Қазақтың белгілі жазушысы

Ж а з у ш ы н ы ң   з і   а й т а т ы н -

д а й ,   « т а л а й   ж а с қ а   ж е т к е н » , 

«шаш  ты ағартқан», «кеудені ең-

кейткен», «иінді ауырлатқан» с з 

зерге рі нің  мірден к ргені де, түй-

гені де мол. Кітапты оқып оты-

рып, бүгінгі ұрпақ бойға сіңірер, 

міріне темірқазық етіп алар ұтқыр 

ойлардың к п екендігін аңғаруға 

болады. Кәдімгі нақыл с здер деп 

айтсақ та қателеспес едік. Мысал 

келтірелік. «Ақиқаттың астарынан 

кір іздеу  – ашық күнгі аспаныңнан 

бұлт іздеудей  лермендік», «Ізгілік 

іздеп, сүйіспеншілікке сүйенген 

жан ның ажалы алыстай береді», 

« зі қорқақ адам  згені қорқытуға 

құмар», «Ақылдының тамсануы 

азайған  сайын, ақымақтың ән салуы 

к бейетіні несі екен», «Ана тілінде 

әсерлене ақтарылған басшы дана-

лықтың бұлағынан сусындағанын 

дәлелдейді» ... осылай жалғаса береді.

Жазушылық тірлік қайбір оңай 

болатын еді. Бұл ж нінде автор бы-

лайша ой түйеді. «Жазушылық тір-

лік – қиын тірлік. Ғұмыр бойы жазға-

ның –  зіңді- зің қайталау болып 

к рінетіндей сезінесің де, жаныңды 

қинаған азабыңды арқалаумен 

тесің.  рі сол кітаптарың – шы-

ғар машылығыңның ең бір ғажайып 

түйіндісін тудыратын дайындық 

баспалдақтары секілденетіні тағы 

1953-1954 жылдары біздің үй Ши ліде 

болды. Сол кезде менің есімде қал ғаны 

Серікбайдың әкесі Оспанды білмейтін, 

қадірлемейтін жан жоқ еді елде. Бес 

саусағынан  нер тамған ұста, керемет 

ағаш шебері екен. Осекеңде бес қыз болған 

ғой. Ортасында Серікбай. Кейін жазылған 

«Түбіт қолғап» деген терең толғанысқа 

толы философиялық  леңінде былай 

дегені бар:

«Жүруші ем сеніп үмітпен

Жалғыз ұлды еске алыпсыз 

Жан апа тоқып түбіттен,

Бес саусақ қолғап салыпсыз.

Сонау бір жылдар

Қатер...

Мұң...

Соғыста болған әкемнің

Екі қолында бес саусақ... – деп әкесінің 

соғыстан қолы кеміс болып оралғанын 

мұңлы күймен еске алса,

Қамығып  тер қалды күн,

кініштің  шті ізі

Артында қалған бар бүгін

Бес саусағындай бес қызы

Еске алар мені ешкім жоқ,

Деп жүрем бәрі ұмытты

Бес саусақ қолғап бес қыз боп,

Жанымды апа жылытты, – деп жан 

Бурабай курорты аймағында «Балдәурен» атты республикалық оқу 

сауықтыру орталығы бар. Мен осы орталықта биылғы жылдың «Біз 

ғаламшарды құтқарамыз!» атты жас экологтар форумының 3-інші ауы-

сымында жиырма күндей дем алдым. Уақытымның қандай қызықты әрі 

пайдалы өткені туралы оқырманға баяндағым келеді. 

Ұлы Жеңістің 70 жылдығына 

орай ардагерлермен кездесу кешінің 

тағылымы ерекше болды. Бала-

лар әртүрлі қойылым к рсетіп, 

ардагерлердің ақ батасын алды. 

Аталған мерекеге орай слет болып 

тті. 

шаралармен қатар салауатты  мір 

салтына да ерекше к ңіл б лінді. 

Мысалы, «Олимпия» атты шара-

да баскетболдан,   волейболдан 

ж ә н е   б а с қ а   д а     т ү р л і   о й ы н д а р 

ұ й ы м д а с т ы р ы л д ы .   Б ұ л   ж е р д і ң 

табиғаты ғажап. Айнала қоршаған 

орман,  те әдемі. Біз «Жұмбақтас», 

«Оқжетпес», «Абылай хан алаңы», 

«Абылай хан тағы» тарихи орында-

рымен таныстық. Естелік үшін су-

ретке түстік. Қысқасы, «Балдәурен» 

орталығында болғаным маған  те 

ұнады. Осы орайда орталықтың 

ұжымына, оны ұйымдастырушы 

ұстаздарға алғыс айтқым келеді. 

М е н і ң   б і л і м і м   м е н   н е р і м н і ң 

ж е т і с т і к т е р і н   б а ғ а л а п ,   м а ғ а н 

сенім артып, осындай ғажайып 

орталыққа жолдама бергені үшін 

қала әкімі мен білім басқармасына 

және М.Дулатов атындағы №136 

мектеп-гимназияның директоры 

Анас Батырбаевқа, директордың 

оқу-тәрбие ж ніндегі орынба-

сары Күлпаш Маликоваға және 

ұстаздарыма да айтар алғысым 

шексіз. 

Алуа ҚОСАЙДАРОВА, 

М.Дулатов атындағы 

№136 мектеп-гимназияның 

оқушысы 

АЛМАТЫ

Арамыз жер мен к ктей алыс екен,

Ақындар аздап мені таныса екен.

Қолыма алпыс бесте қалам алдым,

Жаныма жалын құйып атамекен.

Тұқымдай қар астында жатып  нген,

Беремін к пке азық еңбегімнен.

Қайнарынан тілімнің қанып іштім,

Сақтасын Тәңір мені ш лдегеннен.

Күтімі мол жемістің түсімі к п,

Айта алам ойым жүйрік ақынмын деп.

Жүйріктей шабыт қысса қуаттанам,

Қызынам шапқан сайын қарқын үдеп.

Еліммен жарым бірге, сырым бірге,

Сақтағам тілдің қорын жүрегімде.

Қатайтам қара  леңнің қабырғасын,

Не жетер бар байлығым – ана тілге.

ДИҚАННЫҢ МАҢДАЙ ТЕРІ

Мен  зім табиғатқа бейімделем, 

Табиғат тілін білу  нер дер ем. 

Жүрген соң жер бетінде  мір сүріп, 

Үнемі жер ананың сүтін емем. 

Алалап-құлаламай бір жылдағы 

Барлығын т рт маусымның бірдей к рем.

К ктемде тұқым сеуіп, егін егем,

Қара жер қалмасын деп к гермеген. 

Жайқалтып жасыл бұйра жапырақты, 

Суарам арық аршып түніменен. 

Тербеткен тау самалы к к теңізді, 

Мәпелеп  сіруді жақсы к рем.

Дән толса астық жарып қауыздарын, 

К ресің сабақ  сіп ұзарғанын. 

Сыбырлайды құлағыңа жапырақтар,

Пісуге таянғанын алтын дәннің.

К ктем қайтып бұл жаздың келгендігі, 

Шілденің ыстығы аптап ауыл маңын.

Сарғайып жасыл бұйра жапырақтар, 

Диқанның маңдай терін еңбегі ақтар. 

Лезде қамбаларға астық толды, 

Бойыңа қан боп тарап тәнді сақтар. 

Диқанға Құдай берген құдіретті, 

Тірі жан тірлік үшін түгел мақтар.

Сары аяз сақылдаған қыстың күні, 

Қалса да қар астында жердің түгі. 

Күш жинап ертеңі үшін  н бойына, 

Жер ана демін алар күні-түні. 

Қалың қар, қатулы аяз жер бетінен,

Тазартады ласты, уды-шуды.

Т рт маусым кезегімен ауысқанда, 

Кетеді бір жыл  тіп тірі жанға. 

Сағаттың тіліндей боп қайталанған, 

Адамға  мір берсе жаратқанда. 

Бар сырын табиғаттың білер едік, 

Түн бітіп ертеменен таң атқанда.

***

Дүниенің к ретін тең жартысын. 

Аттамаймын  мірі ала жіптен, 

Алдап-сулап жемейтін кісі ақысын.

Оймақтай-ақ бастағы ақылымен, 

К ндіретін ырқына айналасын. 

Енжар болмай алыспен, жақынымен, 

Туғанындай к ретін жан баласын.

Күш болса да бойында атан жілік,

лімжеттік ешкімге жасамайтын. 

Адал еңбек, сұңғыла мінезімен, 

Қыңырға да қисыққа жақындайтын.

Адамдар аз, амал не? Дәл осындай,

Біреулер тау болғанда, біреулер бау.

Нәпсіменен қанағат бір қосылмай, 

Неге осылай жараттың, Құдайым-ау...

бар. Ізденуің, талпынуың, шарқ 

ұруың к бейген сайын қобалжуың 

да, қоңылтақсуың да үдей түседі. 

Шедевр болатын дүниеңнің жа-

зылар кезі, тұсаукесер тұсы алыс-

тай береді. Ал сен болсаң қоңыр 

күзіңнен қыраулы қысыңа ауысар 

мезетіңнің құрсауына қамалған 

сайын әр кітабыңды к зіңмен 

бір-бір сипап, к ңіліңнен шыға 

қоймағанын түйсіне, терең күр-

сінесің. Қаламгерлік ғұмы рың ның 

жалғандығы мен шындығы да осын-

да. Осы  ксікке бергісіз күр сіністе».

Қаламгер с з арасында: 

Ұлтым жайлы

Тілім барда,

Бас кескенше жырлаймын.

нмен түрем

Үнім барда

Бет пердесін мұңлы айдың,  – 

дейді.

Мақсат – ниеттің іске асуына 

Махаббат деген биік мұнараға.

Апыр-ау, не қалаймын, ш лдедім бе,

Ақыл-ау, сен сезімге к нгенің бе?

Сор алып келді ме, әлде бағым ба екен,

Оралып қалдым жаным  рмегіңе...

Нағыз ғашық жанның монологы! Осы-

лай лағыл боп жарқырап, оттай боп жанып 

тұрған махаббат тақырыбына арналған 

леңдер Сәкеңде баршылық.

тұратын балаларға арналған осындай 

тамаша  леңдердің авторы Серікбай 

Оспанов екенін орынды мақтан етеміз. 

Серікбайдың  леңдеріне жүздеген әндер 

жазылғаны баспас з беттерінде талай 

айтылып, ол әндердің теледидарда, 

концерт залдарында, халық арасында 

белгілі әншілер мен к ркем нерпаздар 

орындап жүргенін жұртшылық жақсы 

біледі. Белгілі сазгерлер  .Бейсеуов, 

Қ.Бексұлтанов,  .Телғозиев, М.  Сәді-

ба ев, жерлестеріміз Қ.Деріпсалдин, 

Ғ . Қ ұ р м а н о в   о н ы ң   л е ң д е р і н е   ә н 

шығарды. Ертеректе Ресейдің белгілі 

әншісі В.Толкунова Серікбайдың с зіне 

жазылған «Сағындым Алматымды» әнін 

«Тамашада» орындағаны к пшіліктің 

есінде. Осы әуезді ән содан кейін 

тыңдаушылар жүрегіне жол тауып, ел 

арасына кең тарап кетті. Бұл композитор 

Алтынбек Қоразбаевтың шығармашылық 

міріндегі ең алғаш жазған әні екен.

мір деген  зеннің ағысы тәрізді. 

«Жас  сіп, жарлы байымай ма» дегендей, 

қасиетті Торғай топырағына жас талант-

ты қаламгерлер  ркен жайып  сіп келеді.

Ал белгілі ақын Серікбай Оспанов 

ердің жасы жетпіске келіп, сондай-

ақ шығармашылығына жарты ғасыр 

толғандығын ел болып атағалы отыр. 

Серікбай халқымыздың дүлдүл ақындары 

Нұрханның, Қайнекейдің, Сырбайдың, 

Ғафудың ізін басып келе жатқан лайықты 

мұрагерлерінің бірі.  сіресе, Сырағаң 

Серікбайды  зіне  те жақын тартушы еді. 

Соңғы жылдары сағынса, әңгімелесіп 

шер тарқатқысы келсе, Серікбайды 

шақыртып алатын. Шығарып саларда 

Серікбайға галстугін немесе қаламсабын 

беретін.

мен қаламұштар Серікбайдың үйінде 

С ы р а ғ а ң н ы ң   к з і н д е й   с а қ т а у л ы . 

С йтсек, Сырағаң оларды Серікбайға 

лең үміттей келешекте аманат ретінде 

тапсырған екен. Серікбай ақын Сырбай 

негесін лайықты жалғастырып келеді. 

Шығармашылық жолы мәңгі таусыл-

майтын сапар. Серікбайдың халыққа 

к рсетер қызметі әлі алда.  леңсүйер 

қауым одан келешекте зор табыс кү теді. 

Ақын мұраты ел үмітін ақтау. Оған Серік-

бай ақынның қаламынан туған мына 

лең жолдары жауап беретін сияқты:

«Адаммын, адам болып тіл қатамын,

Жүдеген жүректерді жырлатамын,

Ақ бұлттың арасынан күн боп шығып,

К з жасын жылағанның құрғатамын»...

Осыдан отыз шақты жыл бұрын 

Кеңшілік марқұм айтып еді: «Мен бал-

лада жазам ғой, бірақ Қайнекейдей жаза 

алмаймын,  лең де жазам, бірақ Сырбай 

мен Ғафудан асу оңай ма?!» деп еді. Сол 

айтқандай, Секеңнің «Құдайбергеннің 

домбырасы», «Алғашқы махаббат» туралы 

балладалары мен «Нұрқан ақын», «Марал 

ишан», «Жәнібек тархан» поэмалары 

қазақ поэзиясында лайықты орнын алады. 

Поэма демекші, дастан жанрында Торғай 

ақындары мектебі салған сара жолдың 

орны б лек.  сіресе, Нұрхан ақын 

мен Сырбай поэзиясының Серікбайға 

ықпалы ерекше. Торғай ауыз әдебиетінің 

кілдерінің шығармашылығын терең 

зерттеген Серікбай олардың  леңдерінде 

орамдар мен тіркестің орынды пай-

д а л а н ы л у ы н ,   б у н а қ   п е н   б у ы н н ы ң 

мінсіз  рілетіндігін, тілдерінің к ркем 

айшықтылығын, ғалым ретінде терең 

зерттеп, талдады. Серікбайдың «Сырбай 

Мәуленов – журналист, публицист», «Ах-

мет  скен ақындық орта» деген Ыбырай 

Алтынсарин ж ніндегі туындылар ғылым 

саласындағы бұрын зерттелмеген тың 

сала әрі құнды ғылыми еңбектер екенін 

бүгінде ешкім жоққа шығара алмайды. Ол 

бүгінге дейін жиырмадан астам қомақты 

леңдер жинағын берген, қазақ поэзия-

сында т рден орын алған ақын. 

Жұмат  НЕСҰЛЫ, 

журналист, әдебиеттанушы

Нағашыбай тәрізді тірек болар інілері бар 

Серікбай бұл  мірде арманы жоқ бақытты 

жан емес пе?!

Үлкен  мір мен  нер мектебінен  ткен 

бүгінгі белгілі ақын Серікбай Оспанов со-

нау нарық экономикасы басталып, қаржы 

тапшылығына ұшырағанға дейін жыл 

сайын, жыл жарым сайын кітап шығарып, 

н і м д і   е ң б е к   е т к е н .   О н ы ң   ж ү й р і к 

қаламынан туған «Жарқын жастық», 

«Жүрек лүпілі», «Қайнар бұлақ», «Қоңырау 

гүл», «Алтын арқау тамыры», «Наз қоңыр», 

«Балдай таудың баурайында» атты жыр 

жинақтары соның жарқын айғағы. Оның 

жүректен шыққан  леңдері оқырман 

к ңілінен шығып, кезінде әдебиет тану-

шылар тарапынан лайықты бағасын алған 

болатын. С йтіп, Серікбай Оспанов бүгінгі 

күні толған, толысқан сырбаз ақынға 

айналды. Серікбайдың қалам тартпаған 

тақырыбы жоқ десе де болады. Оның  мір 

мен тіршілік туралы оқырманға ой сала-

тын сан қырлы толғаныстары, туған жер 

мен махаббат туралы жүректің түкпірінен 

шыққан шынайы сезім жырлары бір т бе. 

Торғай топырағында туған кемел жыр-

лардан сусындаған Серікбайға жүрегімен 

сәуле т ккен Сырбайдай сыршыл ақын 

десеңіз де, Нұрхан мен Ғафудай дауылпаз, 

т кпе ақын немесе Қайнекейдей баллада 

жанрының майталман шебері десең де 

сияды. Осы с зімізге Серікбайдың «Же-

телеген ақ арман алға сенім, ақын Нұрхан 

жырының жалғасы едім» деген  з  леңі 

де куә.

толық талдау жасау бұл шағын мақалада 

мүмкін емес. Десек те, бұл жолы кейбір 

туындыларын еске алып  тсек, артық 

болмайды. Мәселен, ақынның туған жерге 

деген сағынышын, толғанысын Сәкеңнің 

жыр жинақтарынан жиі кездестіруге бо-

лады. «Ассалаумағалейкүм, қарт Торғай» 

леңі осындай лықсыған ыстық сезімге 

толы:

мір зулап барады  зеніңдей,

Далаң дарқан Торғайым, пейіліңдей.

зегімдей.

Жүрегіңді әр тасы тербеп  ткен,

Қандай ғажап сағынып елге жеткен.

Сенен жырақ кеттім-ау  лең қуып,

Келіп тұрмын ауылға бала болып,

Үлкенге іні, кішіге аға болып

Пана болып мені кім аялаған.

Қарт Торғай-ау  зіңді ана к ріп...

Кім-кімнің де туған жерге деген сезімін 

қытықтайтын жоғары дағыдай әдемі жыр 

жолдары Серікбайда к п-ақ. Солардың 

ішінде «Торғай», «Торғай топырағы жазған 

жыр», «Ауылға барар қасқа жол», «Торғай 

сені келеді гүлге орағым», «Суреті тұр к з 

алдымда Торғайдың», «Балдай» және тағы 

басқа к птеген  леңдері оқушы жадында 

жатталып қалары с зсіз. Оқырманның 

қашанда сүйсініп, тамсанып оқитыны ма-

хаббат жырлары. Ақын Серікбай сезімшіл 

ақын десек жаза баспаймыз.

«Серікбай  лең ырғағына да  згеше 

ң беріп, бояу беріп махаббат жырларын 

қиялға айналдырып жібереді екен» деп 

белгілі ақын Тұманбай Молдағалиев 

кезінде бекер айтпаса керек.

«Бұл жүрек ақыл айтсаң тіл ала ма,

Мен саған ғашық болсам кінәлама.

Шығып-ап тұрмын міне бас айналып,

Түп-тұнығым менің сол түп-тұнығым,

Тұнықтығым – бұл сенің мықтылығың.

Қуаныш боп, махаббат шуағы боп,

Саған ғашық кеудемнен шықты күнім, 

– деген  лең жолдары да жүректе жыр 

болып оқылып, ән болып шырқалғандай 

сезінері с зсіз. Сол сияқты...

Бұрын байқап ойға алып елеппін бе,

Сыр шертеді екен ғой терек түнде.

Жапырағы сипайды тереземді,

Еске алсын деп ұмытпай сен ектің бе?–

дейтін жыр жолдары да сағыныш сезіміне 

б леп, тербейтіні рас.

Серікбай Оспанов «Жәнібек тархан» 

атты тарихи поэма жазды. Қазақ поэзия-

сында баллада жанрын дамытуға да зор 

үлес қосқаны даусыз. Соның бәріне же-

келеп тоқтай бермей, Сәкеңнің балаларға 

арналған шығармашылығы туралы бір 

с з айта кеткен орынды болар.  йткені 

Серікбайдың балауса балдырғандарға 

арнап жазған к птеген ойнақы  леңдері 

с о н а у   с е к с е н і н ш і   ж ы л д а р д а н   б е р і 

«Балдырған» журналында жиі жарияла-

нып, бертін келе «Балауса» баспасынан 

«Айгүл», «Қайнар бұлақ», «Шашу» деген 

атпен жеке-жеке кітап болып шықты. Ең 

кереметі бүлдіршіндерге арналған осы 

леңдердің к бі бүгінде классикалық үлгіге 

айналып, бастауыш кластардың қазақ тілі, 

қазақ әдебиеті, қазақ әдебиеті хрестома-

тиясына енді. Мәселен, ән жазылған «Ақ 

бесік»  леңін алайықшы:

Құшағында бабамның,

Құшағына еніппін.

Сенде жатып анамның

Ақ мамасын еміппін.

Кезге шуақ шашылып,

Мені баурап алыпты.

Анам саған асылып,

лди жырға салыпты.

Айналайын ақ б пем,

Ақ бесікке жат б пем,

лди, әлди, әлди-ай.

Міне, оқылуында оңай, мазмұны да 

айқын, к кірегіңде сайрап, жатталып 

МӨЛДІР СЕЗІМ

тебірентер сыршыл  лең жазған бүгінгі 

ақын Серікбаймен сонау алпысыншы 

жылдардың басында, Торғайда, белгілі 

журналист, сол кезде аудандық Комсомол 

Комитетінің бірінші хатшысы  Сабыржан 

Шүкіровтің үйінде кездесіп, жақын дос-

жар болып кеткен едік. Алматыға оқуға 

бірге бардық. Халқымыздың дүл-дүл 

ақыны Сырбай Мәуленовтің шешесі 

мейірімі мол Алмагүл әжеміздің үйінде 

бірге тұрдық. Серікбай Алмагүл әжеміздің, 

С ы р а ғ а ң н ы ң   ү л к е н   ұ л ы   Д ү й с е н н і ң 

қамқорлығын к п к рді. Серікбайдың 

зі 1992 жылы «Қазақ әдебиеті» газетінде 

Сырағаңның 70 жылдығына арнаған 

естелігінде м лтек сырдай ғып жазып 

еді. Серікбайдың «Тіршілік тамыры» 

жинағында шыққан мынау  леңнен үзінді 

сол кезді еске түсіреді:

«Сыраға сыр айтуға құштар жаным,

Қиялға сізді к ріп ұшты арманым,

Осы сіз білесіз бе,

Алғаш рет

Қаламым сіздің үйде ұшталғанын?!

С е р і к б а й д ы ң   С ы р а ғ а ң н ы ң ,   Ғ а -

фаңның қасында жүріп есейгені, бүгіндері 

халқымызға белгілі ақын екені рас. Оның 

мірге осындай сырбаз ақын болып келуі 

де заңды.  йткені ол  скен топырақта 

басқаны айтпағанда,  біқай Нұртазаұлы, 

Ахметхан  біқаев, Қайнекей Жарма-

ғамбетов сияқты халқымыздың бірегей 

тұлғалары туған ғой. Бер жағын айтсақ, 

Серікбай даңқты жерлесіміз, халық ақыны 

Нұрхан Ахметбековтің жақын туысы. 

Бесіктегі бүлдіршін кезінен  біқай, Ах-

метхан, Нұрхан жырларына қанығып 

скен Серікбай Алматыға келгенде де 

Сырбай, Қайнекей, Ғафу, Шәміл сияқты 

қазақтың айтулы ақын ағаларының 

арасында болып, олармен бірге поэзия 

сарайының кірпішін бірге қаласты. Ал-

дында қорған болар осындай атақты 

ағалары, Бақыткерей, Кеңшілік, Серік 

сияқты қатар құрбылары, артында ерген 

Қонысбай, Хамитбек,  бжан, Айбек, 

11

№14 (1272) 

9 – 15 сәуір

2015 жыл

АНА ТІЛІ

Ат құлағында 

ойнаған қазақ едік...

Қ

Қ

ұрақ көрпе

ұрақ көрпе

Қ

Қ

ұрақ көрпе

ұрақ көрпе

  зірлеген Нұрлан ҚҰМАР

АДАМ ҚҰПИЯСЫ 

Алыстан қарасам аппақ,

Татып қарасам тәтті-ақ.

Бір ұл  кесте тікті, 

Кестесін түсте тікті, 

Кеште тікті. 

(Қант)

Галапагос аралдарының құрамына кіретін Пинсонда 

ерекше тасбақалардың түрі  табылды.

Жануарлардың сирек кездесетін бұл түрі осыған 

дейін толық жоғалып кеткен еді. Олардың жап-

пай қырылуына аралға XIX ғасырда әкелінген қара 

егеуқұйрықтар шабуылы себеп болған. Егеуқұйрықтар 

тасбақалардың ұрықтары бар жұмыртқаларды жеп 

қойып, қырған. Піл тасбақа деп аталатын бұл түрдің ең 

соңғысы 2012 жылы 100 жасында  мірден  тті. Табиғат 

жанашырлары жоғалып бара жатқан тасбақаларды 

құтқару амалдарын жасады. Олар аралда қалған 

жұмыртқаларды жинап алып, басқа жақтарда  сіргеннен 

кейін Пинсонға қайтарып отырды. Ал экологтар 

аралдағы барлық егеуқұйрықтарды жойды. 

Табиғатты зерттейтін ғалым-

дар Гренландия аралының оң-

түстігінде мұз астынан ауданы 65 

мың шаршы метр болатын к лді 

тапты. 

Ғалымдар еріген қар суы 

жиналған қуыс ғаламдық жылы-

ну құбылысының бір жұмбағын 

ашып береді деп отыр. АҚШ-

т ы ң   Ю т а   у н и в е р с и т е т і н і ң 

Р и ч а р д   Ф о р с т е р   б а с т а ғ а н 

ғалымдар тобы еуропалық әріптестерімен бірге мұз 

астында суы бар табиғи резер вуар болуы мүмкін екенін 

бұдан бірнеше жыл бұрын топшылаған. Таяуда аралдағы 

шұңқырлардың бірін 25 метрге дейін қазған кезде алып 

суқойма табылды. Мұз астындағы құпия к лдің суы 

Гренландияның сары аязы кезінде де қатпайтын болып 

шықты. К лдің тереңдігі 50 метрге дейін барады, ол ау-

даны жағынан Африкадағы Виктория к лімен шамалас. 

Мұз ішіндегі қатпайтын к л мұздықтардың еруі теңіз 

деңгейіне қалай ықпал ететінін анықтауға мүмкіндік 

бермек. Еске салайық, бұдан бұрын ғалымдар Гренлан-

дия мұзы астынан алып каньон тапқан болатын.

Марокконың Ифран атты 

қаласы бар. Атлас тауынан орын 

тепкен қала теңіз деңгейінен 1665 

метр биіктікте орналасқан. Міне, 

дәл осы жерде Альпідегі шаңғы 

курорттарынан кем түспейтін 

кешен бар. 

И ф р а н н ы ң   а у а   р а й ы 

Еуропаға  те ұқсас. Қаңтар-

наурыз айларында қар жауып, 

қыс болады. Қаланың  зі де 

еуропалық сипатта салынған. Сол себепті де бұл жерді 

«Марокконың Швейцариясы» деп атайды. Қыста 

ауа температурасы цельсий к рсеткіші бойынша 0 

градустың маңайында болады.  ңірдегі ең т менгі 

температура – 24 градус болғаны тарихта жазулы 

тұр. Ал жазда орташа ауа температурасы +28 градус. 

Қаланың іргетасын 1930 жылдары Франциядан кел-

ген жұмысшылар қалаған. Ол кезде Марокко аталған 

елдің боданы болғаны белгілі. 1956 жылы азаттық алған 

кезде елдегі барлық француз Еуропаға оралып, қала 

толығымен жергілікті халықтың игілігіне қалды. Содан 

бері марокколықтар Ифранның аумағын кеңейтіп, жаңа 

нысандар салғанымен, қаланың негізін сол күйінде 

сақтап қалды. 

ЖАСЫРДЫМ ЖҰМБАҚ

ҚАЙТАЛАП КӨРІҢІЗ

ЖАНУАРЛАР ӘЛЕМІ  

ҚЫР-СЫРЫ МОЛ ДҮНИЕ 

ӘЛЕМДЕ ТАЛАЙ ҚЫЗЫҚ БАР 

Спорт миды сергітеді

жүктеу/скачать 12,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: