Лекция №13 Тақырып: 1801-1860жж. Ресей
жүктеу/скачать 2,41 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- І Николай «1825-1855)
- Императорлық кеңес кең қанат жайды
- Өзгеше ойлайтындар қудаланды, жазаланды
|
Лекция № 13 Тақырып: 1801-1860жж. Ресей 1.ХІХғ басындағы Ресей 2.1812ж Отан соғысы 3.ХІХғ екінші ширегіндегі Ресейдің сыртқы саясаты.Қырым соғысы Лекция №14 ХІХғ 40-60жж. жылдарындағы халықаралық жұмысшылар қозғалысы 1.ХІХғ 30-40жж жұмысшылар қозғалысының дамуы, олардың бытыраңқы сипаты 2.Марксизм ілімінің туындауының тарихи алғышарттары мен едеялық қайнар көздері 3.І Интернационалдың құрылуы мен қызметі Ішкі саясат. 1801 жылы наурызда сарай төңкерісі кезінде Павел I өлтірілді, оның ұлы Александр I (1801-1825) таққа отырды. Әжесі Екатерина II сияқты, Александр өз қызметінде "ағартушылық абсолютизм" идеяларын басшылыққа алуға тырысты. Ол Павел I-нің көптеген Жарлықтарын жойды, дворяндарға ақсүйектерге артықшылықтарын көрсететін мақтау қағазының қайтарды. Жас императордың жақын серіктестерінен жасырын комитет құрылды, оның құрамына П. А. Строганов, Н. Н.Новосильцев, в. п. Кочубей, А. А. Чарторыский кірді. Олармен Александр Ресейдің болашақ құрылымы туралы жоспарларымен бөлісті. Комитеттің істеріне М. М. Сперанский де тартылды. Александр I кезінде ол ресми түрде жоғарғы кеңесші орган ретінде әрекет етті таптырмас (тұрақты) кеңес, 1801 жылы құрылған. Ресейдің өмірінде оның тарихындағы ең реакцияшыл билеушілердің бірі І Николай «1825-1855) патшалығының 30жылдық кезеңі басталды. Замандастарының сипаттауына қарағанды І николай «білімі жағынан да, сырт пішіні бойынша да және ішкі қасиеттері мен де солдат» болған. Әкери экзерсистер (жаттығулар), шеруқұмарлық І Николай сүйікті ісі болды. Оның басқару ісіне мемлекеттік құрылысты милитарландыру, жоғары өкіметтің қуатын күшейту, саяси орталықтандыру, қоғамдық өмірдің барлық салаларын реттеуге ұмтылу тән болды. І Николай тұсында мемлекеттік емес жаңа мекеме (орган)- Императорлық кеңес кең қанат жайды. Бұл мекеме бөлімшілері министірліктерден және т.б. мемлекеттік мекемелерден іс жүзінде жоғары тұрды. Қоғамның рухани өмірі, мәдениеті, оқу мекемелері, университеттер үкіметтік мекемелердің аса қатаң бақылауында болды. Өзгеше ойлайтындар қудаланды, жазаланды. Ғылым мен әдебиет патшалық цензураның ұлтанының астында болды. Николайлық жүйе туралы атақты тарихшы, осы оқиғалардың замандасы С.М.Соловьев: «Фрунтовиктер (жағымпаздар) барлық үкіметтік орындарға жайғасып алды және солармен бірге надандық, зорлық-зомбылық, тонаушылық, әр түрлі бассыздықтар орнады. ортағасырлық феодалдық жүйенің қалдықтарын жоюға бағытталған француз ағартушыларының кейбір идеяларымен үйлестіре отырып, нарықтық қатынастарды насихаттады XVIII ғасырдың екінші жартысында абсолютті монархия принциптерін насихаттау Еуропаның бірқатар монархиялық елдері жүргізген саясат Ағартушылық абсолютизм Николай I Павлович-1825 жылдан 1855 жылға дейін билік еткен Ресей императоры. Ресейлік автократтардың жалғыз таққа отырған поляк монархы болды. Қатыгездік пен либерализмнен бас тартқаны үшін ол "Николаша-Палкин"деген лақап атқа ие болды. бұл мемлекет жалпы әл ауқат қоғамын құрудың негізгі құралы; барлық адамдардың теңдігі идеясы, Мемлекет монарх пен субъектілердің өзара міндеттемелері болып табылатын әлеуметтік келісім нәтижесінде құрылады; әділ заңдарға негізделген барлық реформалар жоғарыдан, қызметке негізделген мемлекеттен қағидатқа негізделуі керек: "бәрі халық үшін, ал ештеңе халық арқылы емес; ағарту-мемлекеттің маңызды функцияларының бірі және сонымен бірге субъектілерден саналы азаматтарды тәрбиелеу тәсілі сөз, ой, сөз бостандығын тану 1810 жылы Сперанскийдің ұсынысы бойынша Мемлекеттік кеңес бекітілді-жоғары дәрежелі адамдардан тұратын орган, оның функциялары заңнамалық болжамдармен әрекет ету болды. Сперанский сонымен қатар Мемлекеттік Дума мен жергілікті думаларды өкілді органдар ретінде құруды ұсынды, бірақ бұл ұсыныстарға дворяндар қарсы болды. Сперанскийдің жобасы жүзеге асырылмады және ол өзі жер аударылып, тек 1821 жылы Санкт-Петербургке қайтарылды. Александр I 1801 жылы дворяндарға оны жалдамалы еңбекпен өңдеу үшін Жер сатып алуға рұқсат берді. 1803 жылы жер иелеріне өз крепостнойларын жерімен босатуға мүмкіндік беретін "еркін егіншілер" туралы жарлық шығарылды. Бұл жарлықтың нәтижелері шамалы болды. 1808-1809 жылдары шаруаларды сатуға және оларды жер иесінің қалауы бойынша жер аударуға тыйым салынды, бұл іс жүзінде орындалмады. ХІХ ғасырдың бірінші жартысында Ресей Кавказды басып алу үшін соғыстар жүргізді. 1801 жылы Ресей Шығыс Грузияны басып алып, оны бүкіл Закавказьені өзіне қосудың тірек пункітіне айналдырды. 1806-1812, 1828-1829 жылдардағы орыс-түрік және 1804-1813, 1826-1828 жылдардағы орыс-иран соғыстарының нәтижесінде Закавказье Ресейге қосылды. ХІХ ғасырдың бірінші жартысында Ресей Кавказды басып алу үшін соғыстар жүргізді. 1801 жылы Ресей Шығыс Грузияны басып алып, оны бүкіл Закавказьені өзіне қосудың тірек пункітіне айналдырды. 1806-1812, 1828-1829 жылдардағы орыс-түрік және 1804-1813, 1826-1828 жылдардағы орыс-иран соғыстарының нәтижесінде Закавказье Ресейге қосылды. 20-жылдардың соңында Солтүстік Кавказ мұсылмандарының арасында мүриттік кең тарады. Мүриттік әсләм шариғаттары. Негізінде рухани кемелденуді насихаттады. Кәпірлерге ғазауат қасиетті соғыс жариялау әлуметтік наразылықпен ұштасты. Мүриттік қозғалыс бүкіл Солтүстік Кавказды қамтыды. Бірақ қозғалыстың орталығы Шешенстан мен Таулы Дағыстан болды. 1834 жылдан қозғалысты ұлты авар Шәміл (1799-1871) басқарды. Ол Дағыстан мен Шешенстанның көтерілген халықтарының басын біріктірді, берік діни мемлекет және соғысқа қабілетті әскер құрды. Таулық халықтардың аса көрнекті ұйымдастырушысы, дарынды әскери және рухани көсемі Шәміл 1840-1843 жылдары патша әскеріне біраз соққылар берді. Бірақ күш тең емес еді. Қырым соғысының Кавказ майданында Ресей әскерлерінің түркітерді жеңуі, соғыстан басталған күштерді апару Шәміл көтерілісінің жеңісіне әкеп соқты. Шәміл (құм. Шамил, авар. Шамил; 1797, Дағыстан, Гимры ауылы — 1871, Сауд Арабиясы, Медине) — имам, Кавказ халықтарының Ресей отаршыларына қарсы ұлт-азаттық көтерілісінің көсемі. Авар отбасында дүниеге келген. Мұсылман діни мектебінде тәрбиеленіп, араб әдебиетін жақсы меңгерді. Жас кезінде діни ұстазы Қазы-Магомедпен бірге Ресей отаршыларына қарсы тау халықтарын ғазауат соғысын жүргізуге уағыздады. Кейіннен Ғамзатбек екеуі патша әскеріне қарсы күресуші таулықтарға басшылық етті. 1834 жылы Ғамзатбек жау қолынан қаза тапқаннан кейін, имам болып тағайындалып, 25 жыл бойы Солтүстік Кавказды мекендеген тау халықтарының (аварлар, чешендер, тағы басқа) азаттық күресін басқарды (қ. Кавказ соғысы). Абайдың баласы Туралдың естеліктерінде Абайдың қазақтан басқа, өзге ел адамдарымен танысуы туралы былай баяндалады: «Патша үкіметімен алысып, каторгіге айдалып, Сібірден қашқан кавказдықтардың бірнешеуі Абайды табады. Бұлардың ішіңде Ш-дің баласы, Таштемірдің баласы деген адамдардың да Абай қолына келіп, ат мініп, жолдарына кіре пұл алып кетіп жүргендері болған. Абай Таштемірдің баласын бір жаз бойы қонақ етіп, аттандырған деседі. Бұл естеліктер М. О. Әуезовтің мұражай қорында сақтаулы. Ол патша әскерлерімен соғыста ірі-ірі жеңістерге қол жеткізді. Дегенмен, күш тең болмады. Патша әскерінің тынымсыз қудалауы, ішкі әлеуметтік жағдайдың шиеленісуі, халықтың соғыс пен қайыршылық тұрмыстан шаршауы, азық-түлік дағдарысы, жергілікті билеушілердің сатқындық жолға түсуі азаттық қозғалысын әлсіретті. 1859 жылы Шамиль Гуниб ауылында қоршауда қалып, 26 тамызда тұтқынға алынды. Шамиль отбасымен Калугаға жер аударылды. Сөйтіп, Ресей империясы орасан зор әскери және экономикалық күш жұмсаудың арқасында Солтүстік Кавказ халықтарын бағындыруға қол жеткізді. 1870 жылы Шамильге Меккеге баруға рұқсат берілді. Шамильдің өмірі мен ерлік күресі тек тау халықтарына ғана емес, дүние жүзіне аңыз болып тарады. Ол жөнінде көптеген ғылыми-зерттеу еңбектер, әдеби шығармалар жазылған. Соның ішінде қазақ ақыны Абайдың ұлы Мағауия да “Шәміл” атты поэма жазды. жүктеу/скачать 2,41 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|