Көңіл бақшасынан Осман Нұри топбаш

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
АҚТЫҚ ДЕМ
Көңіл бақшасынан
Осман Нұри ТОПБАШ

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
АЛҒЫ СӨЗ
Біздерді  иманның  қуанышы  мен  шаттығына 
бөлеген Аллаһ Тағалаға мадақ пен мақтаулар!
Адамзаттың 
қараңғылықтан 
нұрға 
шо-
муына  дәнекер  болған  әлемнің  мақтанышы 
Пайғамбарымызға салауат!
Раббымыздың  көмегімен  жазған  кітабымыздың 
мазмұнын қысқаша былай ұсынамыз:
Сынақ  үшін  келген  адам  баласы  бұл  жырақтық 
өлкесінен өткен кезде мәңгілік әлемнің есігінен кіре-
ді.  Бірақ,  ол  әлемнің  екі  есігі  бар  -  біреуі  қасіретке, 
екіншісі  бақытқа  апарады.  Құлдың  қайсы  есіктен 
кіретіндігін  оның  бүкіл  өмірін  қорытындылайтын 
Ақтық  демі  белгілейді.  Сондықтан  да  сол  сәтте 
бақытқа  ашылған  есіктен  мәңгілік  әлеміне  самғау 
үшін өміріміздің әрбір сәті ақтық демді ойлаумен ке-
мелденген жақсылықпен өтуі керек. Сондықтан бұл 
фәни дүние өмірімізде Ақтық демге көңіл бөліп, ояу 
әрі сергек болуымыз қажет.
Расында  да,  ақыреттегі  жағдайымыздың  қандай 
болатындығына  байланысты  алғашқы  белгі  Ақтық 
демдегі халімізден белгілі болады. Жақсы құл болып, 
осы фәни әлеммен қоштасу үшін санаулы өмірімізді 
соңғы демге әзірлеу қажет. Яғни, бақытты бір ақырет 
өмірі  үшін  салих  амалдармен  безенген,  тамаша, 
5

6
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
нүрлы, тыныш та дұрыс бағыттағы дүние өмірі ләзім. 
Өмір - кесені толтыратын бір тамшы сияқты. Кеседе-
гі  судың  тұнық  болуы  тамшылардың  тұнықтығына 
байланысты.  Кеседен  асқан  соңғы  тамшы  бейне  бір 
ақтық дем сияқты. Хадис шәрифте:
«Адам қалай өмір сүрсе, сол күйде өледі, қалай өлсе, 
сол күйде хашр етіледі» 
(Мүнәуи, Фәйзүл-Қадир, Шәрхул-Жа-
миус-Сағир, V, 663)
 - деп баян етілген.
Ақтық  дем,  яғни  өмір  сахнасының  соңғы  перде-
сі, әр адамның өз ақырын көрсететін, айқын, жарық 
айна сияқты. Адам баласы езін нақты түрде ақтық де-
мінде таниды. Нәжіп Фазылдың айтқанындай:
Сол демде перделер ашылып, перделер түседі.
Сондағы мықтылық - Әзірейілге «қош келдің» деп 
айта білу.
Сол  демде  өмірдің  есебі  жүрегің  мен  көзіңнің  ал-
дына  жайылады.  Сондықтан  да  адам  баласы  үшін 
өлім сәтінен асқан ғибратты көрініс жоқ.
Жарық дүниеде басымыздан өткізген ғибадаттар, 
қарым-қатынастар  мен  ахлағымыз  және  әрбір  дем 
алған  сәтіміз  бір  сөзбен  айтқанда,  аклық  деміміздің 
бағдаршысы  іспеттес.  Сонымен  қатар  ақыреттегі 
жағдайымыздың осы дүниедегі тілмәші сияқты.
Қияметке  дейін  жалғасатын  қабірдегі  өміріміз 
дүниедегі  жағдайымыз  бен  амалдарымызға  қарай 
түрленеді. Өлімді қасірет болудан құтқарып, жеңіске 
айналдыра  білу,  оны  қайғы  емес,  «Той  кешіне»  ай-
налдыру, өлімнен кейінгі қалаған тұраққа әзірленіп, 
өлуді білетіндердің жетістігі.

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
7
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Мұндай құлдар Аллаһты зікір ету мен таңсәрі ту-
расында өмірлерін ең берекетті түрде өткізеді. Яғни, 
әлемдегі зікірұллаһ шеңберінен орын тауып, әсіресе, 
ең берекелі зікір уақыты таңсәрі уақытын тиімді пай-
даланады.  Таңсәрінің  күндіздің  кішкене  бір  үлгісі 
екендігін  және  таңсәрісін  ұйқымен  өтікізгендердің 
шөлге,  теңіз  не  жартасқа  жауған  берекелі  көктем 
жаңбырының  босқа  кеткені  сияқты,  осы  берекет 
пен  рухани  нәрден  мақрұм  қалатындығын  біледі. 
Олар  осындай  ғапылдыққа  түспеу  үшін  де  Құран 
және  тәфәккүр  (ойлану)  аясынан  алшақтамайды. 
Сол аяда Аллаһ Тағаланың иләһи сипаттарының бұл 
әлемде кәміл түрде көрініс тапқан үш орын бар екен-
дігін біледі. Адам, Құран, Әлем... Осы үш көріністің 
ішінде  Әлем  -  тартымды  аяттарға  толы  көрініс  пен 
сырлар  кітабы,  иләһи  есімдердің  ісжүзіндегі  керіні-
сі,  бейне  бір  үнсіз  Құран...  Құран  болса,  сөзге  оран-
ған  бір  әлем.  Ал  адам  екеуінің  дәл  ортасындағы 
парасаттылықтың көзі және көріністің нышаны. Осы 
оймен  өмір  сүрген  арифтер  Құран  мен  тәфәккүр  ая-
сында  Құран  үнемі  алда,  ілім  оның  артында  екенді-
гін түсінген. Өйткені Құран әлсіз адамның ілімі емес, 
осы  дүниедегі  барлық  ілімдердің  қағидаларын  қоя 
отырып,  адамдарға  берілген  Рабтың  ілімі.  Сонымен 
қатар, ғылыми табыстарға себепкер болатын ақылды 
жаратушы да Сол. Бұл женінде Құран мен тәфәккүр 
хақында мынаны айтуға болады: Зәредей бір шынар 
дәнінің  құнарлы  топырақтың  арқасында  үлкен  бір 
ағашқа айналып, сондай айбынға ие болғаны сияқты, 
біздегі  тәфәккүр  мен  сезімталдық  қабілетінің  де 
Құраннан  нәр  алып  күшеюінің  нәтижесінде  сондай 
үлы  ақиқаттарға  жетері  хақ.  Сондықтан  Құранның 

8
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
бітпес нәрі мен ұлы бағыты болмағанда тәфәккүр мен 
сезімталдық қасиетіміз құнарлы топырақ-тан мақрүм 
болған бір дән сияқты болар еді. Сондықтан біздер - 
құлдар  үшін  Құранның  арқасында  іске  асқан  иләһи 
сыйдың  ұлылығын  және  шексіз  айбынын  түсінуден 
асқан нығмет жоқ.
Осындай  ұлы  ақиқаттарға  ой  жүгіртіп,  жетілген 
көңілдер  сынақ  себепті  қателіктер  мекені  іспеттес 
бұл дүниеде іші-сыртын тәубемен және көз жастары-
мен жуады.
Қысқасы,  бұл  Хақ  достары  үнемі  дұға  халінде, 
яғни Аллаһ Тағаланың:
ْ�ُ�ُؤ�َ�ُد َ� ْ�َ� �ِّ�َر ْ� ُ�ِ� ُ�َ�ْ�َ� �َ� ْ�ُ�
«(Расулым!)  Айт:  Сендердің  құлдық,  дұғаларың 
мен мінәжаттарың болмаса, Раббым сендерге не деп 
көңіл  бөлсін!?  (Не  мәндерің  бар?!)» 
(Фұрқан  сүресі  77)
 
сөзін түсінген адамдар.
Міне, осындай жоғары бір түсініктің нәтижесінде 
ең қайырлы үммет болудың шаттығымен өмір сүреді. 
Сол  үшін  барлық  жақсы  халдері  мен  қасиеттерін 
ақиқат  пен  жақсылыққа  шақыру  деген  әшекеймен 
безендіреді. Әйткені, ең қайырлы үммет болу осыдан 
басталады. Аят кәримада:
ِ�َ� َنْ�َ�ْ�َ� َو ِفوُ�ْ�َ�ْ��ِ� َنوُ�ُ�ْ�َ� ِس����ِ� ْ� َ�ِ� ْ�ُأ ٍ���ُأ َ�ْ� َ� ْ�ُ�ْ�ُ� 
ِ� َ�ْ�ُ�ْ�ا
«Сендер 
адамдардың 
игілігі 
үшін 
ортаға 
шығарылған ең қайырлы үмметсіңдер, жақсылықгы 
бүйырып,  жамандыктан  тыясыңдар...». 
(Әли  Имран 

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
9
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
сүресі 110)
Осы  ұлы  міндетті  лайықты  түрде  орындау 
үшін  шынайы  қайраттанғандар  жан  дүниелерін 
Исламның  сыпайылық,  қарапайым-дылық  және 
сұлулықтарымен  безендіреді,  халымен,  сөзімен,  іс-
әрекеттерімен үлгі-енеге болып, хақты уағыздау мен 
жақсылыққа  шақыруда  үлгі  болады.  Олар  хақ  пен 
жақсылыққа шақыруды:
ِ�َ� َ� َ�ْ�ا ِ�َ�ِ�ْ�َ�ْ�ا َو ِ�َ� ْ� ِ�ْ��ِ�  َ�ِّ�َر ِ��ِ� َ� َ��ِا ُعْدُا
ُ� َ� ْ�َأ َ�ِ� �ِ����ِ� ْ�ُ�ْ�ِد� َ� َو
«(Расулым!)  Сен  Раббыңның  жолына  хикметпен, 
тамаша  үгітпен  шақыр!  Және  олармен  еңтамаша 
түрде күрес...» 
(Нахл сүресі 125)
 деген аят кәриманың не-
гізінде іске асырады.
Міне, осы ізгіліктер мүминнің көңілі мен өмірінде 
көрініс  тапса,  оның  халі  мен  амалы  тек  ізгіліктен 
ғана тұратын болады. Ол мүмин енді исардың (асқан 
жомарттықтың)  иесі.  Яғни  заттық  және  рухани 
жомарттықтың шыңында болады. Жоғары дәрежеде 
көңіл тоқтығымен шексіз бай. Оның сауда ахлағы Ха-
зіреті Пайғамбардың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) 
жасаған  саудасының  берекетіне  толы.  Асқынып  де-
нені шірітетін жарадай қасиеті бар өсім (пайыз) оның 
адал  табысына  араласпайды.  Оның  мүлкі  Аллаһқа 
берілген  ізгі  қарыз  іспеттес.  Сондықтан  қогамдағы 
қатынастарында  қарыз  алу  мен  беру  турасында 
өте  байыпты  және  иләһи  шарттарды  орындайды. 
Өйткені  ол  Аллаһпен,  Расулымен  достық  құрған. 
Әулиелермен достық құрған. Осы достығын сеніммен 

10
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
нығайтқан.  Сол  ұлы  достыққа  ешқашан  опасыздық 
жасап, нүқсан келтірмейді. Осылайша әрбір халі мен 
сипаты арқылы ол үлгілі бір иман иесі мәртебесінде. 
Осы мәртебеде тағдыр мен оның сырлары оған айқын 
болып, әрбір иләһи тағдырда ол үшін зейнет бар.

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
11
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Қымбатты оқырмандарымыз!
Ақтық дем деп аталған осы кітабымызда өздеріңізге 
үсынғалы отырған жайттар қысқаша осындай.
Сонымен  қатар,  ақтық  демге  көз  тартар  ізгілік-
пен әзірленген және Хақ Тағаланың қүзырына жүзі 
жарқын оралған үлы Аллаһ досын да бізге үлгі болуы 
үшін иманнан ихсанға Мүса мырза (құддисә сирруһ) 
деген  тақырыпта  баяндадық.  Екіншіден,  осы  үлы 
адамдар  жүрген  ұлы  тасаввуф  жолын  да  қолға  алу, 
оның кереметі мен кәмілдігін көрсету үшін жазылған, 
кеңіл  тамшысы  болған  Иманнан  Ихсанға  Тасаввуф 
деген  кітабымызға  байланысты  жасалған  сүхбатты 
да кітабымыздың соңына қостық. Жеткізбек болған 
нәрсе: нағыз тасаввуф, Кітап пен Сүннеттің сыры мен 
хикметтерінен  терең  сезімталдықпен  нәсіп  ала  оты-
рып, үстанылуы. Кітап пен Сүннетке кірмейтін эрбір 
сөз, хал мен іс-әрекет ақиқаттан алыс. Осы ақиқатты 
білдіру үшін де: «Циркульдің тұрақты аяғы шариғат» 
делінген.  Қысқаша  түрде  айтқанымыз:  Тасаввуф-
сыз  мұсылмандық  болуы  мүмкін,  бірақ  бұл  ихсан 
қасиетінен мақрұм мұсылмандық болады. Яғни руха-
ни тәрбие болып саналатын тасаввуфтан тыс Ислами 
өмір  адамды  «Аллаһты  көріп  тұрғандай  құлшылық 
дәрежесіне» жеткізбейді.

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Осы  қалыпқа  жете  алмағандар  ақтық  дем-
де  қысылып,  қиналады.  Яғни  ақтық  демімізде 
бақыт  есігінен  мәңгілік  әлеміне  өту  үшін  жасаған 
құлшылығымыз  Аллаһты  көріп  түрғандай  Оған 
ғибадат ету дәрежесінде болуға тиіс.
Адам баласы негізінде, әрбір түн мен күн, байыбына 
барсын-бармасын, шексіз өлім себептерімен қарама-
қарсы екендігін ұмытпағаны жөн. Өлім адамға әр сәт 
тұзақ құрады. Хазіреті Мәуләнә Мәснәуиінде былай 
дейді:
«Негізінде,  әр  сәт,  жаныңның  бір  белігі  өлім  ха-
лінде.  Әр  сәт  -  жан  беру  уақыты  және  әрбір  сәт  - 
өміріңнің бітуі».
Расында,  күн  сайын  осы  фәни  өмірден  бір  күн  тағы 
да  алыстап  бара  жатқаның  қабірге  бір  қадам  тағы 
да  жақындап  келе  жатқаның  емес  пе?  Әрбір  өмір 
күнтізбесінен тағы бір парақ түсіп жатқан жоқ па?
Өлім үнсіздігіне оранған әрбір көк тас хал тілімен 
сейлейтін күшті насихатшы. Мазарстандардың қала 
ішінде,  жол  жиегінде  және  мешіт  аулаларында  са-
лынуы да бір жағынан іс-жүзінде өлімді ойлап, емір-
ді  соған  сай  реттеу  үшін.  Өлімнің  үрейлі  салмағын 
сөздердің әлсіз иығы көтере алмайды! Өлім алдында 
барлық күштер бітіп, бас иеді.
Өлім - адамның жеке қияметі. Қияметімізден бұрын 
оянсақ, екініште қалмаймыз. Өйткені, әрбір фәнидің 
белгісіз  бір  уақытта,  белгісіз  бір  жерде  Әзірейілге 
жолығары  хақ.  Өлімнен  қашып  тығылатын  ешбір 
жер жоқ. Олай болса адам уақыт оздырмай,
12

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
ِ�ا �َ�ِإ او��ِ�َ�
«Аллаһқа 
бет 
алыңдар...» 
(Зарият 
сүресі 
50)
 
бұйрығынан нәсібін алып, иләһи рахметті бірден-бір 
пана деп санауы керек.
Пайғамбарлардан  басқа  ешбір  құлға  иман  тура-
сында  аяқтың  сүрінуі  қаупінен  аман  қалу  кепілде-
месі берілмеген. Сол себепті әрбір мүмин өзіне беріл-
ген  емір  нығметін  лайықты  түрде  дұрыс  қолдануға 
тырысуы  керек.  Өлімнің  суық  үрейінен  құтылудың 
бір ғана шарасы - тек ізгілікпен емір сүруге тырысу. 
Өйткені,  өлімге  әзір  болғандар,  елімнен  қорқудың 
орнына  оны  мәңгілік  қауышудың  дәнекері  деп 
түсінеді.  Бұлар  «өлімді  әрлендірудің  рахатына  жет-
кен  бақытты  құлдар.  Ал,  ғапылдықпен  емір  сүріп, 
ақыретін жаққандар болса, өлімнің қорқынышты әрі 
қараңғы иірімінің алдында суық үрейден құтыла ал-
майды. Хазіреті Мәуләнә қандай тамаша айтқан:
«Ұлым,  әркімнің  өлімі  өзінің  түсінде.  Адамды 
Аллаһқа қауыштыра-тындығын ойламай, елімге жи-
іркенішпен қарағандарға, өлімге дүшпан болғандарға 
өлім  қорқынышты  дұшпан  сияқты  көрінеді.  Өлімге 
дос болғандарды дос сияқты қарсы алады».
Расында,  ақтық  дем  тегіс,  дақсыз  бір  айна 
сияқты. Әрбір адам осы айнадан жақсылықтарымен, 
жамаңцықтарымен  барлық  өмірін  айқын  түрде 
көреді.  Ол  сәт  көз  бен  құлаққа  ешқандай  бұлтарыс 
пен  ғапылдык,  пердесі  жабылмайды.  Керісінше, 
барлық  перделер  ашылып,  барлық  күнәлар  мен 
қателіктер, ақыл мен үжданды өкінішке қалдырады. 
Сондықтан,  емірімізге  өкінішпен  қарайтын  айна 
13

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
ақтық деміміз болмасын! Бұл айна Құран Көрим мен 
Сүннет бағытында күн кешкенімізде әлі елмес бұрын 
өмірімізде орын алсын. Өйткені, нағыз бақытты адам-
дар өліммен таныспай тұрып өзін танығандар.
Осы  кітапты  жазу  барысында  көмегі  тиген 
бауырларымызға алғыс айта отырып, қызметтерінің 
үзілмес  садақа  болып,  Аллаһ  Тағаланың  алдында 
қабыл болуын тілеймін.
Раббымыз ақтық демімізді, мәңгілік әлемдегі же-
тістіктерімізді тамашалайтын терезе қылсын.
Әмин!
Осман Нұри ТОПБАШ
14

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Адам баласы өмірінде талай рет 
өліммен кездеседі. Басынан өткен ау-
рулар, күтпеген оқиғалар, туындаған 
пәлекеттер, өмірде әр сәт орын алады. 
Бірақ адамның ғапылдығы мен әлсіздігі 
себебінен көбінесе бейхабар болатын 
қаншама өмірлік қауіп-қатерлер өлім 
мен өмір арасындағы бір нәзік перде бар 
екендігін көрсетпей ме?
A¢òû¢ äåì
1 

16
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
A¢òû¢ äåì -1-
Аллаһ  Тағала  мәңгі  бақилық  сипатын  тек  өзіне 
ғана тән еткен. Сол себепті Оның ұлы затынан басқа 
барлық жаратылыс - фәни. Сондай-ақ аят кәримада:
ٍن�َ� �َ�ْ�َ�َ� ْ�َ� ��ُ�
«Жер  бетіндегі  барлық  нәрсе  -  фәни» 
(Рахман  сүресі 
26) -
 делінеді. Мұның көрінісі:
ِتْ�َ�ْ�ا ُ�َ�ِ�اَذ ٍ�ْ�َ� ��ُ�
«Барлық  жан  өлімді  татады...» 
(Әнбия  сүресі  35)  - 
де-
ген  аят  кәрима  бойынша  өлім  арқылы  іске  асады. 
Сондықтан да адам әрдайым осы ақиқатты ұмытпай, 
өмір сүруі шарт. Ал басқа бір аят кәримада былай де-
лінеді:
ُ�� ِ�َ� ُ�ْ�ِ� َ�ْ�ُ� �َ� َ�ِ�َذ ِّ� َ�ْ��ِ� ِتْ�َ�ْ�ا ُةَ� ْ� َ� ْتَء� َ� َو
«Өлім  есірігі  расында  да  келіп:  Міне,  (ей,  адам) 
бұл  сенің  (бұрыннан  бері)  қашып  жүрген  нәрсең»,- 
делінеді. 
(Қаф сүресі 19)
Адам  бұл  фәни  дүниеге  сынақ  үшін  жіберілген. 
Сондықтан оның ең асыл мақсаты - Аллаһ Тағаланың 
ризашылығын  алып,  Дарус-Сәләмға,  яғни  сәлемет 

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
17
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
пен бақыттылық үйі болған жәннатқа қол жеткізу бо-
луы керек. Мұныңжолы:
ٍ��ِ� َ� ٍ�ْ�َ�ِ� َ�ا �َ�َا ْ�َ� ��ِا َن�ُ�َ� َ� َو ٌل�َ� ُ�َ�ْ�َ� َ� َمْ�َ�
«Ол  күні  мал  да,  бала  да  пайда  бермейді!  Бірақ, 
қалби  сәлиммен  таза  шынайы  жүрекпен  келгендер 
басқа!» 
(Шуара сүресі 88-89)
 ақиқатының шеңберіне кіру.
Ал  бұл  нәпсіні  тәрбиелеумен  болады.  Нәпсіні 
тәрбиелеудің негізі - Расулуллаһқа (саллаллаһу алейһи 
уә  сәлләм)  толық  мойынсұнып,  берілу  мен  бағыну. 
Яки,  Хазіреті  Пайғамбардың  (саллаллаһу  алейһи  уә 
сәлләм) көңіл дүниесінен несібе алу. Өйткені, Аллаһ 
Тағала  Құран  Кәримді  Жәбірейіл    (алейһиссәләм) 
арқылы    Расулуллаһтың  (саллаллаһу  алейһи  уә 
сәлләм) жүрегіне түсірген. Сондықтан Расулуллаһтың 
(саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) барлық ғибадаты, сөзі, 
іс-қимылы  мен  қарым-қатынасы  Құран  Кәримнің 
тәпсірі іспеттес. Осы ақиқаттар шеңберінде Хазіреті 
Пайғамбардың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) көңіл 
дүниесінен лайықты түрде нәсіп алу үшін оны жан-
нан  да,  малдан  да,  отбасынан  да,  қысқасы,  барлық 
нәрседен де жақсы көру шарт. Бұл махаббат құлды, 
Аллаһ Тағаланың махаббатына жеткізеді. Яғни, оған 
деген махаббат – Аллаһқа махаббат, Аллаһқа махаб-
бат - оған деген махаббат. Міне, қауышу үшін көңіл 
осы қалыпқа жетуі қажет.
Осылардың  барлығы  ақтық  демге  әзірленудің  ең 
жақсы  қадамдары.  Қалайша  толған  кесеге  тамған 
соңғы  тамшы  алдыңғы  тамшыларға  қарағанда 
басқаша іс атқарып, кесенің тасуына себеп болса, дем-

18
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
деріміз де солай. Яғни, ақтық деміміз алдыңғы дем-
дерімізге қарағанда бір нәтиже тудырады. Сол үшін 
ақтық  демге  әзірлік  осы  сәтте  алып-берген  демдері-
мізді  қапай  қолданғанымызға  байланысты.  Өмірін 
Аллаһ  пен  Расулуллаһқа  деген  сүйіспеншілікпен 
өткізген  және  осы  бағытта  салих  амалдармен 
әшекейлеген қас құлдар ақтық демдерінде иманмен, 
рухани  рахаттықта  бұл  өмірден  көшеді.  Яғни  Хазі-
реті  Пайғамбардың  (саллаллаһу  аләйһи  уә  сәлләм) 
мына сүйіспеншілігіне қол жеткізеді.
«Кімде кім ақтықдемінде (шын жүрекпен) иман 
(куәлік  сезі)  айтса,  жәннатқа  кіреді...» 
(Хаким, 
Мүстәдрәк, I, 503)
Яғни,  өмір  бойы  тәухид  сөзімен  өмір  сүргендер 
ақтық  демінде  сонымен  Хақ  Тағалаға  сапар  шеге-
ді.  Өйткені  олар  уақытында  тәухид  сөзіңцегі  «лә» 
арқылы  барлық  фәни,  жасанды  және  нәпсілік  ар-
ман-қалаулар мен пұттарды кеңілдерінен шығарып, 
«иллә»  мен  жүрекке  жалғыз  Аллаһ  Тағаланың 
сүйіспеншілігін толтырған.
Бұл әлемнің құдірет қолымен құрылған, мыңдаған 
нақыштар-мен  безендірілген  фәни  мекен  екен-
дігін  білген  жөн.  Әлемде  ешбір  нәрсе  мақсатсыз 
жаратылмаған.  Адам  баласы  үшін  дүние  өмірінің 
мақсаты - ақырет бақытына қол жеткізу. Сол себепті 
Раббымыз құлдарына былай ескерту жасайды:
ْ�ُ�ْ�َا َو ��ِا ��ُ��ُ�َ� َ� َو ِ�ِ��َ�ُ� �� َ� َ�ا ا�ُ���ا ا�ُ�َ�َا َ��ِ���ا �َ���َا �َ� 
َن�ُ�ِ� ْ�ُ�
«Ей, иман етушілер! Аллаһтан Оның ұлылығына 
лайық 
боларлықгай 
қорқыңдар 
(тақуалықта 

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
19
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
болыңдар),  тек  мұсылман  болған  күйлеріңмен  ғана 
жан беріңдер». 
(Әли Имран сүресі 102)
Әрбір тіршілік иесінің басына қалайда келетін елім 
-  фәни  өмірмен  қоштасу  сәті  және  әрбір  жандының 
өзіне тән басынан кешетін жеке бір қияметі.
Мынаны да ұмытпаған жөн. Адам баласы негізінде 
әр күні не түні, парқына барсын-бармасын, көптеген 
өлім  себептерімен  кездеседі.  Өлім  адамды  әр  сәт 
тұзақта күтеді. Хазіреті Мәуләнә Мәснәуиінде былай 
дейді:
«Негізінде, әр сәт жаныңның бір белігі өлім халін-
де.  Әр  сәт  жан  беру  уақыты  және  әр  сәт  өміріңнің 
бітуі».
Расында, күн сайын мына фәни өмірден бір күн тағы 
да алыстаған кезде қабірге бір қадам тағы жақындап 
жатқан жоқпыз ба? Күн сайын өмір күнтізбесінен бір 
парақ түсіп жатқан жоқ па?
Әмірдің өзен сияқты ағысының алдында адамның 
ғапыл  қалмауы  үшін  тағы  Хазіреті  Мәуләнә  былай 
деп ескертеді:
«Ей,  адам!  Айнадағы  соңғы  өрнекке  қара!  Бір 
сұлудың қартаятындығын және де бір ғимараттың 
бір күні үйіндіге айналатын-дығын ойлап, айнадағы 
жалғанға алданба!».
Ақтық деміміз мыңдаған хикметтерге толы иләһи 
бір  сыр.  Яғни,  болашағымызға  байланысты  білетін 
ең  нақты  ақиқат  саналатын  өлімнің  қашанда  бол-
са келетіні иләһи тағдырға байланысты. Расында да 
адам  баласы  өмірінде  көптеген  мәрте  өліммен  кез-
десіп  тұрады.  Бастан  өткізген  аурулар,  күтпеген 

20
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
жағдайлар, түрлі пәлекеттер өмірде әр сәт орын ала-
тыны, бірақ адам ғапылдығы мен әлсіздігінен кебіне-
се  біле  бермейтін  қаншама  өмірлік  қауіп-қатерлер, 
өлім  мен  адам  арасында  әйтеуір  бір  нәзік  перденің 
бар екендігін керсетпей ме? Солай бола тұра адам ба-
ласы жоғарыда айтылған аят кәримәнің үкіміне күи 
сайын сансыз мәрте кіріп, бір қарағанда ақыретте бе-
рілмейтін мұрсат пен мүмкіндікті осы дүниеде қайта-
қайта алып жүр. Сондықтан адам ояу, ұқыпты болуы 
қажет  жерде  өкінішке  орай,  мыңдаған  ғапылдық 
ішінде өмір күнтізбесінен парақтардың бірден-екіден 
түскенін  көбіне  өзі  де  сезбей  тамашалайды.  Бейне 
бір  үстінен  аққан  жаңбыр  тамшыларынан  нәсіп  ала 
алмаған жартастар сияқты...
Негізінде,  біз  туылғанымыздан  бастап  күн  сай-
ын  аздап  өлеміз,  парқына  бармай  күн  сайын  өлімге 
қарай жол жүреміз. Уақыт сызығынан үзілген әрбір 
сәт бізді ақиқат таңына жақындататын-дығын мына 
аят кәримә қандай тамаша баяндайды:
َن�ُ�ِ�ْ�َ� َ�َ�َأ ِ�ْ� َ�ْ�ا �ِ� ُ� ْ�ِّ�َ�ُ� ُهْ�ِّ�َ�ُ� ْ�َ� َو