Бу бөгдә бичәк ким эмигда тутар
Бычығлы көсиғлы турур эй үнәр (Қ. бiлiг).
Элиг айды уқтум эшитдим муны
Тақы бир сөзум бар айу бəр аны (Қ. бiлiг).
Бакып көрди элит кезин имләди
Ишрат билә кәлгил одури тэди (Қ. біліг).
Битмәди əрса битигли битиг
Həку билгай эрдиң бу зикмат билиг (Қ. бiлiг) .
Муну мән ма көргил көңилиг төру
Туруқлықлари бу оақа тур көру (Қ. біліг) .
Келтірілген мысалдарымызда етістіктер бір формада байланысып тұрған жоқ. Бірінші мысалымызда кәсиглы турур (иглы турур), екінші мысалымызда айу бəр (у бәр), үшінші мысалымызда кәлгил одур (гил одур). төртінші мысалымызда, битмәди əрса (ди əрса) және билгәй эрдин (гай эрдин), бесінші мысалымызда бака тур (а тур) күрделі етістіктері қолданылып тұр. Бұлардың білдіретін мағынасы да бірдей емес.
Ал XII - XV ғасырларда жазылған жазба ескерткіштерде болса өзара тіркескен етістіктердің тіркесу формасы бірша ма тұрақталып, белгілі формалармен ғана көбірек қолданылатын дәрежеге жеткен. Көмекші етістіктердің ішінде турур (дурур; дур, тур, -дир, -тир. ), бол, эмас (эрмас,эрді) етти сияқты санаулылары ғана есім сөздерге де, кез келген формалы етістіктерге де тіркесе берсе, қалғандары есімше, көсемше формалы етістіктерге, азын- аулағы рай қосымшаларына тіркесетін дәрежеге жеткен. Салыстырыңыз :
Хайр этиб булган машклар қомдор
Қетти куйуб хор бири бар едгор ( С.Сарои ) Ул бустонға Ким бариб турур эдик андаи, бизга не тукфаи қарамат кел турдунг ( С.Сарои ) Султон ёши узу бўлсун , баршони розч килдим, илл , хасудни рози қила билмадим ( С.Сарои ). Бир султон уз райяти молина зулул элин узатиб жавр эта баш- лади ( С.Сарои ). Айттим: Бу сенинг қаминг ул тулки хикоятина ухтор ким кўрдилар : йиқила тура кетер эди ( С.Сарои ) .
Яна ендурдилар ишқнинг чироғин
Куриб уртурдилар мажилис куроғин (Қутб).
Достарыңызбен бөлісу: |
