Кеңестік түркістанда денсаулық сақтау жүйесінің Қалыптасу тарихы
Орталықтандыру бағыты мен үрдісінің өзгеруі
жүктеу/скачать 1,13 Mb.
|
Оспанова Аружан 1-004 СТОМ КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
| 2.3 Орталықтандыру бағыты мен үрдісінің өзгеруі
1918 жылдың қыркүйегіне қарай Түркістан АКСР-нің медицинасы мен денсаулық сақтау саласындағы үйлестіру және қадағалау функцияларын өз қолына шоғырландырып, сонымен қатар бөлінген бюджет қаражатын бөлуге жауапты Денсаулық сақтау халық комиссариаты қызмет ауқымында ішкі қайта құруды өте қажет етті. Осы мақсатта комиссариат жанынан алқа құрылып, оның құрамына халық комиссары, оның орынбасары, бұрынғы облыстық әскери санитарлық инспектор М.Тихомиров, дәрігерлер А.Спиридонов, А.Греков, фармацевт А.Овсянников кірді. Кейіннен кеңес мүшелеріне дәрігерлер П.Глазунов, Я.Магнетштейн, А.Березский, М.Федорович, фармацевт В.Карпов, фельдшер Л.Косицын, агроном Я.Дашева кірді [7]. Комиссариаттың ішкі құрылымы өзгерді. Бастапқыда ол келесі бөлімдер мен бөлімдерден тұрды: шағын кеңес бөлімі; жұмылдыру бөлімі; медициналық қамтамасыз ету бөлімдері; санитарлық статистика; ғылыми-практикалық ; стационарлық қамтамасыз ету және санитарлық, курорттық; ветеринариялық қызмет бөлімлерінен тұрды. Медициналық-медициналық желі өскен сайын олардағы бөлімдер мен қызметкерлер саны өсті; бөлімдердің бір бөлігі біріктірілді, ал басқалары, керісінше, жаңалары құрылды. Ішкі қайта құрумен қатар жергілікті жерлерде құрылған денсаулық сақтау басқармаларының мемлекеттік басқару жүйесі құрылды. Бұл иерархияның ең төменгі буыны және кіші болыс денсаулық сақтау басқармалары болды, одан кейін сайланған өкілдерден уездік кеңестер жанынан ұйымдастырылған уездік бөлімдер; олардың міндеттері облыстың міндеттеріне ұқсас болды және уездік территориямен шектелді. Облыстық қалалардың денсаулық сақтау басқармалары уездік (уездік бөлімдерді басқару үшін) және қалалық (қалалық денсаулық сақтау басқармасы үшін) бөлімшелерден тұрды. Бөлімшелердің басшылары Кеңес мүшелерінің арасынан сайланды. Барлық облыстық басқармалар Денсаулық сақтау халық комиссариатына тікелей бағынды және оның құрылымдық бөлімшелері болды. Эпидемиялар мен жұқпалы аурулармен күресудің төтенше жағдайында мұндай қадам қажет болды, өйткені кейбір бөлімдер медициналық және санитарлық бизнестегі көшбасшылықты сақтап қалды. Осыған байланысты Түркістан Республикасы Халық Комиссарлар Кеңесі 1918 жылғы 13 және 21 тамыздағы қаулыларымен барлық емдеу ісі мен санитарлық қызметтің Денсаулық сақтау халық комиссариатының құзырына шоғырланғанын бекітті [3]. Алайда індеттердің өсуін, жұқпалы аурулардың таралуын тек денсаулық сақтау халық комиссариатының күшімен тоқтату мүмкін болмады. Күрес жылында Денсаулық сақтау Халық Комиссариатының қорлары мен ресурстары іс жүзінде таусылды: санитарлық-медициналық қызметкерлердің, дәрігерлер мен емшілердің апатты тапшылығы дәрі-дәрмектің, медициналық, санитарлық-дезинфекциялық құралдардың, гигиенаның тапшылығымен қиындады Медициналық бұйымдардың, жабдықтардың, ауруханалық жабдықтардың, медициналық мекемелердің, дәрігерлік амбулаториялардың, фельдшерлік пункттердің, химиялық және бактериологиялық зертханалардың, дәріхана дүкендерінің санының жеткіліксіздігі, мамандандырылған медициналық оқу орындары мен ғылыми медициналық мекемелердің жетіспеушілігі болды. Эпидемияны жою үшін, ең алдымен, олардың негізгі себебін – аштықты жою керек болды.Алайда,Түркістанда аштық ұзақ уақытқа созылып, одан облыстың жүздеген мың байырғы тұрғындары қаза тапты. Індет пен ашаршылыққа қарсы күрестің бағытын шұғыл өзгерту қажеттілігі 1918 жылы қазан айының бірінші жартысында Түркістан Кеңестерінің Төтенше VI съезінің коммунистік фракциясы қабылдаған қаулыда көрініс тауып, онда: «Денсаулық сақтау комиссариаты, аса маңызды міндеттердің бірін арқалап, өте тиімді жеке практикамен айналысуды жалғастырып келе жатқан медицина және медициналық тәжірибе мамандарының көмегімен халықтың қалың бұқарасына қызмет көрсету жолына біршама ретсіз заманауи жағдайдан шығу керек. Қоғамдық денсаулықты сақтау ісіне барлық ғылыми және арнайы күштерді тарту дереу жүзеге асырылуы керек» - дейді. Әулие-Ата уезінде аштықпен күресу тәжірибесі бар Т.Рысқұлов С.Тұрсынходжаевтың орнына денсаулық сақтау халық комиссары болып тағайындалды. Облыстық өкімет денсаулық сақтау халық комиссариатына жүктеген аштықпен және оның тікелей салдары – түрлі індеттермен күресу ісі қазіргі саяси жағдайда әрең орындалатынын түсіну үшін бір ай жеткілікті болды. Биліктегі орыс большевиктері ашаршылық проблемалары мен аймақтың бүкіл байырғы халқын қамтыған бұрын-соңды болмаған азық-түлік дағдарысы туралы аз ойлады. Азық-түлік басқармасы мен өлкелік азық-түлік анықтамалығы арқылы орыс большевиктері ең алдымен армияны, теміржолшыларды және еуропалық халықтың өкілдерін азық-түлікпен қамтамасыз етті, ал аймақтың байырғы тұрғындары, әсіресе көшпелі болыстарда, олардың өткір тапшылығын бастан кешірді және өле берді, биліктен де, қарулы орыс шаруаларынан да, казактар мен кулактардан да тұрақты реквизицияларға ұшырады, олардың негізгі азық-түлік көзі астық пен мал күшпен тартып алынды. Сонымен қатар, азық-түлік органдарында жергілікті байырғы халықтың апатты жағдайына мүлдем немқұрайлы қараумен қатар, парақорлық, жемқорлық, ең қажетті тауарларды сатып алуға бөлінген мемлекет қаржысын ысырап ету, ысырап ету белең алған. Тұрар Рысқұлов Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, 1918 жылы 26 қарашада Наркомздрав Т.Рысқұлов Түркия Орталық Атқару Комитетінің мәжілісінде сөйлеген сөзінде аштықпен күресу жөніндегі арнайы комиссия құру туралы ұсыныс жасады, оның құрамына жекелеген комиссариаттар мен Кеңес Одағының өкілдері кіреді. аштықпен күресу тікелей міндеті болған органдар. Бұл ұсынысты тыңдаған Түркия Орталық Атқару Комитеті осы комиссияның төрағалығына Т.Рысқұловтың кандидатурасын ұсынып, оның ережелерін егжей-тегжейлі әзірлеуді, аштықпен күресуге жауапты комиссариаттармен қарым-қатынас дәрежесін және функцияларын анықтауды тапсырды. , сондай-ақ олардың өкілдері [23]. Екі күннен кейін 1918 жылы 28 қарашада Түркия Орталық Атқару Комитеті аштықпен күресу жөніндегі орталық комиссия құру туралы бұйрық шығарды. Сөйтіп, 1918 жылдың аяғына қарай Түркістанда бір мезгілде 3 орган – Азық-түлік халық комиссариаты; Азық-түлік дағдарысын шешу; Халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету; аштықты жою міндеттері жүктелген Түрік Орталық Атқару Комитеті жанындағы Өлкелік анықтамалық және аштықпен күресу орталық комитеті құрылды. Біздің мақала аштықпен күресті зерттеуді мақсат тұтпайды, оның үстіне ғылыми әдебиеттерде осы проблеманы алға тартатын ғылыми еңбектер бар [24]. Бір ғана айта кетерлігі, Т.Рысқұлов басқарған Орталық Комитеттің аштықпен күресудегі қызметі арқасында Түркістанның бір миллионнан астам байырғы тұрғындарының өмірі сақталды. Желтоқсанның ортасында Т.Рысқұлов өз еркімен денсаулық сақтау халық комиссары қызметінен кетіп, Орталық Комитетте аштықпен күресуге толықтай ауысты. Денсаулық сақтау халық комиссариатын басқарған аз ғана уақытына қарамастан, осы кезеңде емдеу мекемелерінің санының өсуіне, олардың желісінің облыс бойынша кеңеюіне, кадрларды іріктеуге ықпал еткен бірқатар маңызды шаралар атқарылды. комиссариат пен оның жергiлiктi органдарында жұмыс iстейтiн бiлiктi мамандарды және Түркістанның медициналық күштерін жұмылдырды. Көп ұзамай денсаулық сақтау халық комиссариатын басқару Г.Трофимовқа тапсырылды, алайда ол «ескі коммунистердің» (И.Тоболин, Ф.Колесов, т.б.) ісін талдаудан қолы босамағандықтан Төтенше тергеу комиссиясы комиссариатта жұмыс істеуге жеткілікті уақыт бөле алмады. Оған дәлел – комиссариат мәжілісінің хаттамаларының санақ саны, халық комиссары Г.Трофимовтың төрағалығымен өтті [25]. Осы себепті 1919 жылдың қаңтар айының басында оны бұл қызметке атақты дәрігер И.Орлов ауыстырды. Иван Иванович Орлов Алға қарайтын болсақ, И.Орлов өзінен бұрынғылармен салыстырғанда бұл қызметте 9 айдан астам қызмет атқарған алғашқы денсаулық сақтау халық комиссары болды делік. Мұндай ұзақ мерзім, Түркістан өлшемдері бойынша, комиссариаттың басында тұрғанда облыстағы денсаулық сақтауды ұйымдастыруда белгілі нәтижелерге қол жеткізуге, кешенді шараларды жүзеге асыруға және бүкіл облыс бойынша медициналық желіні кеңейтуде елеулі өзгерістерге қол жеткізуге мүмкіндік берді. И.Орловтың тұсында жекеменшік дәрігерлік емханаларды мемлекет меншігіне алу да, әскери госпитальдардың бір бөлігін азаматтық госпитальдар етіп қайта құру арқылы медициналық желіні кеңейту де жалғасты. Мысалы, сонау 1918 жылдың қарашасында Ташкенттегі бұрынғы кадет корпусының емханасы Пролетар госпиталіне айналдырылды, сәл кейінірек бұл мысалды Самарқанд пен Қоқанда жалғастырып, сол жерде балалар ауруханалары ашылды. Скобелевте аурухана ұйымдастырылып, 1919 жылы қаңтарда атақты дәрігерлер ағайынды Слонимдердің жеке клиникасы мемлекет меншігіне өтеді. Оның негізінде Физикалық емдеу әдістері институты құрылды. 1919 жылдың басына қарай Түркістан өлкесінде барлығы 70-тен астам емдеу мекемесі жұмыс істеді, оларда 7,5 мыңға жуық аурухана төсегі болса, оның 6 мыңнан сәл астамы әскери мекемелердің балансында болды [26]. Самарқандтағы аурухана ғимараты Осы уақыттағы қайта құрулар Наркомздравқа бұрынғы денсаулық сақтау жүйесін кеңестік жүйеге айналдырудың негізгі идеяларының бірін – медициналық қызметкерлер мен емдеу мекемелерінің санын көбейту арқылы халыққа тегін медициналық көмек көрсетуді жүзеге асыруға мүмкіндік берді. Алайда бұл идеяны іс жүзінде жүзеге асыру белгілі бір қиындықтарға тап болды.1918 жыл бойы денсаулық сақтау халық комиссариаты мен оған қарасты емдеу мекемелері жұқпалы ауруға шалдыққан науқастарды ақысыз емдесе, емделуге мұқтаж қалған халық бұрынғыдай оны төлеуге мәжбүр болды. Сонымен қатар, бұл жаңалықты енгізу әрекеттері патша режимі кезінде жеке тәжірибемен айналысқан және қызметтері үшін көбірек ақы алатын дәрігерлердің қарсылығына тап болды. Осыған байланысты 1918 жылдың 12 қазанында Денсаулық сақтау халық комиссариаты Түркия ОСК-на есеп беріп, онда тиісті қаулы шығарып, бұл мәселені шешуге көмектесулерін сұрады. Денсаулық сақтау халық комиссары Т.Рысқұловтың қатысуымен Түркия Орталық Атқару Комитеті жанынан арнайы құрылған комиссия қараша айының бойына жағдайды зерттей келе, кеңестік денсаулық сақтау жүйесінің қалыптасуының қиын жағдайында деген қорытындыға келді. Түркістанда тек жекелеген әлеуметтік санаттар, ең алдымен кеңес және партия органдарының қызметкерлері, қызыл әскерлер, жұмысшылар мен кедей шаруалар тегін медициналық көмекпен қамтамасыз етілуі мүмкін. Жеке секторда жұмыс істейтін жұмысшы табының қалған өкілдері жұмыс берушілерінің есебінен ақылы медициналық көмек алуы керек. Соның нәтижесінде 1918 жылы 31 желтоқсанда Түркия Орталық Атқару Комитеті «Пролетариатқа еркін қарау туралы» [27] жарлыққа қол қойды. Онда медициналық мекемелерде кадрлардың жоқтығынан, сондай-ақ эпидемияға қарсы жүргізіліп жатқан күрестің салдарынан халыққа таңдаулы түрде медициналық қызмет көрсету көрініс тапты. Алайда бұл сараланған тәсіл ұзаққа бармады. 1919 жылы 13 мамырда Түркістанда айтулы оқиға болды – республика үкіметі заң қабылдады, соған сәйкес өлке халқына медициналық көмек тегін болды [27]. Осылайша Түркістанда өз тарихында алғаш рет білікті медициналық көмек қарапайым халыққа қолжетімді болды, бұл кеңестік денсаулық сақтау бағдарламасын іс жүзінде жүзеге асырудағы маңызды қадам болды. Осы үдеріспен қатар денсаулық сақтау халық комиссариаты туралы жаңа ережені дайындау белсенді жүргізілді. 1919 жылы 7 мамырда республика Халық Комиссарлар Кеңесі Ереже бекітті, онда денсаулық сақтау халық комиссариаты орталық медицина органы болып жарияланды. Оған өлкедегі барлық емдеу-санитарлық істерді басқару жүктелді [28]. Осы ережеге сәйкес комиссариат құрылымы да өзгертілді, оның құрамына енді кадр, химия-фармацевтикалық, ғылыми-практикалық, эпидемиологиялық, санитарлық-техникалық, госпитальдық, есеп-қаржы, ветеринариялық, әскери-санитарлық, мектеп-санитарлық бөлімдер кірді. Сондай-ақ байланыс медицинасының жалпы секторы мен бөлімі де кіреді. Бұл қызмет жаңа ұйымдастыру формасы Денсаулық сақтау халық комиссариатының өз өкілеттіктерін кеңейтіп қана қоймай,Түркістандағы бүкіл денсаулық сақтау жүйесін дұрыс ұйымдастыруға мүмкіндік берді. Комиссариат жанынан мектеп-санитарлық бөлімнің құрылуын атап өту керек. Бұл бөлімді ұйымдастырудың алғашқы әрекеті 1918 жылдың қазанында, көп ұзамай таратылған Республиканың Халық ағарту комиссариаты жанынан мектеп санитарлық дәрігерлер алқасы қысқа уақыт жұмыс істеген кезде жасалды. 1919 жылы ақпанда Денсаулық сақтау халық комиссариаты жанынан қайтадан ұйымдастырылды. Бұл кеңес құрамына 33 дәрігер кірді, олардың арасында окулист, дерматолог, оториноларинголог және невропатолог болды. Әр дәрігердің қарауындағы балалар саны 1 мың адамға жетіп, мектеп арасындағы қашықтыққа байланысты болды. Дәрігер оқушылардың физикалық дамуын қадағалап, жұқпалы аурулардың алдын алып, оқу орындарының санитарлық жағдайын қадағалап отырды. Алқа құрылған кезде тек Ташкент қаласында 16 мың студент болған.Мектептегі денсаулықты бақылау міндеті жүктелген дәрігерлер жалақысына қосымша 350 рубль мөлшерінде қосымша ақшалай сыйақы алды. Алқа денсаулық сақтау халық комиссариаты мен республика үкіметі алдында балалар ауруханасын ашу, мектеп жасындағы балаларды стационарлық және курорттық емдеуді ұйымдастыру, туа біткен кемістіктері бар балаларды есепке алу, оларға көмек көрсету сияқты маңызды мәселелерді көтерді. оларға медициналық көмек көрсету, балаларды мектептерде таңғы аспен қамтамасыз ету және т.б.. Кейіннен денсаулық сақтау халық комиссариаты мектептегі денсаулық сақтау ісін ұйымдастырудың қажеттілігі мен маңыздылығын ескере отырып, алқаны дербес бөлімге айналдырды.[29]. Халық комиссары И.Орлов комиссариатты басқара отырып, Түркістанда да, одан тыс жерлерде де жеке дәрігерлік практикамен айналысатын көрнекті дәрігерлерді жұмысқа тартуға көп күш салды. Денсаулық сақтау халық комиссариаты мен медицина қауымы арасындағы қарым-қатынастың маңызды нысандарының бірі дәрігерлердің мерзімді съездері болды, онда өлкедегі денсаулық сақтау мен медицинаның өзекті мәселелері талқыланды. Осымен бірге денсаулық сақтау халық комиссариаты мен оның жергілікті бөлімшелері арасында тиімді өзара іс-қимыл, пікір алмасу, байланыс орнату, індетке қарсы күресті ұйымдастыру мақсатында 1919 жылдан бастап облыстық және уездік денсаулық сақтау бөлімдері бастықтарының съездері өткізіле бастады. . Осындай съездердің бірі 1919 жылы шілдеде [30] болып, онда комиссариаттың да, оның құрылымдық бөлімшелерінің де таяу болашаққа арналған жұмыс жоспарлары жасалды. жүктеу/скачать 1,13 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|