Кіріспе зерттеу жұмысының өзектілігі
БАЛАЛАРДЫҢ СӨЗДІК ҚОРЫН ДАМЫТУДА ОЙЫН ФОРМАЛАРЫН ДҰРЫС ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ- ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
жүктеу/скачать 30,5 Kb.
|
1 2
| 1 БАЛАЛАРДЫҢ СӨЗДІК ҚОРЫН ДАМЫТУДА ОЙЫН ФОРМАЛАРЫН ДҰРЫС ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ- ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорын дамытуда ойын формаларын дұрыс таңдаудың психологиялық аспектілері Мектепке дейінгі ұйымдарда «Білім туралы» Заңды іске асыру шеңберінде бірқатар нормативтік құқықтық актілер дайындалып, жарияланды, оның ішінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы және Мектепке дейінгі ұйымдар туралы үлгі ереже, сондай-ақ негізгі оқу жоспарлары. Құжаттарда мектеп жасына дейінгі балалардың жан-жақты ой-өрісін, дене бітімін, сөйлеу мәдениетін, ана тілін дамыту үшін жағдай жасау қажеттігі атап көрсетілген. Заңдағы тікелей мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың негізгі мәселелеріне келетін болсақ, бұл 23-бапта нақты көрсетілген: 1. Мектепке дейінгі тәрбие отбасында және мектепке дейінгі ұйымда жүзеге асырылады. 2. Мектепке дейінгі ұйымдар отбасымен бірлесіп, бір жастан алты (жеті) жасқа дейінгі мектеп жасына дейінгі балаларды оқытады және олардың дене және психикалық денсаулығын қорғайды және нығайтады, дамуында ауытқуы бар балалардың жеке қабілеттерін дамытады, балаларға қажетті түзетулер енгізеді.мұқтаж. 3. Мемлекеттік білім беру және денсаулық сақтау органдары мектепке дейінгі ұйымдар мен отбасыларға қажетті әдістемелік және конституциялық көмек көрсетуді ұйымдастырады. 4. Бес (алты) жастағы балаларды мектепке дейінгі даярлау міндеті жалпы білім беретін оқу бағдарламалары шеңберінде отбасында, мектепке дейінгі ұйымда немесе мектепте жүзеге асырылады [23]. Мемлекеттік білім беру мекемелерінде тегін. Жоғарыда аталған негізгі мәселелерді отбасында жүзеге асыру үшін алдағы уақытта балабақшада кезек күттірмейтін шараларды ұйымдастыру қажет. Әсіресе: - отбасы мен мектепке дейінгі ұйымдар арасындағы ынтымақтастықты сақтай отырып, ата-аналармен жұмысты жандандыру; - мектепке дейінгі ұйымдарда тәрбие жұмысын жақсарту; - білім берудің күрделі мәселелерін шешудің негізгі дағдыларын баланың санасына сіңіретін негізгі білім негіздеріне ерекше көңіл бөлу; - баланың жеке басын дамыту, денсаулығын нығайту, зейінін шоғырландыру және тіл арқылы жаңа ақпаратты беру қабілетіне қызығушылығын арттыру; - баланың өзіндік іс-әрекетін, адамгершілік қасиеттерін қалыптастыратын бағдарламалардың мазмұнын анықтау және қалыптастыру; - 5-6 жастағы балаларды мектепалды даярлық топтарына дайындау; - білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық сана мен жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен тәжірибе жетістіктері негізінде жеке тұлғаны қалыптастыру; - мұғалімдер мен тәрбиешілердің біліктілігін арттыру мүмкіндіктерін толық пайдалану. Ойындардың негізгі мақсаты – балалардың зейінін, сөздік қорын, зейінділігін, есте сақтауын, қабылдауы, икемділігін дамыту, құрбыларының іс-әрекетін бағалау және құрметтей білу қабілеттерін анықтау және қалыптастыру, іс-әрекетінің дұрыстығын дәлелдеу. Ойынға мән беріп, ой елегінен өткізсек, бұл ойындардың үлкен, мәнді, мағыналы дүниелер шығарып жатқанын көреміз. Өздеріңіз білетіндей, барлық жақсылықтың бастауы бірінші орында. Бала бойындағы өнердің қай түрі болмасын ойын бастауы деп білеміз. Сонымен, балалардың сөздік қорын дамытуда ойын, тапсырмалар мен жаттығуларды қолдану тамаша нәтиже береді. Ойын арқылы балалардың сөздік қоры дамып, ауызекі сөйлеу дағдысы қалыптасады, танымдық белсенділігі қалыптасады, ой-өрісі дамып, адамгершілік қасиеттерге баулиды. Адам бала кезінен қалыптасады. Бала мектепке дейінгі жастан бастап болашақ тұлға, өз елінің азаматы ретінде қалыптасады. Бала сөйлеуді үйренсе, ол айналасындағы әлемді біледі. Көргенін, білгенін сөз арқылы басқаларға жеткізеді. Бұл оның білімін кеңейтіп, күнделікті өмірдегі ықпалын күшейтеді. Баланың тұлға болып қалыптасуында ой-өрісін, интеллектісін, адамгершілік, эстетикалық икемділігін жетілдіру міндеттерін жүзеге асырудың негізгі құралы – тіл. Баланың тілін дамыту мен қалыптастыру үшін ойынның маңызы зор. Ойын технологиялары арқылы баланың тілін дамыту оңайырақ болады. Ойын – баланың оқуға деген ынтасын арттыру тәсілі. Бүгінгі таңда дидактикалық, баяндау, спорттық, халықтық және шығармашылық ойындарды пайдаланудың маңызы зор. Ойын баланың дұрыс және анық сөйлеуіне көмектеседі, ойын жағдайлары арқылы зейін мен мотивацияны арттырады. Баланың тілін дамытуда ойын, қарым-қатынас үлгісін қолданудың маңызы зор. Ойын дегеніміз не? Ойын – қоғамдық тәжірибе жасауға бағытталған әрекет, яғни тәртіп пен өзін-өзі басқаруды жақсартады. Адам тәжірибесінде кездесетін дамытушылық ойын әрекеті; Қатысу, ләззат алу, релаксация, қызығушылық. Ойын арқылы бала бойында адамгершілік қасиеттер мен өмірге деген құштарлық қалыптасады. Адамдар бұл ойынды оқу құралы ретінде таныды. Ойын – балалардың ойлау аймағы. Халқыңның асыл мұрасын бойына сіңіріп, кейінгі ұрпаққа жеткізудің жолы. Ойын арқылы бала қоршаған ортаны өз бетінше зерттейді. Ойын – баланың тілін дамытатын, ойландыратын, тынысын ашатын, алысты меңзейтін, қиялын ұштайтын нәзік нәрсе. Ағартушы-педагог Владимир Сухомлинский: «Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз, қиялсыз, шығармашылықсыз толыққанды ақыл-ой тәрбиесі болмайды» дейді [24]. Бұл ойын арқылы баланың ой-өрісі мен сөздік қоры толығады деген сөз. Тіл дамытуда ойынның алатын орны ерекше. Рөлдік ойындарда балалардың барлығы бірдей рөлге ие және олар бір-бірімен байланысады. Балалар белсенді жұмыс істейді, бір-біріне көмектеседі, жұмыстарын мұқият тыңдайды, өздеріне және бір-біріне қамқорлық жасайды, мұғалім тек бағыттаушы. Ойын кезіндегі тәрбиешінің рөлі үнемі өзгеріп отырады. Топтық рөлдік ойындар ұсынылады. Бала рөлде неғұрлым ыңғайлы болса, соғұрлым қызықты болады. Бастапқыда мұғалім балалардың ынтасын бақылап отыруы керек. Бірте-бірте ол бақылаушы болады. Кейде тәрбиеші негізгі рөлден басқа кез-келген рөлді атқара алады. Бұл рөл топтың тілін басқаруға мүмкіндік беріңіз. Мұғалім мұқтаж балаға жақындап, оның жұмысына көмектесе алады. Логикалық ойлауды дамытудағы ойынның рөлі Бала – бала әрекетінің бір түрі. Ойын арқылы адамдардың белгілі бір ұрпағы әлеуметтік тәжірибе жинақтайды, өзіндік психикалық ерекшеліктерін қалыптастырады. Бала ойын барысында өзінің мүмкіндіктерін сезініп қана қоймайды, сонымен қатар айналасындағы адамдарға және олардың іс-әрекеттеріне назар аударады, ойынның ішкі мазмұнын білгісі келеді. Балалардың ой-өрісін, қиялын, сөйлеуін дамыту үшін әртүрлі ережелер мен ойындардың дидактикалық маңызы зор. А.С.Макаренко ойында баланың физикалық және психологиялық қасиеттерінің сапалары өзгереді. Ойын баланы оқуға ынталандыруға, зейінін аударуға, сонымен қатар оның қабылдауын жеңілдетуге, білімді толық меңгеруге көмектеседі. Балалардың ой-өрісін дамытатын «Санамақ» ойынын алатын болсақ, оның басты ерекшелігі – баланың ойлау қабілетін дамыту. Зат есімі бар сөзтіркестерін санау арқылы бала сандарды меңгереді, сан есіммен бірдей заттарды таниды. Сөзжұмбақ шешу ақыл-ой ептілігін дамытуға үлкен әсер етеді. Баланы ұшқырлыққа, тапқырлыққа жетелейтін жұмбақтарды әр сабақта жүйелі түрде қолдану керек. Сөзжұмбақ балаларды абстрактілі ойлаудан нақтылыққа алып, өз бетінше ойлауға мүмкіндік береді. Ұлттық ойындарды пайдалану сабақтың мазмұнын байытады, баланың қиялын оятып, зейінін кеңейтеді. Б.Баймұратованың айтуынша, балалар жеке заттарды біліп қана қоймайды, сонымен қатар әр істің қай жерде, қалай қалыптасатынын түсіну үшін оларды жіктеп, топтастыруға тырысады. Айналадағы дүниемен танысу нәтижесінде бала әртүрлі құбылыстарға тап болады. Күнделікті өмірде, табиғатта, ойын, еңбек, серуен, сабақ барысында қоршаған орта туралы жаңа сөздерді меңгереді. Үйренген сөздерді күнделікті іс-әрекетінде қолданады. Көптеген ғалымдар бұл сөздерді сөйлемде қалай қолдану және жүйелі түрде қарым-қатынас жасау туралы өз анықтамаларын жасады. Мысалы, олардың бірі А.М.Бородич: «Түйінді сөйлеу – адамдардың өзара түсінісуін қамтамасыз ететін сөйлемдегі мағыналы сөздер жүйесі» деп айтса, Ф.А.Сохина: - жеткізу формасы». Олай болса, сөйлеу – бала тілінің жанұядағы, балабақшадағы даму тиімділігінің көрсеткіші [24,б.25-27.]. Әрбір бала және адамзат мәдениеті ойын арқылы дамиды. Ал қазіргі динамика дәуірінде оқу үрдісінде ойын алдыңғы қатарда тұр, яғни ойын технологиялары арқылы баланың оқуға деген ынтасын, қызығушылығын арттыру оңай болады. Ойын дегеніміз не? Ойын – балаларды имандылыққа, сауаттылыққа баулуда қолданылатын құралдардың бірі. Ойынның түрлері көп. Мысалы: рөлдік ойындар, дене шынықтыру ойындары, сюжетті ойындар, дидактикалық ойын элементтерін пайдалану өте маңызды. Дидактикалық ойындар баланың ой-өрісін дамытып, сабаққа деген қызығушылығын арттырады. Мектеп жасына дейінгі балалардың зейіні тұрақсыз, импульсивті болғанымен, қабылдау және дамыту қабілеті жақсы дамыған тәуелді болады. Сонымен, коммуникативті икемділік пен сөйлеу дағдысы бір жағынан қарым-қатынасты ынталандыру мақсаты мен міндеттеріне, екінші жағынан әлеуметтік нормаларға, яғни тіл мәдениетіне негізделген ұйымдастыруға негізделген [25,б.112-146.]. Баланың тілін дамыту үшін мынадай жұмыс түрлерін жүргізуге болады. 1. Айналадағы және күнделікті өмірде қолданылатын заттардың (киім-кешек, ыдыс-аяқ, тамақ, жиһаз) қалай аталатынын сұрау. 2. Бұл заттардың неден (ағаш, шыны, жүн, темір) жасалғанын түсіндір. 3. Ойыншықтар, сүйікті ертегілер туралы айтайық [26,б.215-146.]. Халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасып, сақталып келе жатқан наным-сенімдерін, дәстүрін, жол-жоралғыларын, әдеп-ғұрыптарын өсіп келе жатқан жас ұрпақтың бойына сіңіру мектеп жасына дейінгі баланың тілін дамытуға баға жетпес нәтиже береді. Балаларға жасына қарай көркем әдебиет шығармаларын мазмұнын айтқызу, мақал-мәтел айту, жұмбақтар жасыру сияқты жұмыстарды да жүргізуге болады. Мысалы: Қараңғыны түреді, Ылғи жалғыз жүреді. (Ай) Домалап кетеді, Қайта домалап жетеді. (Доп) Жаңылтпаштар айту баланың сөздік қорын дамытуда маңызды рөл атқарады. Қаштым қатты-ақ Ұшты қалпақ, Балақ сатпақ, Аяқ батпақ [26, 135-184б]. Балабақшада ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті балалардың сөздік қорын дамыту, сөздік қорын молайту, үйренген сөздерді күнделікті өмірде қолдана білуге үйрету, содан кейін күнделікті қарым-қатынаста қолдана білуге бағытталған. Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамытуда ауыз әдебиетінің алатын орны ерекше. Балалардың ой-өрісін, қиялын, тіл байлығын дамыту үшін жүктеу/скачать 30,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2