п] дыбыстары- на байланысты. Мұндайда Л.В.Зиндердің фонеманың мағына ажыратушылық сипаты әртүрлі дыбысталудан ғана көрінеді де- гені (Зиндер Л.Р. 1979: 56) еске түседі. Ал проф. З.Базарбаева “Қазақ тілі фонемаларының вариа- циялары фонемаға айналу процесіне сәйкес өзінің негізгі фо- немаларымен қарама-қарсы топ құрса, сонда ғана олар дербес фонемаға айналады” деп (Базарбаева З. 2004: 20-27), орыс тілін-де де бұрын <в>:<ф>, <ц>:<ш>, <с>:<ц> фонемаларының оппо- зициясы болмаған, қазірдің өзінде орыс тілінің кейбір жергілікті сөйленістері <ц>, <ч>, <ф> фонемаларын айта алмайды дейді. Сондықтан ғалым тілдің дыбыстық құрамындағы өзгерістерді прогресті деп таниды. Л.В.Зиндер фонема дербестігі кірме сөздерді сол тілдің заңдылықтарына сай игеруге мүмкіндік бе- реді дейді (Зиндер Л.Р. 1979:57). жүктеу/скачать 1,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|