Книга предоставлена исключительно в образовательных целях

34
«Лай­су­ға­май­біт­пес­қой­өт­кен­ге»­өле­ңі
Кө кі рек то лы қай ғы кі сі нің өзі не  
де би лет пей ді, бой ды шы мыр ла тып, 
бу ын ды құр тып, я көз ден жас бо лып 
аға ды, я тіл ден сөз бо лып аға ды.
Абай
Те­рең­фи­ло­со­фия­лы­ақын­өле­ңі­нің­ма­ғы­на­сы­не­де­екен?
Бұл өлең ақын ның ұлы Әб ді рах ман ның қа за сы на бай ла ныс ты шы ға-
рыл ған. Хал қын надандықтан арылтып, жар қын бо ла шақ қа бас тар деп үміт-
тен ген ба ла сы қай тыс бол ғанда ақын жанына таяныш таба алмай, дін ге сүй ен-
гі сі ке ле ді. Осы  кезеңде (1895 ж.) жазылған «Лай су ға май біт пес қой өт кен ге» 
өле ңін де де Абай ой шыл ды ғы мен сыр шыл ды ғы те рең үн дес тік табады. Өлең 
өте күр де лі. Ең ал ды мен «Лай су ға май біт пес қой өт кен ге» де ген өлең жо лы ның 
өзін де үл кен ма ғы на жа тыр. Абай дың мы сал ға жыл қы не ме се си ыр ды ал май, 
қой ды алуы ның өзін дік се бе бі бар. Қой дың еті нің де, сор па сы ның да қу аты 
күш ті бо ла ды. «Қой дың еті – қор ға сын» де лі не ті ні со дан. Ал қой дың майы, әсі-
ре се, құй рық майы – бір ден-бір ем. Қой ді кін дей құ нар лы май бас қа төрт тү лік те 
бол май ды. Сон дай қа сие ті бол са да, лай су дан қан ша ма қой өт кені мен, өз ге ріс 
жоқ. Су дың мөл дір емес, лай бо лу ын да да 
ма ғы на бар. Бұл жер де Абай жа ра ты лыс 
құ пия сы на мән бе ріп отыр. Лай су ды на дан-
дық қа те ңе сек, на дан адам ға ілім қон бай ды, 
яғ ни «май біт пей ді».
Өлең нен Абай дың іш кі ру хы, на ным-
се ні мі, жан дү ние сі, тү сі нік-түй сі гі анық 
кө рі не ді. «Кө ңіл дің жай ла уы нан ел кет-
кен дей, қас қыр ша алақ тап, түк тап па ған» 
ақын кө ңі лі бір Ал ла ға де ген се ні мі ар қы лы 
ға на тия нақ та ба ды. Ақын Ал ла ның құ ді-
ре ті не шек жоқ, лай су дан мил лион дап қой 
ай дап өт сең де, бә рі бір май біт пей ді жә не сол 
лай қал пын да қа ла ды деген ой түйеді. Абай 
38-сө зін де де: «Ал ла та ға ла өл шеу сіз, біз дің 
ақы лы мыз өл шеу лі. Өл шеу сіз бен өл шеу лі ні бі лу ге бол май ды» деген. Мұн да да 
осы пәл са па лық ой бас қа қы ры нан қай тала на ды: өл шеу лі дү ние мен өл шеу сіз 
дү ние ні та нып-бі лу мүм кін емес. Бұл  – тек бір Ал ла ға ға на тән си пат. Бұ ған 
жа ра ты лыс та ғы ті рі жан ның «ақы лы жет пей ді», «ақыл-ой мен бі лем де се де 
ада са ды». «Ой мен біл ген нәр се нің бә рі дәһ рі» бо ла ды, мұндай дін сіз, құ дай сыз 
адам дү ние нің ас тан-кес те нін шы ғар са да, сол мақ лұқ күй ін де қа ла ды.
Лай су ға май біт пес қой өт кен ге,
Кү ле міз қас қыр жа лап, дә мет кен ге.
Сол қас қыр ша алақ тап түк тап па дым,
Кө ңіл дің жай ла уы нан ел кет кен бе?
Абай дың  пәл са па лық  ли­
ри ка сын да орын ал ған бас ты 
мә се ле –­түп ие ні та нып бі лу. 
Абай  ой  та ны мын да ғы  сөз 
бо ла тын  пәл са па лық  ой­пі­
кір лер дің бә рі де осы мә се ле 
тө ңі ре гі не  жи нақ тал ған...  Түп 
ие ні ақыл мен та ни ал май сың, 
жү рек пен  се зе сің  де ге ні  со­
пы лық  та ным ның  өзек ті  пәл­
са па сы на со ға ды екен.
Ме­кем­тас­Мыр­зах­ме­тұлы

жүктеу/скачать 3,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: