Л-фараби атында ы аза лтты

69
емес./2/ Қытайдың тережурналистика саласындағы 
дамуын  осы  ғылыми  жұмысымызда  іздестіріп 
көрген едік. Бұл – қазақ тележурналистикасы үшін 
тың  жаңалық  емес.  Бізден  бұрын  да  зерттеушілер 
мен  журналистер  қытай  тележурналситикасы 
соның  ішінде  қытайдағы  қазақ  тележурналистика-
сы  туралы  жалпылама  шолу  сипатындағы  жекеле-
ген мақалалар жазған. Ал, бұл еңбекте сіздер қытай 
тележурналистикасының тарихы, жалпы құрлымы, 
телебағдарламаларының тарату қызметі, техникалық 
базасы, журналистер қосыны, экономикалық қуаты, 
халықаралық қатынастық(т.б) сияқты салаларымен 
ішкерлей таныса аласыздар.
CCTV(ОРТАЛЫҚ ТЕЛВИЗИЯ) ТАРИХЫ
CCTV(China  Central  Television)  –  Қытай 
орталық телевизиясы. Ол – қытайдың мемлекеттік 
арнасы. CCTV қытай еліндегі ең құнды тавар мар-
касы  ретінде  де  қарастырылады.  Телеарна  1958 
жылдың 1 маырында сынақ ретінде эфирге шығып, 
1 қыркүйекте ресми жұмыс бастаған. Алғашқы аты 
Пекин  телевизиясы.  1978  жылдың  1  шілдесінде 
аты Орталық телевизия станциясы болып өзгерген. 
Ағылшын  тілінде  қысқартылып  CCTV  болып  жа-
зылады. CCTV қытайдағы ең маңызды ақпарат та-
рату құралы жəне қытай коммунистк партиясының, 
саяси  үкіметінің  қарапайым  халыққа  сөйлейтін 
ауызы рөлін атқарып келеді. Идеиялогиялық билік 
жүргізудегі басты атқарушылық сипатқа ие.
ЖАЛПЫ ҚҰРЛЫМЫ
CCTV  –  қазір,  мемлекеттік  қосымша  билікті 
атқаруға  құқықты  кəспорын  дəрежесіне  жет-
кен.  Өз  ішінде  он  бес  мекемелік  органға  бөлінеді, 
олар: кеңселер, бас редактор кеңсесі, адам басқару 
бөлімі,  қазына  кеңсесі,  партия  бөлімі,  жаңалықтар 
орталығы, шетелдегі хабар орталықтары, қоғамдық 
тəрбие бөлімі, мəдениет-көркемөнер бөлімі, жарна-
ма жəне экономикалық ақпараттар бөлімі, сопрттық 
арна,  жастар  бағдарламасы,  техникалық  басқару 
кеңсесі, жаңа технологиямен қамдау орталығы, та-
рату орталығы сияқтылар. Бақылау, жоспарлау жəне 
телеивия газеті сынды өз алдына тəуелсіз орын тағы 
қызмет атқарады. Тəуелсіз орталықтар мыналарды 
қамтиды:  Қытай  телесериял  жасау  орталығы(1983 
жылы  18  қазанда  бой  көтерген)  мемлекеттік 
дəрежедегі  кəсіптік  телесериял  жасау  органы; 
Орталық деректі фильм жəне жаңалықтар түсіру ор-
ганы(1993  жылдан  басталған),  деректі  фильмдерді 
түсіру  жəне  бағдарламаларды  жасауға  жауапты; 
Пекин технологиялық кино жасау жəне оқу-ағарту 
орталығы(1995  жылдан  бастап  жұмыс  атқарған) 
ғылым-техникалық фильмдерді түсіру, тарату жəне 
мультфильм жасау; Қытай халқаралық телевизия бас 
серіктігі, бұл компания 1984 жылы Орталық телеви-
зия станциясы қаржыландыру корпорациясы болып 
құрылып,  теле  жасалым,  көрілім  салыстырмасы, 
жарнама, саяхатты дамыту, базар бақылау, кəсіп ашу 
сынды салаларда қызмет көрсеткен; Орталық жасан-
ды серік телевизиясы(1995 жылы құрылған) жасан-
ды  серік  арқылы  телебағдарламалардың  кедергісіз 
таралуына кепілдік беру қызметін атқарды; Орталық 
цифрлы  телевизия  арнаулы  серіктігі(2003  жылы 
жолға қойылған) ақылы телеканалдардың қалыпты 
жұмысын  қадағалау  орталығы  болып  есептеледі; 
Шаттық қытай музка тобы(2004 жыл құрылған) ел 
ішіндегі ең үздік музкалық топ.
Бұдан сырт, орталық телевизия құрған интернет 
сайты, газеті, көлемді мұрағат қызметі, зерттеу жəне 
техникалық ашу орталықтары жұмыс істейді.
Орталық  телевизия  станциясы  тележурнали-
стиканы өзек ете отырып, кино, интернет, газет, ау-
дио басылым сияқты көп арналы қызмет жүйесі мен 
жарнама жəне өндірістік кеңею сынды сан-салалы 
жұмыс беру кеңістігін қалыптастырған.
ТАРАТУ ҚЫЗМЕТІ
Қытай орталық телевизия станциясында 21 ка-
нал жұмыс істейді жəне тұнықтық сапасы жоғары 
арналық  сынақ  кешені  жұмыс  бастауда.  21  арна: 
Əмбебап арна, Экономика арнасы, Көркөмөнер арна-
сы, Қытай тіліндегі халықаралық арна, Спорт арна-
сы(2008 жылдың 1 қаңтарынан бастап 2008 жылдың 
30  қыркүйегіне  дейін  «Олимпиада  арнасы»  болып 
өзгерді),  Кино  арнасы,  Əскери-Ауылшаруашылық 
арнасы,  Телехикая  арнасы,  Ағылшын  тіліндегі 
халықаралық  арна,  Ғылым  арнасы,  Қытай  ұлттық 
театр арнасы, Қоғам жəне заң арнасы, Жаңалықтар 
арнасы,  Балалар  арнасы,  Музыкалық  арна,  Ис-
пан тіліндегі халықаралық арна, Француз тіліндегі 
халықаралық  арна,  Араб  тіліндегі  халықаралық 
арна,  Орыс  тіліндегі  халықаралық  арна.  Орталық 
телевизияның əрбір арнасы қоғамның əр саласына 
бөлінуден тыс, адамдардың жас ерекшелігіне қарай 
өз аудиториясын қажетті ақпарат пен қамдайды. 
Орталық  телевизия  станциясында  400  мың 
сағаттық бағдарлама қайнары бар. 2004 жылы теле 
компанияның таратылым көлемі 120376 сағат бол-
са,  күніне  орта  есеппен  329  сағат(ақылы  арна  596 
сағат),  авторлық бағдарламалар күніне орта есеппен 
122 сағат, бұл жалпы салыстырманың 70%. Қазіргі 
таңда бүкіл телеарнадағы бағдарламалар саны 357.
ТЕХНИКАЛЫҚ БАЗА
Қытай  орталық  телевизия  станциясы  əлемдік 
жоғар  ғылым-техникадан  ұтымды  пайдаланған. 
Олар, 29 тарату студиясы, 2 дыбыс жазу студиясы, 
дыбыс  сəйкестіру  үйі  29,  тарату  машинасынан  8, 
EFP-ден  7дана,  DSNG-ден  6  дана(жаңалықтарды 
цифрлы,  жасанды  серік  арқылы  топтастыру  жəне 
тарату  құралы),  микро  толқын  жүйесі  6,  монтаж-
дап  бірікіру  жүйесі  90  дана,  желіден  тыс  монтаж 

70
Хабаршы.  Журналистика, Баспа ісі, Жўртшылыќпен байланыс сериясы                2011  (30)2 
жүйесі  60  дана,  жеңіл  монтаж  аппаратынан  30, 
монтаж сəйкестіргіш құрал 130 дана, ENG-ден 493 
дана,  үзіліссіз  таратылымды  қамтамасыз  ететін  2 
тік  ұшақ,  мультифиликация  жасампаздық  жүйесі 
1  дана,  сурет  құрастыру  желісінен  бір  дана,  алып 
жүруге қолайлы формат сəйкестіргіш қатарлы осы 
заманданған,  əлемнің  ең  озық  технобазасымен 
жабдықталған. Түсірілім барысы жалпы беттік циф-
рлы жүйеге көшіп, таратылым автоматты жүзеге аса-
ды. Тележурналистиканың сапасын жəне халықтық 
көрілім  деңгейін  жоғарлату  үшін  Арнаулы  жоғары 
тұнық арна жəне түсірілім сарайларында 12 аустыр-
лмалы сахна бар.
Орталық  телевизия  станциясының  шырғалаң 
туылу салыстырмасы мен қауыпсіздігі ең алдымен 
ойластырылған.  1999  жылы  əр  жүз  сағатта  22,17 
секунд  шырғалаң  туылу  шегі  болса,  2004  жылы 
бұл  шек  əр  жүз  сағатта  2,52  секунд  шырғалаңдық 
мөлшерге төмендеген.
ЖУРНАЛИСТЕР ҚОСЫНЫ
Орталық телевизия станциясы бір топ жоғары 
сапалы теле журналистерді бір арнаға тоғыстырған, 
олар теле станцияның ең қымбат байлығы ретінде 
бағаланады. Олардың тарихи рекордтық еңбегі мем-
лекет  деңгейінде  марапат  пен  сенімге  ие  болған. 
Негізгі басқармада 2355 адам( олардың университет 
дəрежелісі 54%, ғылым кандидаты 8%, порпессорлар 
1,9%-ын  құрайды),  бас  желіден  тыс  жұмыскерлер 
5684  адам(  ғылым  кандидаты  4%,  магистранттар 
41%,  арнаулы  маман  иесі  55%),  пенсияға  шыққан 
адам саны 582.
Мұның сыртында, Орталық деректі фильм жəне 
жаңалықтар  түсіру  органында  469  адам  (демалсқа 
шығып  кеткендер543  адам),  Пекин  технологиялық 
кино  жасау  жəне  оқу-ағарту  орталығында  480 
адам(демалсқа  шыққандар  270  адам),  Қытай  теле-
сериял  жасау  орталығында  289  адам(демалысқа 
шыққандар 123 адам) жəне Қытай халықаралық бас 
серіктігінде 4388 адам жұмыс істейді. Орталық жа-
санды серік тарату орталығында 32 адам, Цифрлы 
телевизия ЖШС-ында 106 адам, Шаттық қытай муз-
ка тобында134 адам жұмыс атқарады.
Қытай  орталық  телевизия  станциясында  дəл 
қазіргі, əр түр бойынша жұмыс істейтін адам саны 
14519 адамға жетеді.
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚУАТЫ
Орталық телевизия станциясы басым көп бөлік 
қаржы  қайнары  –  жарнама.  Жақынғы  жылдар-
дан  бері  барлық  жақтан  жасампаздыққа  ұмтылып, 
бағдарламалар  сапасын  көтеріп  теле  жарнамалық 
кірісте  бүкіл  мемлекеттік  кірісінің  30%  ұстап  от-
ырды.  Сонымен  бірге  базар  бақылауды  күшейтіп 
“қонақтарды шығар түйін ету”, “үлкенді іліп, кішіні 
қоя бермеу” сынды бəсекелікке қабілетті ұтымды жо-
спарларды алға қойып жəне жүзеге асырып отырды. 
Соның нəтижесінде 2004 жылдың 11 қарашасында 
жалпы кірісі 502 милл. 480 мың юуан тұратын сауда-
жарнама келісіміне қол жетіп, тарихтағы ең жоғарғы 
өреге  жетті.  1999  жылдан  бері  өсіп  келе  жатқан 
экономикалық даму 2004 жылға келгенде 1 милли-
ард 120 милл. 500 мың юуанге жетті.
ТАРАТУ САЛЫСТЫРМАСЫ
Орталық 
телевизия 
станциясының 
бағдарламалары  бүкіл  елдегі  көрермендерді  қамту 
салыстырмасы  94,4%  жеткен.  Көрермендері  110 
милл. 150 адамға жетіп(2003 жылғы санақ), ел іші 
теле  көрсетілім  базарының  30%-ын  иелеген.  2003 
жылғы  санақта,  əрбір  көрермен  күніне  CCTV-дің 
45 минуттық бағдарламасын тамашалайды(əр адам 
күніне орта есеппен 152 минут телевизор көреді).
CCTV-4 – «Қытай тіліндегі халықаралық арна-
сы»  мен  CCTV-9  –  «Халықаралық  ағылшын  жəне 
испан  тілдері  арналары»  жасанды  серік  арқылы 
жершарының  түкпір-түкпіріне  таралады.  Терістік 
Америка,  Еуропа,  Африка,  Азия,  Тынық  мұхит 
елдері  жəне  Түстік  Америкадағы  120-дан  астам 
елдерге  таралады.  «Қытай  тіліндегі  халықаралық 
арнаның» əлемде 100 миллионнан астам көрермені 
бар  болса,  «Халықаралық  ағылшын  жəне  испан 
тілдері арнасының» шекара сыртында 400 миллион 
көрермені бар.
ХАЛҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТЫҚ
Орталық  телевизия  станциясының  мемлекет 
ішіндегі əрбір жергілікті жердегі телевизия станция-
лары, мəдениет құрлымдарымен тығыз байланыста 
болады. CCTV дүниедегі 134 мемлекет жəне район-
да 208 журналистік орталық бой көтерген. Əлемнің 
17 орнынан тілшілер орталығы құрылған.
CCTV-ДІҢ АРНАЛАРЫ
1.  CCTV-1: Əмбебап арна
2.  CCTV-2: Экономика арнасы
3.  CCTV-3: Көркемөнер арнасы
4.  CCTV-4: Қытай тіліндегі халықаралық арна
5.  CCTV-5:  Спорт  арнасы(2008  жылдың  1 
қаңтарынан  бастап  2008  жылдың  30  қыркүйегіне 
дейін «Олимпиада арнасы» болып өзгерді)
6.  CCTV-6: Кино арнасы
7.  CCTV-7: Əскери-Ауылшаруашылық арнасы
8.  CCTV-8: Телехикая арнасы
9.  CCTV-9:  Ағылшын  тіліндегі  халықаралық 
арна
10. CCTV-10: Ғылым арнасы
11. CCTV-11: Қытай ұлттық театр арнасы
12. CCTV-12: Қоғам жəне заң арнасы
13. CCTV-新闻:Жаңалықтар арнасы
14. CCTV-少儿: Балалар арнасы
15. CCTV-音乐: Музыкалық арна
16. CCTV-E: Испан тіліндегі халықаралық арна

71
17. CCTV-F:  Француз  тіліндегі  халықаралық 
арна
18. CCTV- ﺍﻝﻉﺭﺏﻱﺓ: Араб тіліндегі халықаралық 
арна
19. CCTV-Pусский: Орыс тіліндегі халықаралық 
арна
Қосымша арналар:
CCTV-高清：Тұнықтығы жоғары арна
CCTV-WAP：Телефон WAP арнасы
CCTV-移动：Қоғамдық  көліктегі  танымдық 
арна
Қытай  Орталық  Телевизиясындағы(CCTV) 
Қытай  Халықаралық  бас  ЖШС-ның  қамдауымен 
мына  41  ақылы  арна  қытай  халықына  өз 
бағдарламаларын таратады:
1.  Теле аңдатпа арнасы
2.  Кино беташар
3.  Ауқымды фильмдер арнасы
4.  Тарихи картиналар арнасы
5.  Замана музкасы
6.  Əлемдік футбол
7.  Мемлекет қорғанысы жəне əскери істер
8.  Дүние жағырапиясы
9.  Əйелдер жəне сұлулық
10. Көгал доп жəне тор доп арнасы
11. Таңдамалы телетуындылар арнасы
12. Жоғары-Тұнық арна
13. CCTV-драма арнасы
14. CCTV-көңілашар арнасы
15. Саяхатқа сарап
16. Əфсана
17. Ойын техникасы
18. Экрандағы ұлттық түс
19. Шығыстағы ауыс-күйіс
20. Ағылшын тіл жетекшісі
21. Заңдық қызмет
22. Көгал доп
23. Əлемнің ғажайып сырлары
24. Зат сатып алу
25. Безенуге сілтеме
26. Шетелдегі студенттер
27. Артистер арнасы
28. Замана əйелдері
29. Қарттық бақытында
30. Машина
31. Оперетрлар арнасы
32. Қытай дойбысы
33. Бастауыш мектеп оқушыларына жетекші
34. Əлемдік рекордтар
35. Жүкті аналарға кеңес
36. Жастар аясында
37. Сəбилерге сабақ
38. Суретшілер арнасы
39. Базардағы баға
40. DV тұрмысы
41. Орта мектеп оқушыларына жетекші
ЖУЫҚТАҒЫ ӨЗГЕРІСТЕР
Жақынғы  жылдардан  бері  CCTV  өзінің  жыл-
жымайтын мүліктерін жаңалап, замандық талаптар 
мен көркемдік өресі жоғары жаңа жұмыс сарайына 
көшті.
Қазақ  «досыңның  да,  жауыңның  да  тілін 
біл»  деген.  Қытай  тележурналистикасын  зерттеу 
мен  оны  тану  бізге  тіптен  керек.  Мысалы,  мейлі 
экономикалық, мейлі мемлекет қуаты жағынан күн 
санап күшейіп келе жатқан Қытай елінің мемлекет 
басқарудағы тележурналистиканың атқаратын рөлін 
жақсы түсініп жəне оны ұтымды пайдалана білген 
артықшылығын баса игеріп, «дəнін алып, қауызын 
тастауға»  болады.  Халықтың  сұранысына  қарай 
əржақты  қызмет  өтеу  сипатындық  жұмыс  стильі 
мен  айқын  тарихи  танымдық  жəне  ұлттық  бояуы 
қанық бағдарламалардың рухани құндылығы қазақ 
тележурналситерінің  үйренуіне  татиды.  Қытай 
тележурналистикасының идея жағындағы азаттығы, 
жаңалық  жарату  потенциялын  қос  қолдап  демеу 
тарапындағы істелген игі істері, ұрпақ тəрбиесі мен 
ел тəуелсіздігін қорғау жəне мемлекеттің оң имджин 
қалыптастыру жолындағы ізденістеріне көз жұмуға 
болмайды. Уақытты ұлт мүддесі үшін қызмет еттіру 
CCTV-дің(тек қана CCTV емес) басты миссиясы бо-
лып табылады.
Тəуелсіз 
қазақ 
тележурналистикасының 
əлемдік  өреге  көтеріліп,  ұлттық  мүдде  тұрғысы 
мен адамзаттық мəселелер тоғысынан табылып жа-
туы тек жалаң көшірмешілдікке қана иек сүйеумен 
шешілмейді.  Бұл  қазақ  тележурналситерінің 
алдындағы  сын.  Қолда  бар  ұшан-теңіз  байлықтың 
игілігін қазаққа калай көрсету, міне – бұл, көз алдағы 
телевизиялық жорықтың жобасы. 
1. Хёрстің баспасөзде жасаған ұлы жорығы. http://www.minber.kz 
2. Сəмитұлы .Ж  Қытай поэзиясы – Алматы: Қазақ университеті, 2009.- 98бет.
3. Қытай Орталық Телевизиясының(CCTV) тарихы. http://www.cctv.com
4. Қытайдың ақпараттық кеңістігі мемлекеттік идеологияға қалай жұмыс жасайды?. Бақытжол К. http://www.aikyn.kz

72
Хабаршы.  Журналистика, Баспа ісі, Жўртшылыќпен байланыс сериясы                2011  (30)2 
ИНТЕРНЕТ - 
ЖУРНАЛИСТИКА – 
ЭТО  СИМБИОЗ 
ТЕЛЕВИДЕНИЯ, 
РАДИО И 
ПЕЧАТНОЙ ГАЗЕТЫ
Ибрагимов Ниетжан,
старший преподаватель 
кафедры издательского дела и 
дизайна
Мақалада онлайн баспаларының ерекшеліктері 
қаралады. Электрондық баспалардың тілі мен 
стилі талданады.
In article activity the Internet of mass-media, its 
specifi city and advantages in comparison with 
printing editions is analyzed. Also features of 
language and style online of mass-media are 
considered.
С
уществование  Интернета  зависит 
в  первую  очередь  от  технических 
составляющих  -  информацию  мы 
получаем  с  экрана  монитора.  Это 
приближает интернет к телевидению, но в отли-
чие от телевидения, в режиме он-лайн мы имеем 
богатый выбор  сайтов, блогов. В связи с этим ин-
тернет становится в последние годы широко рас-
пространенным средством массовой информации 
для определенной аудитории. 
Закон  Республики  Казахстан  «О  средствах 
массовой  информации»  от  23  июля  1999  года 
определял сайт как «подготовленную при помощи 
специальных технических и программных средств 
электронную  представительскую  страницу  фи-
зического  либо  юридического  лица  Республики 
Казахстан, на которой собственник размещает ин-
формацию  в  целях  массового  распространения» 
/1/. Данное определение в связи с широким разви-
тием  возможностей  компьютерных  технологий 
устарело. Оно не отражает  информацию, переда-
ющуюся  через  интернет-телевидение, интернет- 
радио, блоги,  форумы и другие новые технологии. 
В связи с этим принят новый закон об Интернете 
в 2009 году, где применяется  более широкий тер-

73
мин «интернет- ресурс», который является «элек-
тронным информационным ресурсом» /2/.
Каждое  уважающее  себя  средство  массовой 
информации  в  РК  имеет  электронную  версию  в 
интернете - адрес в сети и представляет собой на-
писанную  с  помощью  языка  HTML  программу, 
с  помощью  которой  администратор  сайта  может 
управлять страницей – создавать нужный дизайн, 
размещать статьи, видео и аудиоролики. Этот сайт 
представляет собой системную структуру страниц, 
которые объединены гиперссылками. 
В  отличие  от  печатного  издания  восприятие 
экрана  усложняется  вследствие  напряжения  глаз 
при чтении с экрана, поэтому интерес снижается 
уже  через несколько минут непрерывного чтения 
и  просмотра.  Отсюда  вытекают  и  требования  к 
веб-дизайну,  к  написанию  текстов  для  интернет-
СМИ.  Специфика  восприятия  информации  с 
экрана  предъявляет  определенные  требования  к 
оформлению интернет-изданий, к необходимости 
сокращения объемов текста, его структуризации, 
увеличению  количества  фотографий,  отвлекаю-
щих  внимание  читателя  и  снимающие  напряже-
ние. Поэтому основное требование к оформлению 
интернет-издания-    создавать  яркие  заголов-
ки,  писать  захватывающие  анонсы.  Посетитель 
электронного  издания  в  первую  очередь  видит 
заголовки, анонсы, а затем переходит на интере-
сующую его страницу. Посетитель одним кликом 
мыши может перейти на другой сайт, поэтому от-
ветственность за дизайн сайта – удержание вни-
мание читателя- огромно.
Внимание  читателя,  привлеченное  заголов-
ком,  должно  быть  удержано  на  протяжении  все-
го  текста.  Это  накладывает  ответственность  на 
каждого автора, статья которого обсуждается тут 
же – на форуме, имеется возможность подсчитать 
число  просмотров.  Прозрачность  работы  корре-
спондента порождает конкуренцию среди журна-
листов и возлагает ответственность за написанные 
строчки. Таким образом, форум – специфическая 
черта интернет-СМИ, значение которой журнали-
сты осознали спустя несколько лет после появле-
ния интернета
Особенностью  обратной  связи  в  интернет-
СМИ  в  отличие  от  писем  читателей  в  газету    и 
телефонных звонков в студию, является аноним-
ность. Читатель, оставивший комментарий, может 
не называть себя. 
Интернет-сайт  является  более  оперативным 
средством  передачи  информации  в  отличие  от 
телевидения, где требуется время на монтаж сю-
жета. Но несмотря на многие преимущества, ин-
тернет, в отличие от телевидения, все же ориенти-
рован на определенную интеллектуальную среду. 
Подача  текста  с  помощью  текста  и  фотогра-
фии приближают интернет к печатным СМИ.
Таким образом, Интернет-СМИ представляю-
ет собой симбиоз телевидения, радио и печатной 
газеты. 
Его преимуществом является;
1.  оперативность подачи информации;
2.  наличие обратной связи с помощью фору-
мов;
3.  анонимность  обратной связи;
4. маленькая  себестоимость создания и под-
держки такого СМИ.
Казахстанские  интернет-издания  появились 
на информационном рынке намного позже, чем в 
США, европейских государствах и других инфор-
мационно развитых странах мира, где дешевизна 
пользования  линиями  глобальной  сети  и  его  по-
всеместная  распространенность,  превращающая 
Всемирную сеть в средство досуга и развлечения, 
сделали интернет-издания  популярными.
Уровень вовлеченности населения во Всемир-
ную сеть в развитых странах мира, дешевизна ин-
тернет соединения приблизили уровень его охвата 
к уровню охвата телевидением, а в некоторых го-
сударствах  количество  пользователей  интернет- 
информацией даже превышает число пользовате-
лей  печатной продукцией и телевидением. 
Таким  образом,  интернет  распространяет-
ся  семимильными  шагами.  Число  пользователей 
сети растет и в Казахстане. Все это налагает ответ-
ственность как на организации подготовки журна-
листов для интернет-СМИ, так и на действующие 
онлайн-издания, пытающиеся охватить большую 
аудиторию.
1.Закон РК «О средствах массовой информации» от 23 июля 1999 г
2.Закон «Об интернете», 2009 г

74
Хабаршы.  Журналистика, Баспа ісі, Жўртшылыќпен байланыс сериясы                2011  (30)2 
Айгерим Альжанова, 
кандидат филологических 
наук кафедры 
печати и электронных СМИ
РАЗВИТИЕ 
КАЗАХСКОЯЗЫЧ-
НОЙ ПРЕССЫ
Бүгінгі күні Казнетте қазақстандық сайттардың 
жалпы құрамынан 12% қазақ тілінде. Жыл 
сайын қазақ тіліндегі жаңа интернет-ресурстар 
көбеюде, БАҚ-тың электронды нұсқасы даму-
да, көптеген семинар, конференция, тренинг, 
сайыстар өтуде. 
To date, the number of sites in Kaznet in the 
Kazakh language is about 12% of the total number 
of Kazakh sites. Every year there are new Kazakh-
resources, develop electronic versions of the media, 
conducted various seminars, conferences, training 
sessions and competitions.
К
азахстанский  медиа-рынок  сегодня 
чрезвычайно насыщен. А ведь толь-
ко в 2008 году писали, что казахская 
журналистика в печальном положе-
нии,  писали  о  несостоятельности  казпрессы  как 
четвертой власти. Но только за последние два года 
появилось едва ли не больше сайтов и новых про-
ектов, чем за все годы.
В июне этого года Президент Казахстана Нур-
султан Назарбаев своим указом  утвердил государ-
ственную программу  развития и функционирова-
ния языков в Республике Казахстан на 2011-2020 
годы.
«…Если в 1991 году в Казахстане всего лишь 
82 издания издавались на казахском языке, то их 
число сегодня достигло 523. Около 80% книг из-
дается на казахском языке в нашей стране. Если 
и  дальше  будет  мир  и  согласие  в  нашей  стране, 
недалек тот день, когда казахский язык будет ис-
пользоваться  в  полную  мощь»,  -  отметил  Глава 
государства.
Для  наглядности  можно  привести  в  пример 
анализ Айдоса Сарыма, известного политолога и 
вице-президента  Общественного  Фонда  «Абай-
ақпарат».  Он,  изучив  и  проанализировав  рынок 

75
казахскоязычной прессы, пришел к следующим результатам:
Как видим, начиная с 1991 года, количество действующих СМИ в Казахстане увеличилось почти в 15 
раз!
В том числе на казахском языке печатные СМИ:
За 20 лет количество казахскоязычных СМИ выросло почти в 9 раз!
Можно констатировать тот факт, что казахскоязычная пресса развивается более интенсивно и име-
ет шансы дальнейшего роста. 
Казахская пресса сегодня, не считая СМИ выходящих на двух или трех языках, представлена в 
следующем виде:
- 437 газет;
- 105 журналов;
- более 200 сайтов и порталов.
Если брать региональный разрез, то существуют прямые корреляции, которые хорошо видны по 
данным статистики, которую также в своем анализе привел известный политолог:
Если  брать  десятку  казахстанских  СМИ  по 
тиражам,  то  на  сегодняшний  день  безусловным 
лидером является «Егемен Казахстан», а также га-
зеты «Айкын», «Жас Алаш». В журнальном рынке 
у нас происходят колоссальные сдвиги. Это «Жул-
дыздар отбасы», сегодня его тираж более 85 ты-
сяч.  Это  глянцевый  журнал,  который  пользуется 
большим спросом и популярностью. 
Рост  количества  казахскоязычных  СМИ  свя-
зан, конечно, с позитивными тенденциями в эко-
номике. Если 10-15 лет назад речь шла собствен-
но  о  выживании  казахской  прессы,  то  сегодня 
появляются  более-менее  интересные  игроки. 
Государство уделяет очень много внимания и со-
ответственно  появляются  новые  СМИ,  то  есть 
количество их за этот период увеличилось. Увели-

76
Хабаршы.  Журналистика, Баспа ісі, Жўртшылыќпен байланыс сериясы                2011  (30)2 
чилось количество ежедневных казахскоязычных 
газет.  Факт  налицо:  растет  конкуренция  в  казах-
скоязычной прессе.
Сегодня  происходит  коммерциализация  ка-
захского  сегмента  информационного  простран-
ства. Растет спрос на рекламу в казахскоязычных 
СМИ. Казахская пресса сегодня хорошо освоила, 
что такое пиар и что такое информационные бло-
ги.  Все  крупные  казахскоязычные  СМИ  имеют 
свои  веб-сайты,  но  при  этом очень  слабые соот-
ношения  с  новыми  информационными  техноло-
гиями,  использование  ресурсов  Интернета.  Но 
все же нужно заметить, что казахскоязычный Ин-
тернет за последний год очень продвинулся. На-
блюдается тенденция развития и увеличения доли 
казахскоязычного  контента  в  интернете,  перевод 
на казахский язык популярных систем управления 
сайтами, создание пособий для начинающих веб-
мастеров и программистов на казахском языке и 
создание единого словаря веб-терминов.
На  сегодняшний  день  в  Казнете  количество 
сайтов  на  казахском  языке  составляет  порядка 
12% от общего количества казахстанских сайтов. 
С каждым годом появляются новые казахскоязыч-
ные  ресурсы,  развиваются  электронные  версии 
СМИ,  проводятся  различные  семинары,  конфе-
ренции, тренинги, конкурсы.
Продвижением казахского языка в интернете 
занимаются и общественные организации. К при-
меру, наш выпускник Асхат Еркимбай, руководи-
тель  Центра  поддержки  казахских  журналистов 
«Мінбер», делает ставку на мультимедийность и 
эксклюзивный контент на казахском языке. Центр 
периодически проводит тренинги и семинары для 
казахскоязычных журналистов по развитию навы-
ков в использовании новых медиа-инструментов. 
Проект  Фонда  национального  благосостоя-
ния «Самрук-Қазына» по развитию казахскоязыч-
ной  части  открытой  энциклопедии  "Википедия". 
Его цель - быстро поднять количество и качество 
статей  в  казахской  части  энциклопедии.  Долго-
срочной  целью  инициаторов  проекта  является 
укрепление  социальной  роли  и  развития  госу-
дарственного  языка.  Будущее  казахского  языка  в 
значительной степени зависит от того, насколько 
органично он вольется в современную информа-
ционную среду. И проект казахской «Википедии» 
должен  способствовать  укреплению  «цифровой 
жизнеспособности» языка. 
Создание  обширного  энциклопедического 
контента на казахском языке (как оригинального, 
так и переводного) является основной задачей ка-
захской части «Википедии». На сегодняшний день 
в  «Википедии»  создано  25  тыс.  статей  на  казах-
ском языке.
Президентский  фонд  развития  государствен-
ного  языка  презентовал  три  интернет-сайта  на 
казахском  языке.  Первый  познавательный  для 
подростков «Балбулак.кз», два других – экономи-
ческий «Экономика-кун.кз» и нефтегазовой тема-
тики «Казмунай.кз». Это еще один шаг к развитию 
казахскоязычных интернет-ресурсов.
Ярким  примером  активной  жизненной  пози-
ции в изучении казахского языка стал проект жур-
налистов  Руслана  Минулина  и  Светланы  Галие-
вой «Let’s speak қазақша!» в составе Молодежного 
медиасоюза Казахстана (ММСК). Идефикс проек-
та – трилингвизм и повышение мотивации изуче-
ния языка в первую очередь среди журналистов. 
Создатели проекта делают ставку на общение на 
казахском языке как на просторах Интернета (со-
циальных сетях), так и в офлайне.
«Интернет Ассоциация Казахстана» при под-
держке  Kcell  провела  работу  по  переводу  попу-
лярных систем управления сайтами на казахский 
язык. В числе переведенных систем такие систе-
мы,  как  Drupal  –  популярная,  бесплатная  систе-
ма создания сайтов любой сложности, Wordpress 
–  популярная  система  управления  сайтами,  ис-
пользуемая  в  качестве  основной  для  блогов.  В 
ближайшем будущем будет осуществлен перевод  
Joomla, популярной системы, на которой работа-
ет  очень  много  казахстанских  сайтов.  Все  пере-
воды  доступны  для  скачивания  всем  желающим 
бесплатно. В ближайшее время будут выпущены 
сборки для установки данных систем начинающи-
ми пользователями.
Факультет  журналистики  КазНУ  им.  аль-
Фараби также вносит свою лепту в развитие ка-
захскоязычных  ресурсов.  В  учебных  планах  раз-
работаны  новые  элективные  дисциплины  по 
онлайн-технологиям.  Остается  надеяться,  что  в 
будущем на рынке появятся еще больше интерес-
ных и полезных сайтов на казахском языке. 
1. Нурпеисов А.К. Пути развития казахского языка в Интернете. http://www.iak.kz/ru/news/round-table-iak/
2. Джалилова А. В Казнете за 2 года количество сайтов на государственном языке увеличилось с 3% до 12% // Газета 
«Панорама», 9 сентября 2011 г.

77

жүктеу/скачать 9,01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: