Компоненті болып табылады. Бұл сөйлеу әрекеттері: тыңдалым мен айтылым, оқылым мен жазылымның бастапқы және қажетті құраушы материалы болады

іске уақыт, ермекке сағат.
Мешай дело с бездельем, 
проживешь век 
с весельем;
Умей дело делать, умей 
и позабавиться.
Делу время, потехе час.
All work and no play makes 
Jack a dull boy.
Business before pleasure.
ЕңБЕК ПЕН КӘСіП. 
ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ӨНЕР
ТРУД. ПРОфЕССИя. 
НАУКА. ИСКУССТВО
WORK. LABOUR.  
PROFESSION
Жоқтық не жегізбейді,
Тоқтық не дегізбейді.
Ақша ақшадан құралады;
Бай байға құяды, сай сайға 
қүяды.
Қырық жыл қырғын болса да, 
ажалды өледі.
Нужда многому научит; 
нужда научит кузнеца са-
поги тачать.
Деньги к деньгам идут; 
деньга на деньгу 
набегает.
Кому суждено быть 
повышенным, тот не 
утонет; чему быть, 
того не миновать.
Adversity (misery or poverty) 
makes strange bedfellows; 
misery or poverty acquaints 
men with strange bedfellows; 
need makes the old wife trot.
Money begets (breeds, 
draws, makes) money.
he that is born to be 
hanged shall never be 
drowned.
ӨМіР. ӨЛіМ. ТАҒДЫР
ЖИЗНь. СМЕРТь. СУДьБА LIFE. DEATh. FATE
Балықты жүзуге үйретпе.
Күшікті үруге үйретпе.
Оқу инемен құдық 
қазғандай.
Қиындыққа жол жоқ.
Ерте тұрған жігіттің ырысы 
артық,
Ерте тұрған әйелдің бір ісі 
артық.
Екпей егін шықпас,
Үйренбей білім жұқпас.
Білімнің басы бейнет
Соңы зейнет.
Не учи рыбу плавать; не учи 
ученого; яйца курицу не 
учат.
через тернии к звездам.
Кто хочет преуспевать,  
должен пораньше вставать; 
заря деньгу родит.
Много не сделаешь, пока не 
выучишься, но много надо 
сделать, чтобы выучиться; 
труд и горы сравнивает.
Don’t teach your grandmother 
to suck eggs; never offer to 
teach fish to swim.
Every path has a puddle.
he that will thrive must 
rise at five.
he who would climb 
the ladder must begin 
at the bottom.
ҚИЫНШЫЛЫҚ. ҮМіТ. 
АҚЫЛ-КЕңЕС. 
ТӘЛіМ-ТӘРБИЕ
ТРУДНОСТь. НАДЕЖДА. 
СОВЕТ. ВОСПИТАНИЕ
DIFFICULTIES. hOPE. 
ADVICE

152
Барымен базар,
Жоқты қайдан қазар.
Ақылмен басқарғанды,
Ықыласпен тыңдайды.
Бейтаныс кісі бітеу жаңғақ.
Адамның сырты алдамшы.
Керек тастың ауырлығы жоқ.
Өрт болмасын десең, 
ұшқынды өшір.
Ұшқыннан жалын лаулайды.
Ғасыр жасасаң,
Ғасыр бойы үйрен.
Асау үшін жасама,
Жасау үшін аса.
Өткенге өкініш аз.
Уақытыңның босқа өткені,
Өміріңнің бос кеткені. 
Асығыс түбі өкініш.
Әсіре қызыл тез оңады.
Кесір сөзде қырсық көп,
Кесір адамда тыртық көп.
чем богат, тем и рад.
С умом и дело спорится.
Не суди о людях и вещах 
с первого взгляда.
В конце концов, все 
пригодится.
Искру туши до пожара, 
беду отводи до удара.
Век живи, век учись.
Жить не для того, что-
бы есть, но есть для того, 
чтобы жить.
Потерянного времени не 
воротишь.
Поспешность нужна толь-
ко при ловле блох.
что быстро созревает, то 
быстро портится.
Злом зла не поправишь; 
оплата злом за зло до до-
бра не доведет.
If you cannot have the best, 
make the best of what you 
have.
If you command wise, you’ll 
sell her milk too.
Judge not of men and things 
at first sight.
Keep a thing year and you will 
find a use for it.
A little fire is quickly trodden 
out.
Live and learn.
Leave not to eat, but eat to 
live.
Lost time is never found again.
Nothing must be done hastily 
but killing of fleas.
Soon ripe, soon rotten.
Two wrongs do not make 
a right.

153
Адамнан ала да туады,
құла да туады.
Қыз күнінде қыздардың бәрі 
жақсы, Жаман қатын 
қайдaн шығады.
Қауын пәлегінен ұзамайды.
Әкеге тартып ұл өсер,
Шешеге тартып қыз өсер.
Ананың ізін қыз басар,
Атаның ізін ұл басар.
Есептескен ел болмас.
Алыстан арбалағанша,
Жақыннан дорбала.
Досыңды қиналғанда 
бір сына,
Қуанғанда бір сына.
Жақсы әйел жаман 
еркекті адам етеді.
Көршің соқыр болса,
Бір көзіңді қысып жүр.
Жүгірген жетпес,
Бұйырған кетпес.
В семье не без урода, 
и на урода все не в угоду.
Все девушки хороши - а 
откуда берутся злые жены?
яблоко от яблоньки 
недалеко откатывается; 
недалеко от дерева яблочко 
падает; каков корень, таков 
и отпрыск.
У друзей все общее.
Лучше синица в руке, 
чем журавль в небе
Друзья познаются в беде; 
друг познается в несчастье; 
друг познается на рати да 
при беде; коня в рати узна-
ешь, а друга в беде.
Если Джек хорош, то Джил 
будет хороша; у хорошего 
мужа жена хорошая.
С кем поведешься, от того 
и наберешься; свяжись 
с дураком сам дурак будешь; 
грязью играть руки марать.
чему быть, того 
не миновать
Accidents will happen in the 
best regulated families; it is 
a small flock that has not 
a black sheep; there is a 
black sheep in every flock.
All are good lasses, but 
whence come the bad 
wives.
As the tree, so the fruit; like 
father, like son; like mother, 
like child (or daughter).
Between friends all is 
common.
A bird in the hand is worth 
to in the bush.
A friend in need 
is a friend indeed; 
a friend is never known till 
a man have need; 
prosperity makes friends 
and adversity tries them. 
A good Jack makes 
a good Jill.
he who scrubs every pig 
he sees will not long be 
clean himself; you can’t 
touch pitch, without being 
defiled; he that lives with 
cripples learns to limp.
Every cloud has a silver 
lining. 
What must be, must be
ДОСТЫҚ. МАХАББАТ. 
ҮйЛЕНУ. ОТБАСЫ. 
БАЛА-ШАҒА.
ДРУЖБА. ЛюБОВь. БРАК. 
СЕМья. ДЕТИ.
FRIENDLINESS. LOVE. 
MARRIAGE. FAMILy.

154
Жасында шолжың болса, 
өскенде мылжың болады.
Жақсыдан жаман туады, 
бір аяқ асқа алғысыз,
Жаманнан жақсы туады, 
адам айтса нанғысыз.
Из маменькиных сынков 
героев не выйдет.
Mother’s darlings are but 
milksop heroes.
Кесел батпаңдап кіріп,
Мысқалдап шығады.
Бәле бәлені ілестіре келеді.
Здоровье выходит пудами, 
а входит золотниками; бо-
лезнь скачет в дом на пе-
ременных, а выбирается на 
долгих.
Беда не приходит одна, 
беда беду накликает; беды 
вереницами ходят; беда 
семь бед приводит.
Agues come on horseback 
but go away on foot.
An evil chance seldom 
comes alone.
ДЕНСАУЛЫҚ. БАҚЫТ. 
БАҚЫТСЫЗДЫҚ.
ЗДОРОВьЕ. СчАСТьЕ. 
НЕСчАСТьЕ.
hEALTh. hAPPINESS. 
UNhAPPINESS.
Тіл тас жарады,
Тас жармаса,
Бас жарады.
Жақсы байқап сөйлер,
Жаман шайқап сөйлер.
Бритва скребет, а слово ре-
жет; злые языки- острый 
меч; не ножа бойся-языка.
Умей вовремя сказать, 
вовремя смолчать; умный 
взвешивает свои слова, 
а дурак говорит не думая.
The tongue is not steel, 
yet it cuts; many words cut 
more than swords.
Words are the wise man’s 
counters and the fool’s 
money.
ТіЛ. ТіЛ ӨНЕРі.
яЗЫК. РЕчь.
LANGUAGE AND SPEECh.
Қатты басталған жауын тез 
басылады.
Махаббат пен соғыста 
барша тәсіл тиімді. 
Біреудің басын шатады,
Өзі аулақ қашады.
Шегірткеден қорыққан 
егін екпес.
Жеңгенді айыптамас 
болар.
Табыстыны тәлкек қылма.
После бури наступает 
затишье.
В любви и на войне все 
средства хороши.
Два дурака дерутся, 
а третий смотрит.
Волков бояться в лес 
не ходить.
Победителей не судят.
After a storm comes calm.
All is fair in love and war.
Councils of war never fight.
he that is afraid of wounds 
must not come near a 
battle.
Success is never blamed. 
БЕйБіТШіЛіК. СОҒЫС.
МИР. ВОйНА.
PEAСE AND WAR.

155
Түсі игіден түңілме.
Түймедейді түйедей 
қылады; Сыныққа сылтау 
көп. Ит ашуын тырнадан 
алады.
Ақымақ тойынса,
Туысын танымайды.
Ақылдыға сөз айтсаң,
Аз ойланып біледі;
Ақылсызға сөз айтсаң,
Тыңдайды да, күледі.
Екі қошқардың басы бір 
қазанға сыймайды.
Алдыңғы дөңгелек қайда 
жүрсе, соңғы дөңгелек 
сонда жүреді.
Таз тарағанша,
Той тарқайды.
Хорошая лощадь не может 
быть плохой масти.
Если вам нужен предлог, 
чтобы избить собаку, 
скажите, что она съела 
сковороду.
С дураками шутить опасно.
Глупец, кто свяжется 
с глупцом.
Два знатока редко согла-
шаются друг с другом; два 
медведя в одной берлоге 
не уживутся.
Куда лощадь, туда и телега.
Пока солнце взоидет, роса 
очи выест; пока трава 
вырастет, лощадь с голоду 
подохнет.
A good horse cannot be of 
a bad colour.
If you want pretence to 
whip a dog, say that he ate 
the flying pan. 
Jest with an ass and he will 
flap you in the face with 
his tail. 
Never bray at an ass. 
Two of trades never (or 
seldom) agree.
The wagon must go whither 
the horses draw it.
While the grass grows 
the horses (or the steed) 
starve.
АЛЛЕГОРИяЛЫҚ
МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕР
АЛЛЕГОРИчЕСКИЕ 
ПОСЛОВИЦЫ 
И ПОГОВОРКИ
ALLEGORICAL 
PROVERBS 
AND SAyINGS

156