Кэкен Аханов грамматика теориясының негіздері ж о га р ы оку оры ндары ны ц филология ф акульт ет т еріне арналган оқу цүралы


  А.  Ыскаков,  Қазіргі  казак  тілі.  морфология,  «М ектеп»  баспасы,  Алматы.  1964



Pdf көрінісі
бет48/237
Дата31.12.2021
өлшемі5,78 Mb.
#21265
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   237
1  А.  Ыскаков,  Қазіргі  казак  тілі.  морфология,  «М ектеп»  баспасы,  Алматы.  1964. 
43-бет.
42


кекшірей  формаларын  қоссақ,  эрбір  жұрнақтын  өз  формасы,  өз 
мағынасы,  өз  қызметі  барлығына  жэне  олар  ешқашан  да  өзара 
тепе-тең  болмайтындығына  күмәнсіз  сенуге  болады.  Сол  сияқты 
аңиіи  мен  сщси,  кекиіи мен  кеки,  түкси  мен  түкши тэрізді  форма- 
лар да осы пікірді  қуаттайды»'.
Зат  есімнің  -кер  (-гер),  -кііи  жұрнактары  оның  -ш ы  (-ші), 
жұрнагымен  синонимдес  бола  алады.  Мысалы,  ж үммскер  мен 
ж үмысшы,  ңызметкер  мен  қызліетш і,  суреткер  мен  сурепгші, 
себепкер  мен  себепші,  арбакеш  пен  арбашы,  т үйекеш   (Мысалы: 
Түйекеш т ер  т опт аны п,  щ ілдыц  кіріп  колхозга  І.Ж ансүгіров) 
пен  т үйеіиі,  кірекеш   пен кіреиіі дегендерді  салысгырыңыздар.
§  33.  Антонимдес  аффикстер.  М ағыналары  бір-біріне  қара- 
ма-карсы аффикстер (жүрнақтар) антонимдес аффикстер деп ата- 
лады.  Антонимдес  аффикстердің  қатарына  сын  есімнің  -лы   (-лі, 
-ды,  ді,  -ты,  -ті)  жүрнағы  мен  -сыз  (-сіз)  жүрнағын  жаткызуға 
болады.  Бұл  жұрнақтардың  алдыңғысы  (-лы,  -лі,  -ды,  -ді,  - 
ты,  -ті)  белгілі  бір  заттың  немесе  қүбылыстың  бар  екендігін  я 
молдығын  білдірсе,  соңғысы  (-сыз,  -сіз)  оған  керісінше,  белгілі 
бір  заттың  немесе  күбылыстың  жоқтығын  білдіріп,  бір-біріне 
мүлдем  қарама-қайшы  мағынада  жүмсалады.  Мысалы:  таулы  -  
таусыз,  сулы -  сусыз,  қарлы -  қарсыз, эд е п т і-эд е п с із,  инабатты 
-инабат сы з,  көрікт і-көріксіз,  тұзды — түзсыз,  көңілді-көңілсіз, 
ацылды — ацылсыз,  уцыпты — үцыпсыз жэне т.б.
Антонимдес -лы (-лі, -ды, -ді, -ты, -ті) жүрнагы мен -сыз (-сіз) 
жұрнағын  қарама-қарсы  мағыналарды  білдіруі  жағынан  бар,  жоц 
сөздерімен  бір  қатарға  қойып  қарауга  болады.  Мысалы:  түзды 
(түзы  бар)  -   түзсыз  (тұзы  жоқ),  ацылды  (ақылы  бар)  -   ацылсыз 
(ақылы жоқ).


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   237




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет