п
әрпі жазуда <п> фонемасының
функциясында толық жұмсала алмады. Сондықтан бүгінде
п/б
дыбыстық вариант қатарларында мағыналық айырмашылық жоқ
(
бәле/пәле,
пейіл/бейіл,
парапар/барабар,
палуан/балуан,
пайым-дау/байымдау, шүберек/ шүперек
).
Қазақ тілінде сөз
аяғындағы
<б> фонемасы болмайды делінеді. Алайда сөз аяғындағы <п>
дыбысы дауыстыдан басталатын жалғау жалғанғанда <б>
дыбы-сына айналғанмен, сөз мағынасы өзгермейді.
Біздіңше, осы позицияда – сөз аяғында <б-п> гиперфонема-сы
бар. Мұнда позициялық түрленім таңбаланған сияқты. Көне түркі
тілінде сөз басында айтылмаған <
б>
фонемасы бүгінгі қазақ
тілінде сөз басында қолданылу жиілігі жағынан үшінші орында
(Мырзабеков С. 2003: 59). Ендеше аяққы позицияда да қолданылу
мүмкіндігі бар. Кезінде Х.Досмұхамбетұлы сөз аяғындағы
б
әрпін
п
әрпімен жазуға наразы болған
(Досмұхамедұлы Х.
1998: 163).
Студенттердің фонетикалық транскрипция жасаған
мәтіндерінде сөз аяғында [б] дыбысы естілетіні көрсетіледі.
Келесі гиперфонема қатарына
<н-ң>
жатады. Дыбыстардың
дүдәмалдығы әсіресе түбір ішінде кездеседі. Оған 1929ж. емле
принциптерінің “Сөздер жеке күйінде естілгенше жазылады.
Көне жұрнақ ықпалы мен түбірдегі дыбыстың өзгергені сол
күйінде жазылады (
күңгей,
жоңқа
)” (Стенографиялық есеп,
1930) дегені де себеп болды. Қазіргі қазақ емлесінде
ң
әрпімен
ш
еңгел,
қысылтаяң,
моңғол,
бастаңғы,
дүңген,
жөпшөңкі,
жәрмеңке, әмеңгер, аңқау, аңқаю, аңқию, аңсау, аңсар, қаңғу,
қаңқ, қыңсылау, қаңтар, қаңырау, тең, теңбіл, теңге, теңдеу,
теңкию, маңдай, қаңғалақтау, қаңбақ, лаңса, лаң, өң, өңгеру,
өңез, өңшең, міңгір, маңдай, маңыз, маңай, маңғаз, маңқа, маң,
мұңаю, мұң, саңғу, саңдақ, саңқ, саңылау, саңырау, оң, оңай,
оңаша, оңаза, оңалу, оңбаған, оңғақ, оңғару, оңдалу, оңдау,
оңдыру, оңқа, оңқай, оңтай, оңу, шәңгірлеу, шәңгіш, шеңбер,
шеңгел, іңгә, іңкәр, іңір
т.б.
сөздері жазылады.
Мұнда
<қ>, <ғ>,
<г>, <к> фонемаларымен іргелес айтылған
Достарыңызбен бөлісу: |
