Ладживерт яинджылык Мәдениет Министрлігі Баспасы Сертификат №1206-34-00356 Батыс классикалық әдебиеті -21

Лев Толстойдың бұл пікірге қарсы айтар өз уәжі бар, оның ойынша: «Өмірде кездесетін маңызды оқиғалардың бағытын, олардың түр-сипаты мен бағасын беруші – халық».

Енді бірде Томас Карлейль былай дейді: «Бұқара халық аяқ астында жатқан қураған сабан секілді. Ал, халықтан суырылып шыққан қаһармандар болса, құрғақ сабанды, (яғни, халықты) жандыратын көктен түскен жасын тәрізді».

Лев Толстой тағы бір сөзінде былай дейді: «Теңізде жүзіп келе жатқан өте үлкен кемеге қарасаңыз, оның алдында құдды лента тәрізді ирелеңдеп аққан судың ағысын көресіз. Осы су лентасы кемені сүйреп бара жатыр дегенге кім сенеді? Әлбетте, ағыстың ирелеңдеген кейпін кеменің өзі жасап, жүзіп отырады. Демек, шын мәніндегі қуат көзі – кеменің өзі. Ал су ағысы болса, соның нәтижесі».

Л.Толстой: «Бір ұлтты сілкіндіретін жетелеуші күш болса, қалың жұртшылық өздігімен әрекет етеді. Ол өз пікірін қолдайтын, өзін түсінетін адамды таңдап, өз қалаулысының артынан еретін болады».

«Соғыс және бейбітшілік» романының авторы Лев Толстой Томас Карлейльдің қаһарман мен найзағайды салыстыруына келіскен болса, былай деген болар еді:

«Иә, ойшыл адам қаһарман бола алады. Бірақ, бұқара халық күнтартқыш та (лупа), сабан да емес. Себебі, найзағайды туғызатын халықтың өзі. Қуат көзін бойына сіңірген бұлттар жиналса ғана найзағай туады. Бұлтта қуат көзі болмаса, ешқашан ешбір найзағайдың пайда болуы мүмкін емес. Ал кейбір бұлттар ылғал бу халінде жиналады. Халық та сол сияқты. Егер, ұлттың жаратылысында қаһармандық қасиеттер болса ғана, найзағай сынды жарқылдаған тұлғалар туғызады. Халық, керісінше, әлсіз, тексіз болса, буға айналып, жоқ болатын бұлттар тәрізді із-түзсіз жойылып кетеді».

Бір қарағанда, бұл екі теория бір-біріне қарама-қайшы сияқты. «Карлейльдің пікірі дұрыс па, әлде Толстой дұрыс айта ма?» Бұл екеуінің арасында, қайшылық көрінгенімен, екеуі бір-бірін толықтырады. Карлейль де, Толстой да дұрыс айтады. Олар екеуі – ақшаның екі жүзі, бір шындықтың екі жартысы тәрізді.

Мысалы, бір күнтартқышты (лупа) алып қарайық. Күнтартқыштың белгілі бір кеңістікке таралған күн сәулелерін бір нүктеге тоғыстыратын қасиеті бар. Мыңдаған сәуленің бір жерге тоғысуынан жалтылдаған бір нүкте пайда болады. Бұл нүкте отын, шөп, сабан, қағаз сияқты құрғаз заттарды лаулатып, жандырып, тас пен әйнекті тіпті, темірді де қыздыра алады.

Ұлтқа бас болатын әрбір тұлға бір күнтартқыш тәрізді. Ол бойына өзін туған ұлттың күші мен жақсы қасиеттерін жинайды. Сол арқылы, миллиондаған адамның рухын тұтатады. Алайда, ауа райы бұлтты болып, күн сәулесінен мақрұм болып қалған жағдайда, күнтартқыштың темірді қыздырмақ түгілі, қардың түйірін ерітуге шамасы келмейді.

Швецарияның танымал ірімшігі биік тауларда жайылып, шүйгін шөппен қоректенген сиырлардың ғана сүтінен жасалады. Сүттей ұйыған тыныш заманда, ауызбіршілігі жарасқан елде өскен адамдар да осы тәрізді. Олар қауызын жаңа жарған «ұлт гүлінің» хош иісіндей ерекшеленіп тұрады.

Наполеон бейбітшілікті жақтайтын ескі Қытайда емес, Францияда туып-өскен. Дарвиннің балалық шағы Англияда өткен. Ол өзінің «Өмір сүру таласы» деп аталатын туындысын жарыққа шығарды.

Германияны Бірінші Дүниежүзілік соғысқа енгізген ІІ Вильгельм емес. Бірақ, неміс халқының соғысқұмар зұлымдық рухы Бисмарк, Вильгельм, Хинденбург және Рухрбаштардың сөз қолданыстарында көрініс тапқан. Көне Римді жоқ қылған Неррондар, Каракалалар және Комодтар емес. Барлық нәрседе сөзі өтімді Испания Лояланы, Германия болса Крупты тәрбиеледі. Әрбір ұлт бірде ел басқаруға лайық рухы мықты адамдар тарапынан басқарылса, енді берде, керісінше, әлсіз рухты, жігерсіз адамдардың басқаруымен күн кешеді. Бұл екі басшының қайсысының ел тізгінін ұстайтындығы – халықтың рухани деңгейіне байланысты болмақ.

Ұлт бойында жақсы қасиеттер бар ма, жоқ па? Әлде мұндай қасиеттерді бойына енді сіңіріп жатыр ма? Ұлттың ақыл-ойы, қалауы, ар-ожданы кемелденіп жатыр ма, жоқ әлде шіріп, уланып жатыр ма? Көмескі бір өмірдің көлеңкесінде төменге құлдырап бара ма?

Бұл сұрақтар әрбір ұлттың жеке тұлғасының өмір сүру мен олардың еңбекқорлығына меңзейді. Біз өз елімізде не бітіріп жүрміз? Ұлтымыздың тағдырындағы елеулі өзгерістерде рөліміз қаншалықты?

Осыған байланысты төмендегі мысалға назар аударайық:

Оңтүстік аймақта теңізді мекен еткен ерекше микроорганизмдер бар көрінеді. Олар өз денелерінен әрдайым сұйықтық бөліп шығарып, өздері көзге көрінбейді. Бұл сұйықтық бір жерде жиналып, уақыт өте келе, маржанға айналады. Осылайша бірнеше кіші маржан аралдары пайда болады екен. Бұл маржан аралдары адамдардың игілігіне де пайдалы. Керісінше, дәл осы оңтүстік өлкелерде адам өміріне қауіп туғызатын ұсақ құмырсқалар да бар. Олар өздері мекен еткен жердегі үйлердің қабырғалары мен үй жиһаздарын кеміріп тастайды. Адамдар бұл құмырсқалардан құтылу үшін басқа жерге қоныс аударуға мәжбүр болады.

Енді бір сәт мемлекетіміздің жағдайын ойлап көрейік: «Біздің жасап жатқан қызметіміз мемлекетімізді құрту үшін бе әлде, оны құру үшін бе?». Яғни, мемлекет болашағы үшін маржанбыз ба, әлде құмырсқамыз ба?

Мемлекеттің болашағы мен бақыты, ұлттың қасиеті мен намысы халықтың қалауымен ұштасқанда ғана, жарқын келешекке қадам басары сөзсіз. Екі миллион тұрғыны бар Финляндия осының айқын мысалы бола алады.

Европаның солтүстік бөлігінде орын тепкен Финляндия мемлекетінің табиғаты суық, қысы қатал. Ауа райы көбінесе тұманды болады. Көктемде де кейде мұз қатады. Тамыз айынан бастап, қара суық түседі. Топырағы да құнарсыз. Жерінң басым көпшілігін гранит тастар алып жатыр. Жер асты қазба байлықтары да жоқтың қасы.

Құрылыс жұмыстары өте ауыр шарттарда жүзеге асады. Бұл жердің халқы ешқашан өз мағынасында тәуелсіз болған емес. Көбінесе көрші мемлекеттердің боданы болған.

Финдер өздерін Суом, ал мемлекеттерін Суоми, яғни, «Батпақ дала» деп атайды.