Келісім министрлігінде тіркелген. Куәлік №2988-ж 2008 жылдың 25 наурызы

 
 
68 
быть  организован  в  виде  письменного  зачета,  который  включает  задания  трех 
уровней: 
 
Задание минимального уровня; 
 
Одно или два задания 1 уровня; 
 
Одно задание 2 уровня. 
Обязательное правило для учащихся выполнить все задания по порядку. 
В  этом  случае  учащиеся  понимают  важность  подготовки  домашнего  задания  к 
каждому  уроку.  Вся  работа  тщательно  проверяется,  затем  проводится  урок 
коррекции материала блока. На уроке коррекции учащиеся могут  объединиться 
в группы и сообща анализировать свои работы. 
Обобщающее  повторение  занимает  особое  положение  в  блоке  уроков. 
Материал  изучен,  и  чтобы  увидеть  всю  тему  целиком,  систематизировать 
знание, понять свое собственное место в предметном поле. В биологии и химии, 
равно как и в других науках, много терминов и вот на обобщающих уроках есть 
возможность увидеть как ученики усвоили их, как умеют правильно, перейти от 
простого  к  сложному,  найти  взаимосвязь  понятий,  законов,  понимают 
естественность  биологических  процессов,  зависимость  химических  свойств 
веществ от их строения. 
Таким  образом,  интегральная  технология  конкретна,  объединяет 
результаты в единое целое. 
 
 
 
Қанафиева К.К. 
 
ОРЫС-ҚАЗАҚ ҚОСТІЛДІЛІК (БИЛИНГВИЗМ) КОНТЕКСІНДЕГІ 
ИНТЕРФЕРЕНЦИЯ ҚҰБЫЛЫСЫ 
 
В  статье  рассматриваются  проблемы  изучения  интерферентных 
явлений в контексте русско-казахского билингвизма.  
This  article  is  devoted  to  consider  the  problems  of  studying  interference 
phenomena in the context of Russian-Kazakh bilingualism. 
 
Қостілді  адамның  екінші  тілде  сөйлеу  кезінде  бірінші  тілдің  әсерінен 
нормадан  ауытқуын  интерференция  десе,  ал  оның  бірінші  тілде  сөйлеу  кезінде 
тілдің әсерінен қате жіберуін интеркаляция дейді. 
Қостілділік  компоненттерінің  арасында  құрылыстық  айырмашылықтар 
неғұрлым  көп  болса,  билингтің  сөйлеуінде  соғұрлым  интерференция  мен 
интеркаляция құбылысы көп болуы мүмкін, немесе керісінше. 
Қостілді қазақтардың тіліндегі интеркаляция мына төмендегі жағдайлар-
да кездеседі: 
1)  қазақ  тілінде  баламасы  бола  тұра  орыс  тілі  бөлшектерінің 
қолданылуы; 
2) орыс тілінде сөйлегенде, қазақ сөздерін орысша айту; 
3) қазақ тілінде сөйлегенде, екі тілдің сөздерін қатар қолдану; 

 
 
69 
4)  сөзбе-сөз  аударудың  әсерінен  интеркаляцияның  жасырын  қолданы-
луы. 
Қазақ  және  орыс  тілдерін  меңгеруіне  қарай  қостілді  қазақтарды  4  топқа 
бөлуге болады: 
1)  орыс  тілімен  салыстырғанда,  ана  тілін  жақсы  меңгергендер.  Бұл  – 
көпшілік қостілді қазақтарға тән; 
2)  қазақ  тіліне  қарағанда  орыс  тілін  өте  жақсы  меңгергендер.  Бұл 
құбылыс қала жастарының арасында кездеседі; 
3) екі тілде интерференттік дәрежеде сөйлеп, жазатындар, яғни екі тілдің 
бөлшектерін араластырып сөйлеу; 
4)  екі  тілде  өте  жоғары,  интерферентсіз  дәрежеде  сөйлейтіндер 
(мұғалімдер, оқытушылар, ғылыми қызметкерлер, қостілді жазушылар және т.б.) 
[1, 43, 46 б.] 
Осы  мәселе  бойынша  филология  ғылымдарының  докторы,  профессор 
М.М.Копыленконың жетекшілігімен Б.Х. Хасанов, З.Қ.Ахметжанова, Р.М.Таева, 
Ж.М.Утесбаева, Л.М.Кисамединова, Т. Жолтаева сияқты белгілі тілші-ғалымдар 
жұмыс істеді. Зерттеу барысында, ең алдымен, қазақ-орыс интерференциясы мен 
тілдік жүйенің барлық деңгейлерінде кездесетін екінші тілде сөйлеудегі бірінші 
тілдің  әсерінен  болатын  қателіктерге  талдау  жасалған.  Зерттеу  нәтижесінде 
алынған  тілдік  фактілер  ЭЕМ  (ЭВМ)  жадына  салынып,  әртүрлі  кестелер  мен 
сызбаларға  түсірілді.  Соның  негізінде  осы  мәселе  бойынша  көптеген  ғылыми 
тұжырымдар  мен  қорытындылар  жасалды,  көптеген  әлеуметтік  факторлардың 
қазақ-орыс қостілділігіне тигізетін әсері айқындалды.  
Бұл  ғалымдар  әртүрлі  демографиялық,  кәсіби  және  әртүрлі  жастағы 
қазақ  топтарының  орыс  тілін  қолдану  ерекшеліктерін  анықтады;  қазақтардың 
аймақтық тұрақ-жайына, біліміне байланысты орыс тілін қолдану ерекшеліктері, 
мақсаты, орыс тіліне жақындығын айқындады. Зерттеу барысында қостілділіктің 
көрінісі  болып  табылатын  қазақ  көркем  мәтіндеріндегі  орыс  кірме  сөздерінің 
қолданылу сипатына ерекше назар аударылды.  
Ал  қазіргі  кездегі  өзекті  болып  отырған  мәселе:  қазақ  тілін  үйретуде 
орыс  тілділердің  сөйлеу  мәдениетіндегі  интерференция  құбылысының  алдын 
алу және жою. 
Б.Ж. Құрманова қазақ тілін орыс тілді аудиторияда меңгерту барысында 
фонетикалық  интерференция  құбылысының  көп  кедергі  келтіретінін  тілге  тиек 
етеді.  Ғалым  қазақ  тілінің  фонетикасын  орыс  тілділерге  үйретудегі 
ерекшеліктерге  мысал  келтіре  отырып,  дәлелдейді.  Қазақ  тіліндегі  дыбыстарды 
дұрыс дыбыстауды үйретудің жолдарын ұсынады [2]. 
А.С. Әділова және Р.С. Әділова коммуникативтік құзірет әр түрлі (тілдік, 
әлеуметтік-лингвистикалық,  дискурстық,  мәдени-лингвистикалық,  әлеуметтік) 
білік-дағдылардың  жиынтығынан  тұратынын  ескерсе,  тіл  үйренушінің  ең 
алдымен  тілдік  құзіреті,  яғни  оның  тілдік  бірліктерді  меңгеру  дәрежесі, 
лексикалық  бірліктердің  мағынасын  түсініп,  сөйлеуде  қолдана  алуы,  олардағы 
рухани-мәдени ақпаратты, коннотацияны білуі, сөздердің тіркесімділік қабілетін 
ескеруі, синтаксистік тәртіпті игеруі негізге алынатындығын айтады [3].  
Мәселен,  тіл  үйренуші  «бросить»  сөзінің  орыс  тіліндегі  тіркесімділігіне 
сүйеніп,  интерференция  құбылысына  тап  болуы  мүмкін,  яғни  осы  лексеманың 

 
 
70 
қазақ  тілінде  басқа  сөздермен  тіркесу  қабілетін  білмесе,  ескермесе,  аудармасы 
мәнмәтінге қарай түрліше  берілетіні  де назардан тыс қала бермек: тас лақтыру, 
ұрыс  алаңында  қаруын  тастап  кету,  арақты  қою,  ақшаны  далаға  шашу,  әскерді 
щабуылға  қосу,  түрмеге  тығып  қою,  бетке  айтып  тастау,  университетті  тастап 
кету, көз салу. Кейде омонимдер негізінде интерференцияның кері түрі де болуы 
мүмкін.  Сондықтан  негізгі  деңгейдегі  оқулықтарда  күнделікті  тұрмыс-
тіршіліктің  сан  қилы  саласын  қамтитын  лексика-семантикалық  тақырыптар 
ұсынылып,  бекітілуі  қажет.  Бұл  орайда  адамның  жеке  аясына  қатысты,  оның 
тұрмыстық және ресми коммуникацияға түсу мүмкіндіктеріне  сәйкес сан алуан 
сөз  орамдарынан  бастап,  түрлі  тақырыптық-семантикалық  топқа  біріктірілген 
лексикалық  бірліктер,  дейксистердің  қолданылуы,  жалғаулық  және  септеулік 
шылаулардың қызметі, көмекші есімдер мен сөздер, үстеулер, анықтауыш қаты-
настардың берілу жолдары, өткен шақ және ауыспалы осы шақ негізді есімшенің 
жасалуы,  субстантивтік  сипаты,  түрленуі,  омонимдес  қосымшалар  (дерексіз  зат 
есім мен сын есім жұрнақтары, табыс септігінің жалғауы мен сын есімнің, жедел 
өткен  шақ  етістігінің  жұрнақтары,  сұраулық  шылаулар  мен  зат  есім,  болымсыз 
етістік омофондығы, жалғаулықтар мен көмектес септігінің жалғауы), қыстырма 
құрылымдар арнайы  және  үнемі  назарда  ұстауды  қажет  етеді.  Негізінде  «тілдік 
материалды  таңдау  –  лингвистердің  басшылыққа  алған  өлшемдері  мен 
ұстанымдарына  байланысты»  [4,  16],  алайда  ұстанымдардың  бірі  оқытудың 
ұзақтығы болғандықтан, көрсетілген тілдік материалдарды меңгерту, пысықтау, 
бекітуге  тек  орта  мектеп  пен  жоғары  оқу  орындары  бағдарламаларындағы, 
оқулықтарындағы жалғастық, сабақтастық ретінде ғана мүмкіндік береді. 
Сөйлеу  үдерісінде  және  кез  келген  жазба  мәтінде  осы  аталған  тілдік 
ерекшеліктердің әрқайсысы жиі әрі жеке-жеке де,  бірнешеуі  қатар да кездеседі. 
Аталған  тілдік  бірліктердің  мағынасын,  түрленуін,  сөйлемдегі  орнын  тұрақты 
қайталап  отыру,  бекіту  білім  алушының  сөздік  қорын  көбейтуге,  түрлі 
жағдаяттарда өз білік-дағдысын, білімін қолдана білуге үйретеді. 
Орынбасарлық,  сілтемелік  қызмет  атқаратын  есімдіктердің  мағыналық 
топтары  сабақ  үдерісінде  жеке-жеке  бекітілгенмен,  олардың  септелуі  қажетсіз, 
яғни  сөйлеу  әрекетінен  тыс  артық  ақпарат  ретінде  керексіз  болып  қала  береді, 
сол себепті де оқытушы мен  білім алушының өзара қарым-қатынасында жіктеу 
және  сілтеу  есімдіктерінің  септелген  түріне  баса  назар  аударған  жөн  деген 
ойдамыз.  Жалғаулық  және  септеулік  шылаулардың  семантикасы,  қызметі, 
сөйлемдегі 
орын 
тәртібі 
тіл 
үйренушілер 
үшін 
елеулі 
қиындықтар 
тудыратындықтан,  бұлардың  қолданылу  ерекшеліктерін  үнемі  қайталап, 
пысықтап,  тексеріп  отыруды  қажет  етеді,  себебі  мұндай  тілдік  бірліктердің 
қолданыс жиілігі функционалды стильдердің барлығында да жоғары.  
Есімше 
орамды 
сөйлемдерді 
сегменттерге 
бөліп, 
синонимдік 
конструкциялармен  алмастыруды  үнемі  қолданып,  бекітудің  маңызы  зор, 
өйткені  білім  алушы  жай  сөйлемді  күрделендіріп,  құрмалас  сөйлемдерді  жай 
сөйлемге  айналдыру,  қажет  ақпаратты  алу  дағдыларын  меңгереді.  Есімше 
оралымды  сөйлемдер  ғылыми,  публицистикалық  мәтіндерде  жиі  кездеседі. 
Мәселен,  «Меймандар  өз  елінде  жүргізіліп  жатқан  реформалар  бағдарламасы 
туралы әңгімелеп,  екі мемлекет арасындағы, әсіресе, мұнай және газ өнеркәсібі 
мен  ауыл  шаруашылық  саласындағы  өзара  тиімді  ынтымақтастықты  нығайту 

 
 
71 
және  дамыту  қажеттігін  сөз  етті»  деген  сөйлемдегі  есімшелі  орам  арқылы 
оқытушы  бірнеше  мақсатқа  қол  жеткізе  алады:  есімшенің  сын  есім  орнына 
жұмсалуына  байланысты  анықтауыштық  қатынастың  жасалу  жолын  еске 
түсіртеді;  сөйлемді  мағыналық  сегменттерге  бөлгізу  арқылы  сөйлемдегі 
сөздердің  орын  тәртібін  әрі  есімшенің  баяндауыштық  қызметін  қайталатады; 
ойды  күрделендіріп,  құрмалас  сөйлем  құрамындағы  есімшелі  орамды 
ұғындыруға  және  шылауларды,  есімдіктерді,  қыстырма  құрылымды  семантиза-
циялауға  дағдыландырады.  Әрине,  бұл  біліктің  бәрі  аталған  тілдік  бірлік  түрін 
үнемі,  тұрақты  өзектендіріп  отырғанда  ғана  мүмкін  болады.  Мәселен,  «2012 
жылы 3 қазанда Қазақстанға ресми сапармен кім келді? Олар не жайында әңгіме 
қозғады?  Олар  қай  салаға  көңіл  бөлу  қажеттігін  көрсетті?»  сияқты  сұрақтарға 
жауап бергізу арқылы есімшелі орамға назар аудартуға болады. 
Осы  орайда  білім  беру  жүйесінің  барлық  деңгейінде  оқытылатын  қазақ 
тілінің  қазіргі  оқулықтарындағы  ағымдағы  саяси-әлеуметтік,  идеологиялық 
мәселелер  туралы  үгіт-насихаттық,  тарихи-ақпараттық,  танымдық  мәнді  жиі 
қайталанатын мәтіндерді модальділігі айқын, жалпыадамзаттық құндылықтарды 
уағыздайтын,  білім  алушыны  қызықтыратын,  пікір  айтуға,  өз  көзқарасын 
дәйектеуге  түрткі  болатын,  яғни  тіл  үйренушіде  лексикалық  қорын  пайдалана 
отырып,  монолог  құруға,  диалог  және  полилогке  қатысуға  мотивация 
тудыратын,  суреттеу,  баяндау,  ойталқы  түрінде  жазылған  мәтіндермен 
алмастыру  қажеттігі  де  туындайды.  Мәтіндер  тіл  бірліктерін  қолданудың 
мысалы,  белгілі  бір  жанрдағы  функционалдық  сипаттағы  сөйлеу  құрылымы, 
автор  интенциясының  көрінісі,  тілдік  қатынас  үлгісі  (диалог,  полилог)  болып 
табылатындықтан,  тіл  үйренушінің  өз  бетінше,  дербес  жұмыс  істеуіне  де 
мүмкіндік  береді.  Көркем  проза,  публицистикадан  алынатын  мұндай 
мәтіндермен  жұмыс  әрі  танымдық,  әрі  тәрбиелік  қызмет  атқарып,  тіл 
үйренушінің тұлғалық қасиет-сапаларын қалыптастыруға, дамытуға ықпал етеді. 
Тәжірибеде  байқалып  жүргеніндей,  оқулықтар  мен  оқу  құралдарында 
берілетін  сөздіктер  мәтіндерде  кездесетін  бейтаныс  сөздерді  қамтиды.  Бір 
жағынан,  бұл  дұрыс  болғанмен,  лексикалық  қорды  меңгертудегі  бірізділікке, 
бірегейлікке  кері  әсерін  тигізеді,  сондықтан,  Р.С.  Әділованың  және 
А.С. Әділованың  пікірінше,  білім  беру  жүйесінің  барлық  деңгейінде 
меңгерілетін лексикалық бірліктер минимумы типтік бағдарламаларда атап-атап 
көрсетілуі  және  жалпыға  бірдей  міндетті  болуы  тиіс.  Бұл  орайда  қолданыс 
жиілігі  жоғары  сөздерді  минимумға  топтастыруға ғалым-практик  З.С.  Күзекова 
көрсеткен  үш  сатыны  басшылыққа  алуға  болады:  а)  сөз  табы;  ә)  сөздің 
мағыналық  тобы;  б)  сөз  блогі  [4,  18].  Оқулықтар  мен  оқу  құралдарында 
лексикалық  минимумды  осылайша  жүйелеп  беру  нәтижелі  болмақ.  Сонда  ғана 
бір  оқу  орнынан екінші  оқу  орнына ауысатын білім алушылардың, мемлекеттік 
тілді меңгеру дәрежесін анықтайтын тест тапсырушылардың білім мазмұнында, 
деңгейінде бірізділік сақталады. 
Мемлекеттік  тілді  оқытудың  негізгі  деңгейінде  тілдік  бірліктерді 
меңгертуде  аталған  ерекшеліктерге  назар  аударып,  дағдыландыру  білім 
алушының  тілдік  құзіретін  қалыптастыруға,  коммуникативтік-прагматикалық 
мақсатының  орындалуына  ықпал  етеді  және  қазақ  тілін  кәсіби,  мамандық  тілі 

 
 
72 
деңгейінде меңгеру үшін нақты база болып табылады, сондықтан оқу үдерісінде, 
оқу құралы мен оқулық жазғанда үнемі ескерілуі қажет деген ойдамыз.  
Тілдерді  оқытудың  әдістемесі  сөздер  мен  синтаксистік  конструкция-
ларды  қолдану  ережелер  жүйесін  қамтамасыз  ететін  лексикалық  қор  мен 
грамматикаға  негізделе  отырып,  тілдің  ішкі  құрылымдық  сипатын  белгілейді. 
Ал  тілдің  іс  жүзіндегі  қолданылуы  сөйлеушілердің  әлеуметтік  сипаттамасымен 
және  тілдік  қарым-қатынас  жағдайында  болып  жатқан  шарттармен  реттеледі. 
Сондықтан 
да 
тілді 
оқытуда 
лингвистикалық 
ережелер, 
нұсқаулар, 
ұсыныстармен қатар түрлі сыртқы факторлар да ескерілуі тиіс.  
Қазақ 
тілін 
оқытудағы 
интерференциялық 
құбылыстар 
туралы 
зерттеулер жоқтың қасы. Интерференция көбінесе, қазақ-орыс интерференциясы 
тұрғысынан  зерттеліп  келді.  Интерференцияның  әлеуметтік,  лингвистикалық, 
психологиялық,  психолингвистикалық  қырлары  өзге  ұлт  өкілдері-қазақ,  орыс-
қазақ негізінде қазақ тіл білімінде зерттеуді қажет етеді.  
 
 
Пайдаланылған әдебиет: 
 
1.  Әлеуметтік 
лингвистика. 
Әдістемелік 
талдау. 
Құрастырушылар: 
Мажитаева Ш.М., Шадыкенова Ә.Қ. – Қарағанды, 2006. - 66 б.  
2.  Құрманова  Б.Ж.  Орыс  тілді  аудиторияда  қазақ  тілін  игертудегі 
фонетикалық 
интерференция 
туралы. 
С.Торайғыров 
атындағы 
ПМУ 
хабаршысы. Филология сериясы. 2010, № 1, 72-78-беттер 
3.  ӘділоваА.С.,ӘділоваР.С. Қазақ тілі оқулықтарындағы тілдік материалдар 
мазмұны жөнінде.http://collegy.ucoz.ru 
4.  Күзекова  З.С.  Екінші  тіл  ретіндегі  қазақ  тілі  оқулығы  теориясының 
лингвистикалық  негіздері:  Филол.  ғыл.  д.  ...дисс.  автореф.  –  Алматы,  2005.  -
42 б. 
 
 
Мауленова Г. Ж. 
 
 
МОДУЛЬДІК ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІ 
 
В  статье  рассматриваются  особенности  применения  технологии 
модульного обучения на уроке казахского языка. 
 
The  article  discusses  the  features  of  the  module  teaching  technology  in  the 
classroom of the Kazakh language.
 
 
Оқытуда  қандай  да  бір  әдіс-тәсілді  қолданбасын,  оқытушының  басты 
мақсаты жаңа тақырыпты меңгерте отырып, студенттің ойлау қабілетін арттыру, 
ойын  жүйелі  түрде  дұрыс  жеткізіп,  өздігінен  кез  келген  сұрақ  пен  мәселені 
шеше  алуға  дағдыландыру,  білім  алу  арқылы  тұлға  ретінде  қалыптастырып, 
дамыту.  

 
 
73 
Қазақстан  Республикасының  «Білім  туралы»  Заныңда  оқыту  формасын, 
әдістерін,  технологиялар  таңдауда  көп  нұсқулық  қағидасы  бекітілген, 
педагогтардың  өзіне  оңтайлы  нұсқаны  қолдануға ,  педагогикалық  процесті  кез-
келген үлгімен, тіпті авторлық үлгімен құруға мүмкіндік береді.  
Қазіргі  уақытта  ЖОО  білім  беруде  түрлі  жаңа  технологиялар 
қолданылуда. Соның бірі – модульдік оқыту технологиясы.  
Модуль  дегеніміз  –  бір  жүйенің,  ұйымның  нықталатын,  біршама  дербес 
бөлігі.  
Оқытушы  бір  оқу  модуліне  бөлінетін  сағат  санын  анықтап  алып,  оның 
мақсатын,  мазмұнын  және  нәтижелерін,  сондай-ақ  осы  модуль  сабақтарын 
ұйымдастырудың  формасын  ойластырып,  оқу  модулін  құрайды.  Бір  модульді 
оқыту  барысында  модуль  тақырыбына  байланысты  сағаттар  бірнеше 
тақырыпшаларға бөлінуі мүмкін.  
Модульдік  оқыту  технологиясы  төменде  көрсетілген  мақсаттарды 
көздейді: 
  студент тұлғасының танымдық қабілеттерін дамыту; 
  студенттің танымдық поцестерін дамыту; 
  оқуға қызығушылығын арттыру; 
  белсенді сөздік қорын, ауызша және жазбаша тілін дамыту; 
  тұлғаны қиындықтарға даярлау, шығармашылық, өзін-өзі 
өзектілендіруге ықпал ету. 
Оқу  модулі  үш  құрылымды  бөліктен  тұрады:  кіріспеден,  сөйлесу 
бөлімінен  және  қорытынды  бөлімнен  тұрады.  Кіріспе  бөлімінде  оқытушы 
студенттерді  оқу  модулінің  жалпы  құрылымымен,  оның  мақсат-міндеттерімен 
таныстырады,  студент  өтілетін  сбақтың  мақсат-міндетін  қаншалықты  терең 
ұғынса,  тақырыпты  соншалықты  терең  меңгеретіндігі  белгілі.  Сол  себепті 
оқытушы  оқу  модулінің  кіріспе  бөлімінде  сабақтың  тақырыбын  және  мақсат-
міндетін  толық  түсіндіруге  бір  сағат,  қорытынды  бөлімге  бір  сағат  бөледі. 
Қалған  сағат  сөйлесу  бөлімінің  меншігінде  болады.  Сөйлесу  бөлімінде  студент 
«өсу»  бағытымен:  қарапайымнан  күрделіге,  репродуктивтік  тапсырмалардан 
шығармашылық  сипаттағы  тапсырмаларға  көше  отырып,  сонымен  қатар 
зерттеушілік қызмет атқара отырып әр сабақ сайын негізгі тақырып мазмұнына 
оралып  отырады.  Мұндай  оқыту  әдісі  студенттің  тақырыпты  терең  меңгеруіне 
ықпалын  тигізеді,  оқу  материалымен  жұмыс  істеу  арқылы  студент  өзінің  ойлау 
және есте сақтау қабілетін арттырады, ойлауы мен сөйлеу тілін дамытады. 
Сөйлесу  бөлімі  студенттің  танымдық  қызметінің  артуына  зор  ықпал  етеді. 
Сабақ  үстінде  студенттер  үшін  үш  деңгейде  тапсырма  даярланады.  Әрбір 
студент  қай  деңгейдегі  тапсырманы  таңдайтынын  өз  мүмкіндігіне  қарай  өзі 
шешеді.  Бұл  студенттің  жеке  орындайтын  тапсырмасы  ретінде  қаралады. 
Мысалы,  синонимдік  қатарды  үйрету  үшін,  жеңіл  тапсырма  ретінде  еркіндік, 
жалған,  жөндеу  сөздерінің  синонимдерін  табу  керектігін  айтуымыз  керек. 
Студент бостандық, тәуелсіздік; өтірік, жасанды, өсек, қауесет ; түзеу, оңдау, 
дұрыстау деп жауап берері белгілі. Енді оқытушы тапсырманы қиындата түседі. 
Мысалы,  синоним  сөздерді  мағынасына  қарай  контексте  дұрыс  қолдану 
керектігі  талап  етіледі:  айыпталушының  бас  ...  (еріктігі,  тәуелсіздігі, 
бостандығы);  мемлекеттің  ...  (еріктігі,  тәуелсіздігі,  бостандығы);  әркімнің  өз 

 
 
74 
(еркі,  тәуелсіздігі,  бостандығы);  (өтірік,  өсек,  қауесет,  жасанды)  ...  құжат; 
(өтірік,  өсек,  қауесет,  жасанды,  жалған)  мәлімет;  кәмелетке  толмағандар 
(түзеу,  жөндеу,  дұрыстау,  оңдау)  мекемесіне  жіберіледі;  осы  аптада  қысқы 
дайындықтар  басталып,  қала  бойынша  (түзеу,  жөндеу,  дұрыстау,  оңдау)... 
жұмыстары  жүргізіледі;  курстық  жұмыстың  барлық  бөлімдерін  жазып 
бітірді,  енді  тек  бір  оқып  шығып,  қате  кеткен  тұстарын  (түзеу,  жөндеу, 
дұрыстау, оңдау)... керек. 
Содан  соң,  топтағы  студенттерді  екі  немесе  үш  топқа  бөле  отырып, 
оқытуды  ойын  түрінде  ұйымдастыру  және  әр  түрлі  белсенді  формаларды 
қолдану – оқытудың міндетті шарты болып табылады. Топтық, ұжымдық жұмыс 
ретінде  қаралатын  тапсырмалар  беру  арқылы  студенттердің  пікір  алмасу,  өзара 
ой  бөлісе  алу  қасиеттерін  қалыптастыруға,  шығармашылық  жұмыспен 
айналысуға  үйретуге  болады.  Ұжым  болып  орындаған  тапсырмаларын 
топтардың  өздеріне  тексерту  студенттердің  сыни  тұрғыдан  ойлау  қабілеттерін 
арттыруға ықпал етеді.  
Қорытынды бөлімде оқу модулі тақырыбынан алынған білім жинақталып, 
талданып,  сараланады.  Студенттердің  сөйлесу  бөліміндегі  танымдық  қызметі 
барысында  қалыптасқан  білімдері  мен  дағдыларын  тексеріп,  бақылай  отырып 
тиісті  бағаларын  беру,  яғни  әділ  бағалау  осы  қорытынды  бөлімде  жүзеге 
асырылады. 
Оқу  модулінің  қорытынды  бөлімі  бақылау  болып  табылса,  осы 
бақылаудың  өзінің  бірнеше  түрі  бар.  Олар  тестлеу,  сынақ  жұмыстары,  бақылау 
жұмысы және диктант жаздыру, т.б. Оқытушы студент білімін нақты әрі дұрыс 
бағалау үшін екі немесе одан да көп бақылау түрлерін қолдануы мүмкін.  
Модульдік  оқыту  технологиясы  студенттің  белсенді  оқу  қызметінің 
артуына  ықпал  етіп,  өз  әрекетін  өзі  талдай  білуге  және  бақылай  білуге 
дағдыландырады. 
 
 
Пайдаланған әдебиет: 
 
1.  К.Ж.  Бұзаубақава.  Жаңа  педагогикалық  технология.  (Оқулық)  Тараз. 
ТарМУ,2003ж. 
2.  2.М.М.  Жанпейісова,  Модулдік  оқыту  технологиясы  оқушыны  дамыту 
құралы ретінде, Алматы, 2004ж. 
3.  Қ.  Өстеміров,  А.Айтбаева,  Қазіргі  білім  беру  технологиялары,  Алматы, 
2006ж.  
4.  4.Қ. Ж. Бұзаубақова Жаңа педагогикалық технология, Тараз, Тар.МУ,2003ж. 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
75 
Нұрқанова Ж.Т. 
 
ҚАЗАҚ ТІЛІН ОРЫС ТІЛДІ БӨЛІМДЕРДЕ 
МОДУЛЬМЕН ОҚЫТУДЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
 
 
Развитие  методики  обучения  казахскому  языку  в  русско-язычной 
аудитории  непосредственно  связано  с  изменениями,  происходящими  в 
социально-экономической и культурной жизни страны. В связи с этим каждая 
общественная  формация  выдвигала  свои  требования  к  оптимизации  обучения 
казахскому языку в иноязычной аудитории. 
Современная  ситуация  обнаруживает  более  широкие  потенциальные 
возможности  для  оптимизации  и  повышения  результативности  обучения 
казахскому языку студентов русскоязычной аудиториии вузов. 
 
Development  of  the  methodology  of  teaching  the  Kazakh  language  at  the 
Russian-speaking  audience  is  connected  directly  with  changes  occurring  in 
socioeconomic  and  cultural  life  of  the  country.  In  this  connection,  every  social 
formationput  forward  its  requirements  to  the  optimization  of  teaching  the  Kazakh 
language at the Russian-speaking audience. 
 
XX  ғасырдың  басында  ана  тілімізді  оқытуды  жетілдіру,  оның  сапасын 
арттыру ең алдымен «жақсы методикаға, методикадан хабардар мұғалімге және 
сапалы  оқулық  пен  оқу  құралдарын  һәм  сайлы  болуына  байланысты» 
(А.Байтұрсынұлы)  деген  қағиданы  ұстанған  А.Байтұрсынұлы,  М.Жұмабаев, 
Ж.Аймауытов,  М.Дулатов,  Х.Досмұхамедов,  Қ.Кеменгерұлы,  Қ.Жұбанов, 
Т.Шонанұлы  сияқты  біртуар  тәлімгер  ғалымдарымыздың  осы  мәселе 
төңірегіндегі пайымдаулары мен тұжырымдары күні бүгінге дейін құндылығын 
жойған жоқ. Қазіргі уақытта аталған ғалымдардың іргелі еңбектері ана тіліміздің 
ұлтаралық  қатысымдық  қызметін  көтеру  бағытында  оны  сапалы  оқытып 
үйретудің  ұтымды  жолдарын  іздеп,  оқытудың  жаңа  технологиясымен 
айналысып жүрген ғалым-әдіскерлерге тапсырмайтын «жол басшы» екені сөзсіз. 
Қазіргі уақытта әлеуметтік сұраныс орыс тілді бөлімдердің студенттеріне 
ана  тілімізді  оқытып  үйретудің  қатысымдық  жағын  күшейту,  сөйтіп  оны 
ұлтаралық  қатысым  құралына  айналдыру  талабын  қойып  отыр.  Профессор 
Ф.Ш.Оразбаеваның 
сөзімен 
айтқанда, 
«Қазіргі 
кезеңде 
халықаралық 
байланысты  күшті  елдерде  тілдік  қатынас  мәселесіне  ерекше  мән  беріліп  отыр. 
Тілдік  қатынастың  бүкіләлемдік  маңызы  ел  мен  елдің,  ұлт  пен  ұлттың  саяси 
байланысына  жан-жақты  жол  ашудан  көрінеді».  Ана  тіліміздің  қоғамдағы 
қатысымдық  қызметінің  деңгейін  көтеру  үшін  оны  орыс  тілд
1
і  бөлімдердің 
студенттеріне  оқытып  үйретудің  сапасын  арттыру  қажет.  Бұл  жағдай  аталған 
іске  жаңаша  қырынан  келу  керектігін  көрсетеді,  жаңа  жолдарын  іздеуді  талап 
етеді
1
. 
Атап  айтқанда,  ана  тілімізді  орыс  тілді  бөлімдерде  үйретуді  өмір 
талабын сәйкестендіріп, жаңартып отыруды қажет етеді. 

 
 
76 
Бұл  –  қазақ  тілін  сапалы  оқыту  бағытын  (ҚТСО)  айқындап,  қазіргі 
заманға сай оның әдістемесінің жаға моделін жасау қажет деген сөз. 
Жоғары  айтылғандарды  ғылыми  түрде  қарастыруға  мүмкіндік  беретін, 
қазақ  тілін  сапалы  оқыту  бағытын  айқындайтын  жаңа  жолдардың  бірі  –  қазақ 
тілін модуль арқылы оқыту (ҚТМО) әдістемесі деп ойлаймыз. 
«Модульмен  оқыту»  ұғымының  этимологиялық  мәні  халықаралық 
«модуль»  (латынша  –  modules),  яғни  білімді  қолданысқа,  меңгеруге  ыңғайлы 
етіп жүйелеу, шоғырландыру, жинақтау болып табылады. 
Модульмен  оқыту  педагогикаға  алғаш  рет  алпысыншы  жылдардың 
аяғында Америкада (Н.Постлезвейт, Б.Л. және М.Л.Гольдшмид, Дж.Д.Лэнзишр, 
Д.У.Аллен,  Дж.Д.Рассель)  енгізілді.  Кейін  бұрынғы  кеңес  одағы  елдерінде 
жалпы  педагогикада.  Сосын  жеке  әдістеме  ілімінде  пайда  болды.  Модуль 
арқылы  оқытуды  экспериментті  және  практикалық  түрде  тәжірибеде  қолдану 
АҚШ, Батыс Еуропа елдерінің колледждері мен жоғары оқу орындарында, ТМД 
елдеріндегі жоғары оқу орындарында қазір кеңінен жүзеге асуда. 
Қазақ  тілін  сапалы  оқытуды  жетістікпен  шешу  бір-бірімен  тығыз 
байланысты келесі үш нәрсеге: 
1.  Студент-қызмет объектісі; 
2.  Оқытушы іс-әрекет; 
3.  Оқыту үрдісі 
Белгілі  қимылдар  мен  амалдар  жиынтығы  ретіндегі  іс-әрекеттің  өзі 
ерекше  назар  аудару  қажеттігі  көрсетілген.  Ол  жұмыста  өрнекпен  былай 
беріледі: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Мұнда,  С  –  студент,  Оқ  –  оқытушы,  Оү  –  оқыту  үрдісі.  Шынында  да 
орыс  тілді  бөлімдерде  қазақ  тілін  сапалы  оқыту  осы  үшеуінің  әрқайсысының 
нақтылы  әрекетінің  ең  жоғарғы  деңгейде  айқындауына  байланысты.  Алдымен, 
жан-жақты  психофизиологиялық  зерттеуді  қажет  ететін  –  студенттің  жеке 
тұлғасы. 
Жалпы  студент  қауымына  тән  тіліді  оқып,  үйрену  әрекетінің  мынадай 
психологиялық  сипаттары:  тіліді  оқуға,  үйренуге  деген  жағымды  мотивтері, 
қызығулары;  тілді  оқып,  үйрену  мақсаттары  мен  міндеттерінің  анықтай  алуы; 
оны  орындаудың  тиімді  тәсілдері  мен  амалдарды  белгілеу;  өз  жұмысының 
барысын  өзі  бақылап  отыруы  және  оның  нәтижесін  бағалап,  тиісті 
қорытындылар  жасай  білуі  т.б.  қалыптасуы  тиіс.  Қысқасын  айтқанда,  осы 
бағытта  олар  өз  жұмысын  жоспарлау  білуге  дағдылануы  тиіс.  Тек  осындай 
саналы ұйымдастырылған іс-әрекет, еңбек негізінде ғана орыс тілді бөлімдердің 
Оқ 
С 
Оү 

 
 
77 
студенттері  қазақ  тілін  оқып  үйрену  әрекетінің  психологиясы  мақсатты  түрде 
қалыптасады. 
Бұл  тұрғыда  ғұлама  ғалым  Әбу  Насыр  әл-Фарабидің  психиканың 
қалайша дамып жетілетіндігі жайлы пікірін  еске түсіре кетсек артық болмайды. 
Оның дәлелдеуінше, жан қуаттары өмір барысында, оқу-тәрбие үстінде дамиды. 
Бұл үшін адамның өз бетінше әрекеттенуі, өзіндік белсенділігі ерекше маңызды. 
Мектеп 
оқушыларына 
қарағанда, 
студенттердің 
оқуға 
деген 
жауапкершілігі мен дербестігі басым. 
Орыс  тіліді  бөлімдердің  студенттеріне  қазақ  тілін  оқытудағы  негізгі 
мақсат  –  қоғамдық  өмірде,  тұрмыста,  мамандық  саласында  оларды  қазақша 
тілдік қатынасқа түсуге үйрету. Ол үшін студенттердің жас және психологиялық 
ерекшелігін терең, жан-жақты талдау қажет. 
Орыс  тіліді  бөлімдерде  қазақ  тілін  оқытып  үйрету  студенттердің  ойлау, 
ес,  зейін  сияқты  жоғары  психикалық  процесстері  дамуының  мейлінше  биік 
дәрежеге (сатыға) көтеріліп, ізденушілік іс-әрекетке айналуын талап етеді. 
Орыс  тілді  бөлімдердің  студенттері  қазақ  тілін  оқып  үйренуге  зейін 
қоймаса,  оның  нәтижелі  болуы  қиын.  Мәселен,  қазақтың  талантты 
ғалымдарының бірі М.Жұмабаева өзінің «Педагогика» кітабында «зейін» туралы 
былай дейді: ««Абай» дегеніміз – сыртқы дүниедегі бір затқа яки, ішіміздегі бір 
жан  көрінісімізге  –  ойға,  ішкі  сезімге,  қайратқа  жанның  тұнуы,  нүктеленуі»
2
. 
Автор  шәкірттерде  зейін  даму  үшін  әсердің  күшті,  жеке,  жаңа  болуын,  жаңа 
алынған  білім  мен  ескі  білімнің  байланысуын  және  оның  болашақ  әсерге 
даярлануы талап етеді. 
Қазақ  топырағында  қоғамдық  прогресс  үшін  ғылым-білімнің  маңызын 
ерекше  көре
2
  білген  ойшыл  ғұлама  ақын  Абай  Құнанбаев  ес  туралы  терең  де 
ауқымды  тұжырымдар  айтып,  естің  мәнін  ашу  үшін  ерекше  «ұмытпастық 
себептер»  деген  психологиялық  атау  енгізілген.  Абай  осыған  орай  «Отыз 
бірінші  сөзінде»:  «Естіген  нәрсені  ұмытпастыққа  төрт  түрлі  себеп  бар:  әуелі  - 
көкірегі  байлаулы  берік  болмақ  керек;  екінші  –  сол  нәрсені  естігенде  иә 
көргенде ғибратлану керек, көңілденіп, тұшынып, ынтамен үғұ керек; үшінші – 
сол нәрсені  ішінен бірнеше  уақыт ойланып, көңілге  бекіту керек; төртінші –  ой 
кеселді нәрселерден қашық болу керек - деп жазды
3
. 
Ес  адамның  басқа  жан  құбылыстарымен  де  (қабылдау,  ойлау,  қиял  т.б.) 
тығыз  байланысып  жатады.  Ол,  әсіресе  ойлау  үшін  аса  қажет.  Мәлімет  есте 
дұрыс  с
3
ақталмаса,  бұл  ойлауға  қиындық  келтіреді.  Ж.Аймауытов  болса:  «... 
еске түсіру өнері дегеніміз – ойлау өнері... Байланыстардың мәнісі – ойлау деген 
сөз» - дейді
4
. 
Оқу  материалын  есте  жақсы  сақтау  үшін  мағыналы  есте  сақтау 
тәсілдерін  пайдаланады.  Бұл  тәсілдерді  студенттерге  үйрете  отырып, 
материалды  қалай  топтастыру,  қалай  бөлшектеу,  бөлшектердің  арасын  қалай 
байланыстыру,  текст  бөлімдеріне  тақырып  бере  отырып,  мағыналы  тірек 
пункттерін  қалай  ерекшелеу  қажет  екенін  көрсету  керек.  Студенттерге  жауап 
беру жоспарын ойша қалай жасауға болатынын да түсіндіру қажет. 
Сабақта  оқу  материалын  мағынасына  қарай  түсініп,  есте  қалдыру  үлкен 
орын алғанымен, оларды көпке дейін ұмытпайтындай ету үшін, үнемі  қайталап 
отыру керек. 

 
 
78 
Ес саналары қайта жаңғыртуда өте айқын көрінеді. Ол есте сақтаудың да, 
ұстаудың  да  нәтижесі  болып  есептеледі.  Қайта  жаңғырту  дегеніміз  есте 
қалғанды  жәй  механикалық  қайталау  емес.  Ол  материалды  ойша  қайта  өңдеу, 
баяндау, оның негізгісін айқындау. Сөзді, меңгерген материалды жаңа қырынан 
түсініп, ұғыну. 
Модульмен  оқыту  дегеніміз  қазақ  тілінде  өзара  тілдік  қатынасқа  түсу 
дағдысы мен іскерлігін сапалы қалыптастыру мақсатында жұмсалатын оқытушы 
мен  студенттің,  студент  пен  студенттің,  оқытушы  мен  оқу  тобының  жасырын 
ішкі күші мен бірлескен әрекетінің белсенділігін арттыру негізінде тілді сапалы 
оқыту  жүйесі.  Яғни,  ол  екі  жақты  сұрыпталған  және  игертуді  көздейтін 
әдістемелік  жүйе.  Оның  белсенділігі  мен  сапалылығы  тұлғаның  жеке 
психологиялық, жеке-даралық нәтижесінде пайда болады. 
Қазақ тілін оқытуда белгілі бір әдісті ғана қалауға, ерекше атауға әзірше 
ешбір негіз жоқ. Себебі тілдік бірліктердің барлық түріне (тыңдалым, айтылым, 
оқылым,  жазылым,  тілдесім,  аударма  және  т.б.)  оқытып  үйретуде  жақсы 
нәтижеге  жететіндігіне  кепілдеме  берерлік  әмбебап  әдіс  әлі  пайда  болған  жоқ. 
Міне сондықтан да оқытудың жоғарыда аталған барлық мәлім әдістерінің бүкіл 
аспектілерін  өзінің  бойына  сіңірген  бiр-бірін  толықтыратын  әдістердің 
жиынтығын жасау, заңды болып саналады. 
Нақтылы жағдайда қазақ тілін оқытуды сапаландыру міндеті – шектелуі 
мүмкіндіктерді  ұтымды  пайдалану.  Ал  бұл  әр  модульде  өзгеріп  отыратын  оқу 
жұмысының  аспектілері  мен  жағдайын  ескере  отырып,  белгілі  модульдің 
мақсаты мен міндетін ұтымды шешуді қамтамасыз ететін әдісті немесе жүйесін 
таңдау деген сөз. 
Қазақ  тілін  модульмен  оқытуда  студенттердің  білімін  бақылау  мен 
бағалаудың  рейтинг  жүйесін  қолдану  олардың  белгілі  мерзімде,  белгілі  модуль 
бойынша  меңгерген  білім,  білік,  дағдыларын  өлшеу,  яғни  жетістіктерінің 
сапалық  және  сандық  сипаттарын  әділ,  ашық,  айқын  анықтауға  мүмкіндік 
береді.  Студенттер  білімінің  ұпайлық  көрсеткіші,  ең  алдымен,  күрделі 
психологиялық  қызмет  атқарады,  яғни  олардың  өз  жеке  қасиеттері  және 
қажеттілігін тану, өз құндылығын сезіну талабын қанағаттандырады. Сондай-ақ, 
олардың  тілді  үйренуге  ынталануына  жауапкершілік  сезімінің  тәрбиеленуiне, 
еңбекқорлыққа, 
тиянақтылыққа 
және 
ұстамдылығының 
қалыптасуына, 
танымдық әрекетінің жандануына ықпал етеді. 
 
 
Пайдаланған әдебиет: 
 
1.  Абай, Қара сөз. Поэмалар. Алматы, 1993. 
2.  Аймаутов Ж. Алматы; Ғылым, 1998. 
3.  Жумабаев М. Педагогика. Алматы; Ана тілі. 1992. 72-б. 
4.  Оразбаева Ф. Тілдік қатынас: теориясы және әдістемесі. Алматы: РИК. 3-
б. 
5.  А.Байтұрсынұлы. «Қай әдіс жақсы», «жаңа мектеп» журналы. 
6.  К.Жақсылықова  «Қазақ  тілін  сапалы  оқытудың  кейбір  психологиялық 
аспектілері». Алматы; 1997. 12-16 б. 

 
 
79 
Пьянова Т. В. 
 
Берілген  әдістемелік  әзірлемеде  М.Әуезовтің  шығармашылығына 
арналған әдеби композицияны өткізу сценарийі ұсынылады. 
 
This methodological development proposed scenario of a literary composition 
dedicated to the works of M. Auezov. 
 
ПЕВЕЦ КАЗАХСКОЙ СТЕПИ 
(Литературная композиция о творчестве М.О.Ауэзова) 
 
Цели:    
 
формирование гражданской позиции студентов; 
 
развитие  духовного  начала,  способствующего  гражданскому 
воспитанию  личности,  способствующего  формированию  у  студентов  знаний 
исторических корней нашей страны; 
 
продолжить  знакомство  учащихся  с  судьбой  и  творчеством  М. 
Ауэзова; 
 
определить, какие духовные ценности оставил М.О. Ауэзов народу; 
 
воспитать у учащихся определенную жизненную позицию; 
 
 продолжить обучение искусству общения. 
 
Форма:  
литературная композиция 
 
Оснащение:   плакат, пейзажный фон, газета. 
 
 
 

жүктеу/скачать 1,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: