Кейбір мәселелері
жүктеу/скачать 1,97 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Адвербиум, епиррема
| жалғаулық, не демеу, немесе басқа бір нәрсе ғана бола алады. Бұлар тұрған орны
жағынан да, атқаратын қызметі жағынан да, қай жағынан да бізде жалғауыш, үстеуіш деп аталған. «Тіл құралда» әр жерде әр түрлі аталып жүрген топқа жататын сөздер екен. Солай болғансын, үстеу табынан бұлар да шығарылады. А. Байтұрсыновтың үстеу деп атаған сөздердің бірқатары – көсемшелер де, енді бірқатары – септеулі есімдер. Әрине, бұларды да өз үйіріне қосу керек болды. Сонымен, үстеу қатарынан бұлар да шығып, өзінің дағдылы қалыбынша, бірде көсемше, бірде есім болып жөніне кетті. Сөйтіп, А. Байтұрсыновтың үстеу деп атаған категориясында қалып қойған сөздер «мана», «әлгі», «енді», «кешкі» сияқтылар ғана болды. «Әрі», «бері», «жоғары», «ілгері», «кейін» сияқты сөздер де осы қатарға қосылады. Қане, бұл сөздерді қалай деп атау лайық? Біздіңше үстеу деп атаудың түк мәнісі жоқ сияқты. А.Байтұрсыновтың үстеу деп атағаны – орыстың наречие дегенін (қазақшалағанда, сөздің үсті деген сөз) тікелей аударылып алған ғана болады. Орыстар да бұл терминді жасағанда мұнымен атаған категориясының сырына түсінгендіктен емес, Байтұрсыновтарша, бұрынғы латын, грек грамматиктерінің терминдерін сол күйінде аудара салған болатын. Орыстың наречие дегені – латынның (адвербиум), гректің (епиррема) дегендерінің тура аудармасы болатын. Бірақ, ол ескі грек, латын грамматиктері қаншама ерте заманда болып, қаншама аңқау да болса, бұл терминді тауып қойған деуге болады. Өйткені, латында етістікті вербиум, гректе рема дейді. Бұл вербиум, рема деген сөздердің өзі, жай қолдануда сөз, сөйлеу деген мағынада болады. Адвербиум, епррема деген сөз таптары етістікке байланысты ғана сөздер болғандықтан, оларды етістікке тән сөздер деп атаған. Адвербиум, епиррема етістіктің жанындағы деген сөз. Орыстар да соларға еліктеп, алғашқы әзірде етістікті речь (перь) деп атаған. Ал, мына адвербиум, епиррема деген сөздерді наречие – «етістікті жамылған», «етіктіктің үстіндегі» деп атаған. Орыстың осы күнгі глагол деген терминнің өзі де ескі Славян тілінде «сөз» деген сөз. Сөйтіп, орыстар да, латын, грек грамматиктері де терминді адасып қоймаған, біліп қойған. Бірақ, олардың терминін қазақ тіліне аударғанда түбірін аудармай, тек жалғауын аударып, не (на) деген предлогін ғана аударып, үстеу дей салуды тауып қойған ат деуге болмайды. Әр категорияны атайтын термин сол категорияның өзін бірқатар түсіндіріп тұра алғандай болу керек. Мұндағы үстеу еншісіне тиген категория етістікпен аталатын істің не мезгілін, не мекенін көрсететін сөздер. Сондықтан, бұл мағынаны үстеу деген термин бере алмайтын болды. «Әр нәрсені өз атымен атау керек» дейтін орыс халқының жақсы мақалы бар. Біз де бұл категорияны өз атымен атағымыз келіп, келіндерше «көз жақсым», «төре жігіт» деп атты бұрып қойған А. Байтұрсыновтың әдісін тастап, бұларды мезгіл-мекен есім деп атадық. Өйткені, бұл сөздер әуелі-ақ қосалқы емес, қосымша емес, түбір сөздер. Түбір сөздер екі-ақ түрде: не есім, не етістік қана бола алады. Ал, бұл сөздер етістік емес, есім сөздер. жүктеу/скачать 1,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|