Коммуникация

малардың басты кейіпкері өз заманының батыры, сымбатымен 
көз тартады, қазіргі заманғы түсінік бойынша, супермен, олар өз 
халқын барлык, жамандықтан, айдаьардан, диюдан, құбыжықтар- 
дан, түрлі стихиялық апаттардан қорғайды. Бұл кейіпкерлер қандай 
да бір жоғары тылсым күшті иеленеді, жоқ жерден оның алтын қа- 
натты тұлпары, алмас қылышы немесе қасиеттілігімен ерекшеле- 
нетін заты пайда болады. Ол Робин Гуд секілді сұр мерген, Илья Му­
ромец сынды таңғажайып күшке ие батыр болып келеді. Мұндай 
кейіпкерлер халықтың арман-тілегінен туындайтыны белгілі.
Орыс фольклорлық шығармалары мұндай кейіпкерлерге өзін- 
дік құрметін көрсетеді, орыс халқының батырлары туған жерін, елін 
«Калевалы» шығармасының кейіпкерлеріндей немесе грузиялық 
Давид Сосунский, «Жолбарыс терісін жамылған жиьангез» секілді 
қаьармандар бар ынта-жігерімен қорғай білді. Бұл жолда батырлар 
үнемі жеңіске жетіп отырды.
Орыс халық ертегілеріндегі кейіпкерлер бірегей саналады, олар- 
дың қазіргі супермендерден көптеген ерекше ңасиеттері бар. Орыс 
халқының ішкі жан дүниесінің, ұлттық мінезінің сыры да осында жат- 
қан шығар. Мәселен, тырнақшаның ішіндегі «Иван-дурак» (ақымақ 
Иван) немесе еркелете айтқанда «Иванушка-дурачок» сынды таны- 
мал кейіпкерді алайық. Бір жағынан, бул кейіпкер жоғарыда аты 
аталған «Батырларға» мінез-құлқы тұрғысынан мүлде қарама-қар- 
сы. Ол батыр да, сымбатты да емес, оған қоса ақымақтығы тағы бар. 
Ұсқынсыз, күлкілі, ебедейсіз, ақымақ, қорланған, өзін төмен санай- 
тын кейіпкер қатал әрі зулым адамдарға бас ұрады. Дегенмен басқа 
түскен барлық қиыншылықтарды үнемі жеңіп отырады. Бұған қарап 
Иванушка-дурачоктің ішкі қарама-қайшылықтан тұратын образ еке- 
нін байқаймыз. Ол ақымақ болып көрінгенімен, өте қиын сәттерде 
ең ақылды болып шыға келеді; оның түріне қарасаң жалқау әрі ен- 
жар көрінеді, алайда шешуші кезенде белсенді түрде шапшаң әрі 
батыл қимылдайды; дөрекі және сыпайы, бейқам және қамқор, қу 
және сенгіш адам. Ертегінің соңында ол бәрін өзінің шыдамдылығы- 
мен, қайырымдылығымен, тапқырлығымен жеңеді. Өзінің мейірім- 
ділігі мен тәжірибесіздігі арқылы айналасындағы ашкөз адамдарға 
әлсіз, ақымақ болып көрінеді, сол себепті оны жынды деп санайды, 
өзге адамдар оны ақылды, тапқыр, батыл адам ретінде көре ал- 
майды. Халық ертегілерін тындап өскен балалар адамның сыртқы 
бет-әлпетіне, істеген іс-әрекетіне қарап оның мінін табуға асықпау- 
ды үйренеді.
Осындай «кішкентай» батырдың образын қалыптастырған ха- 
лық - ұлы халық. Орыс ақыны Владимир Солоухин Ресей үшін 
қиын-қыстау заманы туғанда өз жерін қорғай алмайтын қазіргі за- 
манның «Иванушкалары» туралы өкінішпен жазады:

Старик хворает. Ткет холсты старуха, 
Румяна дочка. Полон сундучок.
А на печи, держа в руках краюху, 
Иванушка - простите - дурачок.
В тонах доброжелательных и красках, 
Русоволосы, мыслями легки,
На всех печах, во всех народных сказках, 
Иванушки - простите - дурачки.
На теплых кирпичах, объяты ленью, 
Считая мух, они проводят дни.
Зато потом - по щучьему веленью -
Все моментально делают они.
Драконов страшных тотчас побеждают 
И, огненные головы рубя,
Невинных из темниц освобождают,
Берут царевен замуж за себя.
Забыв о печках, мамках и салазках,
На Сивках-Бурках мчат во все концы.
Как хорошо: во всех народных сказках 
Иванушки выходят-молодцы.
Ан нет, и впрямь: и царство все проспали, 
И отдали в разор красу земли...
Царевен в сказках доблестно спасали,
А подлинных царевен не спасали.
(«Иванушки»)
Халык, ауыз әдебиетінде батырға тән мінез-қулык, орыс ханшайы- 
мына да тән болып келеді. Орыс ертегілеріндегі ханшайымының ішкі 
жан сұлулығы мен дарындылығы өте тереңде сақталған. Қарапайым 
қурбақадан - сулу әйеліңді, ңұбыжықтан патша күйеуіңді тани білу 
үшін көзбен емес, жүрекпен сезе білуің керек. Көзі тірі кезінде бір- 
де-бір шығармасы жарық көрмеген мәскеулік орыс тіл мен әдеби- 
еті пәнінің муғалімі Иван Игоревич Соловьев орыс ертегілеріндегі 
ханшайым мен патшайымдар туралы жақсы жазбалар қалдырады. 
Оның «Русская красавица» (Орыс аруы) этюдінен үзінді келтірейік: 
«Орыстың сулу ханшайымының міндетті түрде ұяты бар болып 
келеді. Ол өзінің ажарлы келбетін өзгелерге көрсетпес үшін қо- 
лымен бүркемелеп жасыруға тырысады, жүргені білінбейді, кешке 
ұясына батып бара жатқан күн секілді өз қамалында елеусіз ғана 
өмір сүреді. Гректің Афродитасы секілді сулулығына тамсанбайды,
179

жүктеу/скачать 11,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: