Қасқыр:  (Ш айнайды.  Түкіріп  тастайды).  Тцк  дэм

Қасқыр:  (Ш айнайды.  Түкіріп  тастайды).  Тцк  дэм 
тпатуыжоқ». 
.щ
Осылайша,  Қасңыр  бөлтіріктеріне  шөп  жеңдер  деп 
түрғанда  Төбет  келіп  екеуін  екі  ж а қ қ а   лаңтырады. 
Енді  Қасқыр  Төбетке  ж алы на  бастайды.  Араларына 
Қой,  түседі.  Сонымен,  оқиғаны ң  соңында  Қасңыр  мен 
бөлтіріктері  шөп  ж еп,  Қойдың  қозыларымен  бірге 
ж үретін  болды.  П ьеса  арңы лы   автор  балаларға үнемі 
ж ам ан,  жағымсыз  болып  көрінетін  қасңырдың  да 
ж аңсы бола алатынын көрсеткен. Сол арңылы табиғатта 
ж аман хайуан ж оқ, бөрі тек тірш ілік қам ы  үш ін екенін 
айтқан. Пьесаның ең үтымды ж ері -  оның ңазаң үлтына 
тән  сөздерді  көп  пайдаланып,  үлттың  реңкке  баса  на- 
зар  аударып  отыруында.  Балаларды   үлттың  рухта 
тәрбиелеу,  осындай  үлтты қ  сөздерді  көп  ңолданудан 
басталады.  Мәселен,  «әпеке»,  « айналайындар-ай *, 
«Ой,  сорым  бар,  ңүдай-ай»,  «Бір  аш уы ңы зды  маған 
беріңізш і»,  «Көңіл  сыйса,  бәрі  сыяды»  деген  сияқты 
сөздер мен сөз тіркестері қазаң үлты на,  қ азақ үғымына 
тән  сөздер.  Ә.  Акпанбетүлының  «Аңсақ  к ө ж е к »  пье- 
сасы  да  қайы ры мды лы ң,  бірлік  достық  мәселесін 
көтереді.  Ж алпы ,  халы ңты қ  түсініктегі  қасңырдың 
озбырлық,  ж ауы зды ң,  қаскүнемдік  бейнесін  автор 
аталған  екі  пьесада  да  өзінше  көрсетеді.  Пьесаларда 
озбыр қасңыр ңайырымды қасңы рға айналады.  «Ақсақ 
к ө ж ек »  пьесасында ойнап ж үріп аяғы н ауыртып алған 
көж екті  т ү л к ін ің   баласы   т ү л к іш е к   ң о д ы қ  үй ін е 
өкеле  ж а тң а н д а   алдыларынан  ңасңыр  ш ығып,  олар- 
ды  ж ем екш і  болады.  Түлкі  бейнесінің  қу,  алдампаз
қырын автор үтымды пайдаланып, қасңырды алдауына 
өкеледі.
«Қасқыр: 
Ха-ха-ха!  Бцйырган  кетпейді,  жугірген 
жетпейді!  Бэрі  жас!  Ет-метімен,  сі/йек-мцйегімен.
қашыр-қцшыр  шайнайсың.  К,айсыңнан  бастасам  екен. 
ә?!»
Қасңырдың  озбыр,  қайы ры мсы з  ңыры  осы  сөздері- 
нен байңалады. Әрі автор қасқы рды ң осы ңырын аш уға 
байланысты менмендік, менсінбеушілік сөздерді дүрыс
68

таңдай білген. Ал өзі Түлкіш ектің алдауына сеніп, орға 
түсіп кеткенде басңаша сарнайды.
«Қасқыр:  (зарлап)  «Ой,  жаным-ай!  Көмектесіңдер, 
агайындар!»  -   десе,  ордан  шыццаннан  кейін:  «Әй, 
айналайындар-ай!  Мың  жасаңдар!» 
Үбірлі-шубірлі 
болыңдар!» 
-
 деп алғысын жаудырады.
Туындының  бала  үғымына  түсінікті  әрі  сенімді 
шығуы  автор  пайдаланған  сөздерінде.  Өзінен  өлсіз 
Көжек,  Түлкіш ек,  Қодың  үшеуіне  келгенде  ол  айбар- 
ланып  сөйлесе,  орға  түсіп  кеткенде  «ағайындар»  деп 
жалынады.  Ә.  Аңпанбетүлының  шығармаларының 
ерекшелігі  -   үлттың  бояудың  молдығында.  Қазіргі 
кезде  үлттың  нақы ш ты ң  мол  болуы,  әсіресе  керек. 
Сондыңтан  Ә.  Ақпанбетүлының  балаларға  арналған 
шағын  пьееаларын  қазақ  балалар  драматургиясын- 
дағы  ж ақсы   туындылардың  қатарына  жатңызамыз. 
С.  Әуелбаеваның  «Оюхан  мен  Жоюхан»  атты  шағын 
пьесасының  таңырыбы  ж ақсы лы қ  пен  жамандық, 
ізгілік  пен  жауыздың  күресіне  күралған.  Ж ақсы лың 
пен  ж аманды қ  бір-біріне  ңарама-қарсы  күштер  бол­
ган дықтан,  пьесадагы  тартыс  та  нақтылы  көрінеді. 
Көрермен  балаларға  оқиғаның  басталуы,  барысы 
түсінікті болу үш ін автор баяндаушы бейнесін кіргізген. 
Жоюхан  Оюханның  елін  басып  алуға  келгенде  оның 
қы зғанш ақты ғы , көрсеқызарлығы бірден көрінеді.
«Жоюхан:  О,  мынау  не  деген  байлық!  Кімнің  жері
мынау? Бцл неге менікі болмайды?»  -  дейді.
Ж оюханның баласы  да пьеса басталғаннан  қатыгез, 
дөрекі,  еш кімге  ж аны  ашымайтын  ж ауы з  болып  өсіп
келе ж атқаны н көрсетеді.
«Баласы: Мына агаштагы не нэрсе өсіп тцрган? ( ал-
маны, алмцртпты  узіп алып,  тістеп,  тукіріп  тастай-
ды). Әй, көбелек, мен сені цазір устап алып қанатыңды
жулып,  өзіңді  таптап  тастаймын.  ( солай  істейді).
Мә, саган қызыл гул, мэ, саган сары гул! ( Гулдерді узіп,
аягымен таптап кетеді)».
Осылайша,  көбелек  пен  гүлдөрді  таптап  өлтіруден
бастаған  ол  аңға  шығып,  көзінө  көрінген  аң-ңүсты  да
69

аяусыз  ңыра  бастайды.  Автор  баланың  қаты гез  болып 
өсіп  келе  ж атңаны н  бірте-бірте  дамытып,  аңырында 
«біреуге  ор  ңазба,  өзің  түсесің»  деген  үғымға  әкеледі. 
А қырында  Ж ою ханның баласы  Үкімен  айңасамын  деп 
жардан  ңүлап  өледі.  Ж оюхан:  «Кімде-кім  баламның 
өлімін  естіртсе,  соның басын  алам ы н»,— деген ж арлы қ 
береді.  Оюхан  өзі  сүранып,  Ж ою ханның  үлын  іздеуге 
шығады.  Ол  ж олда  ж араланган  аң-ңүстарды  дәрі 
ж ағы п,  ж аралары н  таңып,  емдейді.  Соңында  ол  Үкіге 
кездеседі. Үкі болған ж айды баяндап, Ж ою ханның бала- 
сының  өлген  ж ерін  көрсетеді.  Оюхан  барлық  оңиғаны 
сырмақңа ойып, ж азы п ш ығады. Оны Ж ою ханға береді. 
Ж оюхан  сырмақтағы  оюды  оқып:  «Балаң  өлді  дейді 
ме?  О,  жалган!  Өлтіремін  сені,  Оюхан!»  — деп  Оюханға 
үмтылады.  Біраң  Оюхан  өзінің  аңылдылығымен 
Ж ою ханның  өз  ж арлы ғы н  өзіне  қарсы  пайдала- 
нып,  таңтан  түсіреді.  Ертегі-пьесаның  ж алпы   желісі 
халы қ  арасында  кеңінен  танымал  «Аңсақ  қ ү л ан »  күй- 
аңызы на  үңсас.  Пьеса  бүлдіршендердің  түсінігіне  сай 
ж еңіл әрі үғы ны қты  тілде ж азы лған.  «Оюхан мен Ж ою­
хан»  пьсасындағы  тартыс  ізгілік,  мейірбандың  (бір 
сөзбен ж ақсы лы қ) пен ж ауы зды ң, зүлымдың (бір сөзбен 
жамандың)  арасында  өтеді.  Б ала  түсінігінде  Оюхан 
ж ақсы , Ж оюхан ж аман кейіпкер ретінде ңалыптасады. 
Ж оюхан  неге  ж аман  десе,  оның  әскерінің  ж асы л  жай- 
лауды  таптауы  көбелекті,  тағы  басқа  аң-ңүстарды 
ж азы қсы з қыруын айтар еді. Осылайша, бала түсінігіне 
сай  ж азы лған  конфликт  мақсатына  жетеді.  Б ала үшін 
ж азы лган ш ығармаларда,  К.  Чуковскийш е айтсаң,  ағы 
ақ,  қарасы  қара  болып  көркемдік  бояулар  араласпай, 
нақты лы  көрінуі керек. Пьесада пайдаланылған үлтты қ 
таным-түсінікке  сай  сөздер  мен  тіркестер  орынды 
ңолданылған. Ш ығарма соңында Оюханның халқы на:
Қцдай пейіл тарылтпасын,
Қуаныштан арылтпасын!
Халқым ешбір қамықпасын,
Қасиеті шарықтасын! —
70

деп бата беруі де қазақи түсінікке саи нанымды шықңан 
дей  аламыз.  Балалар  үш ін  ж азылған  шығармалардың 
үлттылығы, көркемдігі ең басты шарт екенін зерттеуші 
Б.  Ы бырайым  өзінің  докторлық  диссертациясын- 
да  айтып  кеткен.  «Әлі  ж еткілікті  ескерілмей  жүрген 
мөселелердің  бірі  -   үлттың  қасиет,  үлттық  дөстүр, 
нақыш ,  рухты  орагытып  өтуге  болмайды.  Өйткені, 
үлттық  топырақтан  неғүрлым  алыстап, 
«жалпы- 
адамзаттьщ », 
«интернационалдық» 
принциптерді 
басш ылыққа  алғансып,  сонымен  рухтанған  кейбір 
шығармалар  балалардың туған  халқы на деген  қүрмет, 
махаббат  сезімін  оятуға,  нығайтуға  айтарлыңтай 
септігін тигізе алмайды».
9
Ш ығарманың  үлттылығын  үмыту,  болаш аққа  үлт, 
үлттық намыс дегенді үмыттырумен бірдей. Сондықтан 
драмалың  ш ығармалардың  көркемдік,  эстетикалың, 
тәрбиелік  мәнімен  бірге,  оның  үлттық  реңкте  жа- 
зылғанын  да  ескеру  абзал.  «Қыз  Ж ібек»,  «Айман- 
Ш олпан»,  «Қозы Көрпеш-Баян Сүлу», т.б. пьесалардың 
халық  жүрегіне  жол  тауып,  көптің  көңілінен  шығуы 
да  ең  алдымен  осы  үлттың  рухын,  қазаңи  қалпын 
жоғалтпауында болатын. Ж оғарыда талданған С. Әуел- 
баеваның,  С.  Қасимановтың,  Ә.  Аңпанбетүлының  пье- 
саларында  аздап  болса  да  көрінген  үлттың  реңк  пен 
ңазаңи  үғым  қазіргі  балалар  драматургиясының  бір 
жерде түрмай, үнемі даму үстінде екенінің айғағы.
1920-30 жылдардағы өдебиетке баға бере келе ғалым 
Р.  Нүрғалиев  былай  дейді:  «Қазақ  драматургиясының 
төркінін іздегенде, еңалдымен, үлттыңәдебиетүлгілері- 
не  ден  қою  қаж ет.  Ж анрдың  ж алпы   заңдылықтарын, 
драматургия  сабаңтарын  Еуропа  нүсқаларынан  үй- 
ренген  қаламгерлер,  өмірлік  материалдарды  сүрып- 
тап, пшғарма мақсатьша орай пайдалануға келгенде -  ана 
топырагындағы  дөстүрлерді  ілгері  ж алгады ».  Аты 
аталып,  талданған  ертегілік  тақырыпта  жазылған 
балаларға  арналған  туындылардың  сол  кездегі  басқа 
да балаларға арналған  пьесалардан  биік түруы  үлттың 
ерекш еліктің саңталуында. Ал мектеп өмірі, мектептегі
71

бала  әрекеті  сияқты   тақы ры пты   қозғайтын  туынды- 
лардан  ұлтты қ  реңк  белгісінің  көрінуі  аздау  болды. 
Көбі  газет-журналдарға  аударылып  басылған  орыс 
өдебиетіндегі  пьесалар  жолымен  кетіп,  орыстық  рухта 
j 
сөз  ңозғап,  орыстың  тәрбиені  насихаттады .  М әселен, 
і 
Ш. .Ахметовтың  «Ңолңанат», С. Омаровтың «Портрет», 
і 
Б.  Төжібаевтың  «Ойлану  керек  екен»  пьесаларындағы 
бала мінезінен үлттың белгі көрінбейді. 1960-70 жылдар- 
да ж азы лған ш ығармаларға тән ортаң белгі -  шығарма- 
да міндетті түрде орыс өкілінің болуы бүл пьесаларда да 
бар.  «Қолқанатта»  А ркаш а мен Борис Николаевич бас- 
шы болса,  «Портретте» -  Агафонцев пен оның үлы оқиға 
ж елісінің негізі. Зерттеуші Б. Ы бырайым бүл туралы өз 
еңбегінде былай деген:  «Ж ер ж үзінде үлттардың өзара 
ңарым-қатынасы үдемелі түрде өркендеп ж атңан қазіргі 
кезеңде  біраз  аймаңтарда,  аудандарда,  ж ергілікті, 
байырғы  үлтты ң  азаюына  байланысты  олардың  тари- 
хи,  төл  ерекш елігі  азая  беретіні  белгілі.  Мүның  бәрі 
сезімтал әдебиетте бейнеленбей  ңалмайтыны түсінікті. 
Мөселен,  М.  Ңабанбаевтың  «Арыстан  мен  виолончель 
жөне  қасапхана»,  Н.  М үраталиевтің  «Ж асылкөлдің 
ңүпия  түрғыны»  деген  повестеріндегі  кейіпкерлері 
ңазаң емес, басңа үлт балаларының, мәселен орыс, укра- 
ин, бел орусь балаларының есімін қоя салуға болады». 
|  
Балаларға  арналған  ш ағын  драмалы қ  шығар- 
малардың  көбі  бүлдіршін  ж асы ндағы лар  мен  төменгі 
сынып  оңуш ыларына  арналған.  1970  ж ы лдары   жа- 
зылған  осындай  ш ығармалардың  бірі  — С.  Омаровтың 
«Аңымаң  арыстан»  деп  аталатын  пьесасы.  Пьесаның 
тақырыбы  бір  ңарағанда  бірлік,  ы нтымақ,  ж ауы здың, 
сатқындық  тартысына  ңүрылғандай  көрінеді.  Автор 
аталған  күш тердің  қақты ғы сы   арңылы  бейбіт  өмір 
идеясын алға ш ығарады.  Автор бүлдіршіндерге таңдап 
алған  кейіпкерлерінің  көмегімен  (арыстан,  жолбарыс, 
аю,  түлкі,  ңасңыр,  мысың,  т.б.)  олардың  іс-әрекеттері 
арңылы (жауласу,  ңастың істеу,  өтірік айту,  т.б.) түпкі 
бейбітшілік  идеясының  мөнін  аш ңан.  «Аңымаң  арыс­
тан»  пьеасындағы  аңдардың  ешбірі  ж аңсы   қырынан
72

көрінбейді.  Арыстан  -   ақымаң,  маңтанш ақ,  даңғои. 
Түлкі  -   қу,  аяр.  Қасқыр  -   ңомағай,  озбыр.  Мысың  -  
жағымпаз,  шағыстырғыш,  Қоян  -   ңорңақ,  тағысын 
тағылар,  осылай  кете  береді.  Алайда,  автор  аңдардың 
жағымсыз  ңылыңтары  арқылы  балаларды  ондай  іс- 
әрекеттерден  аулаң  болуға  тәрбиелейді.  Пьесадағы  Ай 
бейнесі өрібастаушы ретінде, әрі көрермендермен байла- 
ныстырушы кейіпкер ретінде алынған. Автор пьесадағы 
барлық оқиғаны арыстанның маңайына ж инай отырып, 
әр  кейіпкерінің  бейнесін  аш а  алған.  Түлкінің  ңу,  аяр 
екенін бірден байқатады. Ж ас жолбарыс көрі арыстанға 
күш көрсетіп, орманнан ңуып жатңанын байқап қалып, 
тығылып тыңдап түрады. Пьесадан үзінді келтірсек: 
«Түлкі:  ( көңілдене).  Аһа,  бір  цызыц  іс  басталады
қазір ( бцтага жасырынады).
Хық...  хық!  Қайсыңның  патша  екеніңді  көрейік
қазір!»-  деп  тасадан  аңдиды.  Жолбарьіс  кеткеннен 
кейін:
«Түлкі:  ( аңқаусып).  Сізге  не  болван,  әміриіім? 
Денеңізді  кім  тырнап  тастаган?» 
-
  деп  өтірік  жаны 
ашыған  сыңай  танытады.  Түлкінің  одан  кейінгі  әре- 
кеттері дө жас корврмвн двр д і ж ат ңы л ықт ан аул аң бо луға 
итермелейді.  Сол  сияңты,  Қасқыр  мен  Аю  да  озбыр 
рвтіндө  көрінген.  Қиыншылыңңә.  көзігіп,  а.шыңңв.н 
квздө  өздөрімөн  бірге  өріп  ш ықңан  жолдастары  Қоян 
мен  Қоразды  қүрбандыққа  ш ала  салулары  олардың 
сатңындың  мінездерін  аша  түседі.  Арыстанның  жаны- 
на  ерген  авдардың  образдарының  нақтылануы  негізгі 
көйіпквр  бейнесінің,  яғни  Арыстан  бвйнөсінің  ашы 
луына,  пьеса  идеясының  дөл  берілуіне  өкеледі.  Арыс- 
тан  өз  орманынан  қуылып,  айдалада  адасып  жүргенде
аспандағы Айға жалынады.
« а й . Өз орманьінда неге тцрақтап қалмадың? 
Арыстан. Ел билегім келеді! Мансапсыз тцра алмай-
мын!
Ай. Енді эділ басқарасың ба?
Арыстан. Қара қылды цақ жарган эділ патша бола-
йын. Ешкімге қиянатістемеймін.Антетеміналдыңда:
73

иіөптен  басқаны  жемеймін,  судан  басқаны  ііипеймін,
гул  иіскеп  қцмарымды қиндырамын... Көмекшес маган, 
жарқынАй!»
Ай  Арыстанға  көмектесіп,  ж аң а  орманға  жол  сіл- 
тейді.  Алайда,  Арыстан  Айға  берген  уәдесін  үмытып, 
ормаңды  «өзінше» билей бастайды. Ал орманға жас Жол- 
барыс  келе  жатыр  дегенде,  оған  жарың  түсіретін  -   Ай. 
Айды  аспаннан  құлатайы ң  деп  ор  қазы п,  оған  өздері 
түсіп мерт болады. Автор «біреуге op ңазба, өзің түсесің » 
Деген ойды Айдың сөзімен аяқтайды .
«Ай.  Уа,  жарандар!  Маван.  қараңдар!  Сөзіме  қцлақ 
салыцдар!  Осынау  оқиганың  терең  мэні  бар.  Ақымақ 
Арыстанның  өмірі тамам болды, жагдайы жаман бол- 
ды. Енді жалақтаган жас Жолбарыстан сақтаныңдар! 
Алаңгасар,  ақымақ  Арыстандар,  жалаңдаган  есалаң
жас Жолбарыстар жер бетінде әлі бар! О, Жер-Ана, со- 
лардан сақта!».
Ж алпы   пьеса  -   өз  мақсатына  ж еткен  туынды.  Әр 
кейіпкерінің  өз  орны  наңтылы  белгіленген.  Әрі  басңа 
ертегілерге үңсамайтын  ерекш еліктері де  бар.  Әсіресе, 
тек  жағымсыз  кейіпкерлер  арңылы  негізгі  идеяның 
мәнін аш уы үтымды шьщ ңан.
Балаларға  арнап  пьеса  ж азы п  жүрген  ж азуш ылар- 
ДЫҢ  бірі  —  Е.  Елубаев.  Оның  «Асар»  атты  пьесасы 
қуы рш ақ  театрына  арналып  ж азы лған.  Пьесаның 
тақырыбы бірлік,  достың  мәселесін  қозғайды.  Пьесада 
қазаң  үлтына  тән  үлттың  реңк  ж әне  қазіргі  заманның 
ж аңалы қтары   қатар  алынып,  бір  арнада  тоғысңан. 
«Асар»  деген пьесаның аты-аң үлттың дәстүрден хабар 
беріп түр. Асар сөзі — кейінгі кезде ңолданылмай кеткен 
сөз.  Сондықтан  автор  кейіпкерлерінің  бірі  Тауыңтың
ауызымен асар сөзінің мәнін былай деп түсіндіреді.
Менің ақылым:
Осы куні агайын-бауырдан. да 
Артық жақының -  
Көршһлерді шақыр асарга,
Курке жасарда.
74

Пьеса  үйңасқа  негізделіп  ж азылған.  Тілі  жеңіл. 
Сондыңтан  да  баланың  ойында  тез  саңталып,  кейбір 
үзінділерді  олардың  жаттап  алуларына  мүмкіндік 
бар.  Сонымен  бірге,  пьесада  қай  жануар  немен,  қалай 
қоректенетіні туралы мәлімет алады. Әтешке ңоян сәбіз
үсынғанда:
Рақметп, рақмет, қоян,
Тоқпын!
Мен өзім дэн шоқуга болмаса,
Сдбіз кеміруге жоқпын.т
деп жауап береді.
Ал  күрке  салып  болғаңнан  кейін  Өтеш  өзіне
көмектескен 
көршілерін 
дастарханға 
шақырады.
Әтеш  М екиенге  қай  көрш ісі  нені,  қалаи   жеитінхн 
түсіндіре д і:
«Аю — цнатпады балды.
Ал балды шоқымайды- 
Жалайды.
Тиін цнатпады жаңгақпгы.
А л жаңеақпгы шоқымайды —
Шагады.
Қоян цнапгады сәбізді,
Ал сәбізді шоқымайды
 —
Кеміреді».
Балаларға
басты  қасиеттерінің  бірі  ретінде  жас  көрерменнің 
танымдық,  төрбиелік  қабілетін  арттыру  көзделеді. 
Е.  Елубаевтың  «Асар»  пьесасы  осы  талаптарға  ж а­
уап  бере  алады.  Өтештің  айтқандарын  мекиен  бірнеше 
рет  ңайталайды.  Біраң  дастарханға  ас  қойғанда  бөрін
шатастырып:
«Ал, Аю батыр, 
Ж аңгақ жалай огпыр
75

Ал Қоян ер жцрек
Сенің қызметіңе жцрегім тцр елжіреп, 
Мына балды кеміре бер 
Бойыңа ңцт болсын!
( Тиіннің алдына сэбіз қояды )
. і 
Елгезек Тиін
Мынау — сыбага-сыйыц,
Шагып дәмін ал,
Әбден тпойып ал»,—
дейді.  М екиеннің  ш атастырып  алып,  аңдарға  басңа  ас
ұсынуы  күл кі  тудырады.  Ж алпы   пьеса  ж еңіл  юморға
ңүрылған.  Ю морлық  көріністер  пьесаның  өн  бойынан
үнемі  кездесіп  отырады.  Мөселен,  қоянды   қорқак;  аң
ретінде  бәрі  біледі.  Ал  оның  ңорқаңтығын  өтеш  үйіне 
іздеп келгенде:
Кәне, шацыршы, 
»,
Дауысыңды естиін,
Сонда гана сенемін, —
деп  сенімсіздік  көрсетуінен  байқаймыз.  Әтеш,  алды- 
мен,  қыт-ңыттап,  одан  кейін  ш ақырады .  Сонда  ғана 
Қоян алты бірдей қүлы пты , ж еті бірдей ілгекті сыртыл- 
датып аш а бастайды.  Бүл көрініс Қоян мінезін аш атын 
нақтылы детальдарға қүрылған. Автор кейіпкер мінезін 
үсаң  детальдар  арқы лы   ж аңсы  аш а  білген.  Аюды  ж ай 
ғана күш ті десе, оның күш тілігі көрінбейді. Ал:
Анау-мынау бөренелерді 
цаңбаңша домалата береді,
Орманнан өзі сцііреп келеді, -
Деген  жолдар  Аюдың  қайратты лы ғы н 
наңтылай 
көрсетеді.  Себебі,  ңаңбаң  ең  ж еңіл  шөп,  ал  бөрене 
одан  мың  есе  ауыр.  Сол  бөренелерді  салмағын  сезбей, 
ңаңбақш а домалатуы  -  ерен күш тілігі.  Ж оғарыда атап 
өткендей, пьесада автор үнемі үлтты қ ерекш елікті алды-
76

ға тартып отырады. Қ азақ халқы ны ң қонаңж аи мінезін 
Тиін, Аю, Қояндардың үйіне келген Әтешті дастарханға 
ш ақыруынан көреміз. Автор ңонақж айлы лы ққа байла­
нысты мақал-мәтелдерді де үтымды пайдалана алған.
Ңоян:
Hbg
«Қуыс уйден 
щ р  
шықпа»  деген,
Дэм 
татп.
Сәбіз бар эйбэтп.
«Ертпеңгі астпы тастпама,
Кешкі асца қарама»  деген, —
деп  Әтештің  алдына  сәбіз  ңояды.  Осылайша,  Тиін  де, 
Аю  да  өздерінде  бар  бал,  ж аңғақтары н  қонаңтарының 
алдына тосады.  Алдыларына ас келгенде Әтештің бата 
беруі де қазаңи қалыпты танытады:
«Асқа адалдық,
Басқа амандық берсін!»
Ал, Аю, ал 
Жалай бер бал.
Ал, Тиін, тпаңдап,
Шага бер жаңгақ.
Қоян, сен де 
Кемір сәбізді демде!
Сонымен  бірге,  автор  ғылым  мен  техниканың 
ж аңалы қтары н  пьесаның  әр  түсында  пайдалануды 
үсынады.  Мөселен, екі өтештің төбелесін бейнежазбаға 
түсірілген таспадан көрсетсе,  қырғидың шабуылын өуе 
дабылының  үнімен  білдіреді.  Бүл  да  жас  көрерменді 
қызыңтыру үш ін жасалған төсіл дер деп тү сінеміз. Д еген - 
мен,  пьесада  орынсыз  пайдаланылған  бүлдіршіндерге
түсініксіз сөздер де орын алған. Мөселен.
«Бізден рентабелъді,
Бізден перспективный
Болу бэріне... қайда», —
77

дегендегі 
«перспективный», 
«рентабельді» 
сөздері 
жас  көрермен  үш ін  түсініксіз.  Осындай  бірен-саран 
кемш іліктерін  ескермегенде,  «Асар»  пьеасы  өз  мақ- 
сатына ж еткен,  баланың түсінігіне сай тілде ж азы лған 
туынды деу ге негіз тол ы қ .
Бекіту сүрақтары :
1.  Балаларға  арналған  шағын  драмалың  шығармалар- 
дың тақырыптық ерекшеліктері.
2.  Балаларға  арналған  шағын  драмалық  шығармалар- 
дың жанрлың жіктелуі.
Әдебиеттер тізімі:
1.  Қазақ  театрының  тарихы.  /Ж ауапты  шығарушы 
Қүндақбаев Б. Т.1.  —  Алматы: Ғылым,  1975. -  397 б.
2.  Қазақ  театрының  тарихы  /жауапты  шығарушы 
Оразаев Ф. Т.2.  —  Алматы: Ғылым,  1978. -  429 б.
3.  Б.  Ысңаңов.  Әлімнің әлегі.  —  Алматы:  Өнер,  1987. 
- 1 1 9  6.
4. Жасампаздар /ек і актілі пьесалар жинағы.  —  Алма­
ты: Жалын,  1979. -  340 б.
5. Табылдиев Ә. Тәрбие өрнектері.  —  Алматы: Мектеп,
1 9 8 9 .-1 4 2  6.
6.  Ә.  Табылдиев.  Тағылым.  —  Алматы:  Рауан,  1995. 
- 2 3 5  6.
7.  Қазаң  совет  балалар  жазушы л ары.  Қүрастырған 
Ергөбеков Қ.  — Алматы: Ж алын,  1987. -  189 б.
8. Шағын пьесалар (жинақ).  —  Алматы: ҚМКӘБД962.
- 1 3 8  6.
78

I I I Т А Қ Ы РЫ П
БА Л А Л А РҒА  А РН А ЛҒА Н  ДРАМ АЛЫ Қ 
Ш ЫҒАРМ А Л  А РД Ы Ң  Т А Қ Ы РЫ П Т Ы Қ  Ж ІК Т Е Л У І
М ақсаты.  Балаларға  арналып  ж азылған  пьөсалар- 
дың  тақырыптарының  адамгерш ілік,  бауырмалдық 
негізінде келетінін, балалардың жас ерекшелігімен бай­
ланысты туған драматургиялың шығармаларды талдай
отырып түсіндіру.
Тірек  сөздер:  пьеса  кейіпкері,  мерекелік  ңойылым-
дар, бала психологиясы.
Ж оспар:
1. М ерекелік пьесалардың ерекшелігі.
2. Ертегілік кейіпкерлер, образдар жүйесі.
3. Пьесалардың тартыс жүйесі.
Балаларға 
арналып 
ж азылған 
тақырыптардың 
ішіндегі  көп  пьеса  арналған  тақырып  ж аңа  жыл 
м е р е к е с ін е   б ай л ан ы сты   ту ы н д ы л ар   болы п  к е л е д і.
О.  Әубәкіровтің  ж аңа  ж ы л  тақырыбына  арналған 
«Аяз ата көмпиті»  пьесасы бүлдіршін жасындағыларға 
арналған. Пьесаның кейіпкерлері аз өрі таныс бейнелер. 
қасқы р, түлкі, А яз ата, Аңш ақар. Бүл бүлдіршіндердің
оқиғаны тез қабылдауларына өрі ж алы қпауы на көмек-
теседі.  Ш ығарма  оқиғасы  бірінен  кейін  бірі  туып,  да- 
мып  отырады.  Пьеса  Әйбөт  деген  баланың  төтесінен 
ж аңа ж ы л туралы сүрауынан  басталады.  Ол төтесінен.
«Ж аңа ж ы л қалай келеді? » -  дегенде:
«Ж аңа ж ы л ж аяу келмейді. А яз Ата деген атасынын,
арқасына мініп, өлең айтып келеді»,-  деп бала түсінігі
не сай ж ауап береді.
«Әйбәт. Қандай өлең айтып келеді?

жүктеу/скачать 9,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: