Лекция: 36 Семинар: 10 СӨЖ: 30 соөЖ: 30 Консультация: 2 Емтихан: 5
жүктеу/скачать 406,08 Kb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Толықтау
- Грамматикалық форма
- Зерттеу әдістемелері.
- Лексикографиялық әдістеме
- Тіл білімінің әдістері, олардың түрлері.
- Сипаттама немесе синхрондық әдіс.
- Структуралық әдіс
- Математикалық әдіс.
Біздіңше, кейбір тілшілер тарапынан жай шырай деп танылып жүрген сын есімдер – шырай түрлерінің бәріне негіз болып тұрған жай ғана сындық сапаны білдіретін сын есім сөздер. Сондықтан да ол шырай түрлерінің қатарынан орын ала алмайды. Ол – заттың сапасын анықтайтын негізгі форма, негізгі сын есім ғана, оның арнайы грамматикалық көрсеткіштері, қосымшалары да жоқ. Ал салыстырмалы шырай бір заттың сынын, сипатын, түр-түсінекінші заттың біртектес сынымен, белгісімен салыстырып, сол салыстырылатын белгілердің, түрлердің бір-бірінен артық, не кем екенін білдіріп, белгілі бір қосымшалар арқылы жасалады. Ондай қосымшаларға тек –рақ, -рек, -лау, -леу жұрнақтары ғана емес, басқа жұрнақтар да жатады. Біздің ойымызша, -ғыш, -ғылт, -ғылтым, -ғыл, -қылт, -шыл, -шіл, -қай, -аң, -ілдір жұрнақтары да –рақ, -рек, -ырақ, -ірек, -лау, -леу, -дау, - деу, -тау, -теу жұрнақтары сияқты саластырмалық мән беретін салыстырмалы шырай жұрнақтары ретінде саналуы қажет. Өйткені бұл жұрнақтар да сын есім сөздерге жалғанып бір заттың екінші бір заттан не артық, не кем екендігін білдіре алады. Мысалы, сары мен сарғылт, сарғыш дегендер бір-бірінен түстік реңктері арқылы ажырайды. Мұндағы сарғылт, сарғыш дегендер қандай да бір заттың қанық, нақ сары емес, ақшыл сары екендігін білдіреді. Ал егер сары және сарылау, я сарырақ дегендерді алсақ, онда сарылау, я сарырақ дегендер түстік реңкі жағынан сарыға қарағанда түсі қанық екенін білдіреді. Осы тәріздес сопақша – нақты сопақ емес, бірақ сопақтау, қоңырқай – қоңырға ұқсас, я тым қоңырлау;
салыстырғанда басқарақ реңктерді, я сапаны білдіретін жұрнақтар. Ендеше, бұл жұрнақтар да салыстырмалы шырай жасайтын жұрнақтар қатарына жатпайды ма?! Мысалы, –қай жұрнағын «қоңыр» сөзіне жалғасақ қоңырқай, қоңырырақ, қоңырлау деген сөздер бірдей мағына беретінін көреміз. Сол сияқты -ғыш (сарғыш, сарылау, сарғылт, сарырақ), -шіл (көкшіл, көгірек, көктеу) дегендер де бірінің орнына бірі жалғана береді. Ал орыс тілінде салыстырмалы шырай мәні тек қана синтетикалық тәсіл, яғни салыстырмалы шырай жасаушы қосымшалардың жалғануы арқылы ғана берілмейді. Ол тілде салыстыру мәні аналитикалық тәсіл арқылы да беріледі. Оны мынадан байқауға болады: «Сравнительный степень выражаются аффиксами («умней») или аналитическим способом («более умнее»). К степени сравнения относятся также экватив, употребляемый в двух значениях: 1) (тодественная степень) – сравнительные обороты со значением одинаковой степени качества, например, в русском языке «такой же холодный, как …кой же интересный, как …», во французском языке «aussi grand gue …»; 2) В фино- угорском языках – категориальная форма падежа со значением сравнения» [17, 492].
Сонымен бірге салыстырмалы шырай қосымшаларын өзара ауыстырып қолдануға да болады. Мысалы, Толықтау болғанымен, өзінен аласарақ баладан жығылармын деп ойламап еді – Толығырақ болғанымен, өзінен аласалау баладан жығылармын деп ойламап еді (Ғ.Мүсірепов). Бұдан салыстырмалы шырай жасайтын: -рақ, -рек жұрнағымен -лау, -леу жұрнақтарының мағыналас екенін байқауға болады. Енді күшейтпелі шырайға келетін болсақ, ол біздің тілімізде екі грамматикалық көрсеткіш арқылы жасалады, яғни күшейткіш буын және күшейткіш көмекшілер (күшейткіш үстеулер) арқылы жасалады. Бұған жоғарыда келтірілген мысалдар негіз бола алады. Бұл – біріншіден. Екіншіден, әлемдік тілдер теориясы мен тәжірбиесінде де күшейтпелі шырай мен асырмалы шырай шырайдың бір түрі ретінде превосходная степень сравнения деп аталып та, қолданылып та жүр. Ендеше, шырай категориясы түрінің санын ұлғайтудан біз де ештеңе ұтпаймыз. Күшейтпелі шырай және асырмалы шырай деп жеке-жеке қарастырғаннан гөрі екеуін бір арнаға сыйғызып күшейтпелі шырай деп қарағанымыз жөн болар. Сонда күшейтпелі шырай деп заттың сапалық сынының жоғары дәрежесін күшейткіш буын және күшейткіш үстеулер арқылы білдіретін шырайды айтамыз.
1.
Қазақ тілінің грамматикасы // Жауапт. Ред. Н.Искакова. – Алма-Ата: «Ғылым», 1967. – 85 б. (б. 264). 2.
1952, № 6. –С. 84. 3.
Мұсабаев Ғ.Ғ. Қазақ тіліндегі сын есімнің шырайлары –Алматы: «Қаз ССР ҒА», 1951, - 88 б. 4.
Института языкознания. – Алма-Ата, 1952. –С. 61-67. 5.
Баскаков Н. Каракалпакский язык (Фонетика и морфология). – Москва: «Наука», 1952. – С.205.
Грам. мағына түрлі тәсілдер арқылы беріледі. Грам. мағынаны білдіретін синтетикалық тәсілдің бір типі – грам. форма. Яғни грам. мағынаның белгілі бір түрі, атап айтқанда, категориялық грам. мағына грам. формалар арқ. беріледі. Демек, грам. форма белгіл топтағы сөздердің қосымшалар, грам. тұлғалар (жалғау, жұрнақ) арқылы белгілі жүйелі парадигма бойынша түрленуі болып табылады да, сол арқылы әр тұлғаға сай категориялық грам. мағына береді. Осы уақытқа дейін жарық көрген еңбектрде, зерттеулерде грам. форманы анықтағанда грам. мағынаны білдірудің сыртқы жағы, грам. тәсілі деп грам. мағынаны түр-түрге бөлмей қаралып келді. Грам. мағына мен грам. форма деген ұғымдарды әрдайым бір нәрснің ішкі жағы, мазмұны мен сыртқы жағы, тұлғасы немесе сол мазмұнның іске асу, көріну тәсілі деп анықтап келдік. Яғни, грам. мағына болса, оның өзіне тән грам. формасы болады, керісінше грам. форма болса, оның өзіне тән грам. мағынасы болады (А.Ы.) деп қарастырылды. Алайда бұл екі ұғымды балама мәнде, бір нәрсенің екі жағы ғана деп түсінуге болмайды. Бұлар бір-бірімен балама, сай бола бермейді. Себебі лек-қ мағынаның жалпылануы арқылы пайда болатын жалпы грам. мағына, аналитикалық тәсіл арқылы берілетін қатыстық грам. мағына ешбір грам. формасыз-ақ берілетінін білемізМ.: ту, тас, үй, көл және бала, қыз, әке сөздеріндегі жалпы заттық мағына, алғашқы топтағы сөздерде жансыз заттар, соңғы топтағы сөздерде адамға байланысты заттар мағынасы ешбір грам. мағыформа арқылы берілмеген. Сол сияқты аналит. Тәсілдің түрлері болып табылатын негізгі сөздердің бір- бірімен тіркесуі, негізгі сөз бен көмекші сөздің тіркесі арқылы сөздердің қосарлануы, сөйлемдегі сөздердің орын тәртібі мен дауыс ырғағы т.б. арқылы грам. мағ. Білдіруде ешбір форма жоқ. Сондықтан грам. форма арқ. грам. мағынаны берілу дегенде тек грам. категориялық мағынан жайында болу керек. Қазақ тілінд грам. форма дегенде белгілі бір грам. топтағы сөздердің (сөз табының) түрлену, өзгеру жүйесі болып табылатын, парадигмалық сипаттағы тұлғалары, форма тудырушы қосымшалары (форма тудыратын жұрнақ пен жалғаулар) жатады. Грам. формаларға қазақ тілінде (көптік, тәуелдік, септік, жіктік) және форма тудыратын жұрнақтар (сын есімнің шырай тұлғалары, етіс, күшейтпелі етітік, тұйық етістік, рай, шақ, есімше, көсмше тұлғалары жатады.
Әдеб.: С.Исаев, Қазіргі қазақ тіліндегі сөздердің грам. сипаты. А, 1998. Тіл білімінің зерттеу әдістері Жоспар: 1.
Сипаттамалы, салыстырмалы, салғастырмалы, структуралық, статистикалық, эксперименттік әдіс т.б. 2. Зерттеу тәсілдері (бақылау, есепке алу, салғастыру, картотекалық тәсілдер). Ғылымның алға қоятын мақсаты - өз нысанын жан-жақты танып білу, оның белгісіз сырларын, заңдылықтарын ашып айқындау. Ғылымды қызықтыратын нәрсе - әлі шешілмеген, белгілі болмаған сыры ашылмаған жайттар, проблемалар. Сондықтан ғылыми зерттеу – белгісізді белгілі ету, ашылмағанды ашу, шешілмегенді шешу процесі. Ғылыми зерттеудің барлық түрінде де нысанды танып-білу үшін өзара байланысты үш түрлі әрекет іске асырылады. Олар: 1) қажетті материалдар, фактілер жинау; 2) жиналған материалдарды, фактілерді сұрыптау, талдау; 3) фактілер негізінде теориялық тұжырымдар, болжамдар жасау. Бұлар ғылым атаулының қай-қайсысында болса да, қайталанып отыратын зерттеу процестері, зерттеу кезеңдері. Алға қойған мақсатты орындап шығу үшін, зерттеуде әр түрлі амал-тәсілдер қолданылады. Ондай әдіс-амалдар қатарына методология, метод (әдіс), методика (әдістеме) жатады. Бұл үшеуі өзара тығыз байланыста, бірлікте болуларымен қатар әрқайсысы әр түрлі ұғымды білдіреді және бұлар бүкіл ғылыми механизмді қозғалысқа келтіретін қозғаушы күштер деп есептеледі. Методология – гректің сөзінен жасалған термин. Ғылымды зерттеу принциптері туралы ілім. Ол – теориялық ойлаудың философиялық негізі. Бірсыпыра ғалымдар әр түрлі қызметтегі ұғымды бір-бірімен шатастырмау үшін және әдіс деген терминді монсемиялы ету үшін, оның жоғарыда айтылғандай жалпы ғылымдық, философиялық түрін методология деп атаған жөн дейді. Бұл – орынды пікір. Методология - әр ғылымның зерттеу жұмысында басшылыққа алатын философиялық көзқарасы. Ол – жалпығылымдық ортақ принцип. Кеңес Одағы кезінде бір ғана методологиядық принципке сүйенді. Ол- маркстік диалектикалық және тарихи материализм принципі. Бұл принцип дүниенің негізі – материя, ол – алғашқы, ал, ой-сана – мидың жемісі, матеиалдық сыртқы дүниенің бейнесі, ол – соңғы, дүниеде танып білуге болмайтын еш нәрсе де жоқ, ғылым мен практиканың күші арқылы бәрін де тануға, білуге болады, өмірдегі алуан түрлі заттар, құбылыстар бір-бірімен тығыз байланыста, шартты қатынаста болады және олар үздіксіз қозғалыста болып өзгеріп дамып отырады, олардың ішкі қозғалысы, дамуы араларында болатын қарама-қайшылықтардың күресі негізінде болып жатады, құбылыстардың дамуы сандық өзгерістерден сапалық өзгерістерге ауысып отырады деп санайды. Бұл табиғат пен қоғамдық өмірдің, ой-сананың жалпыға тән заңдылықтары. Бұл заңдылықтар ғылым атаулының қай-қайсысында болса да, бірде болмаса бірде кездеспей қоймайды. Осы себептен де методология ғылыми зерттеу ісінде зерттеушінің басшылыққа алатын, әрдайым есте ұстайтын бағдарлаушы принципі болып есептеледі. Әдетте, басшылыққа алған методологиялық принципінің, сүйенген философиялық негізінің қандай болғанына қарамастан, ғылым жетісчтіктері, ғылым ашқан жаңалықтар таптық болмайды, жалпыхалықтық, жалпыадамдық игілік болады. Бірақ бұдан ғылым табыстарын адамдар әр түрлі мақсатта пайдаланбайды, ұстанған методологиялық, философиялық принциптің таптық мәні болмайды деген қорытынды шықпайды. Әрбір ғылымның өзіне тән арнаулы зерттеу әдісі зерттеушінің басшылыққа алған методологиялық принципіне, сол белгілеп берген негізгі мақсатқа сай келіп отырады. Зерттеу әдісі бір болғанымен, егер басшылыққа алған методологиялық принциптері әр түрлі болса, әдіс алдына қойылатын талап та, одан шығарылатын қорытынды Зерттеу әдістемелері. Арнаулы зерттеу әдісінен туатын негізгі мақсатқа жету үшін, зерттеуші ғалым қажетті фактілерді жинап, сұрыптап, қажетті жүйеге келтіруде, жинақтап қорытуда қолданатын көмекші іс жүргізу тәсілдері болады. Ондай тәсілдер жұмыс әдістемесі деп аталады. Қазіргі заман ғылыми-зерттеу ісінде жиі қолданылатын бірнеше әдістемелік тәсіл бар. Соның бірі – бақылау әдістемесі. Бұл – ғылым атаулының, әдіс атаулының барлығына дерлік ортақ, ең жиі қолданылатын, кең тараған тәсіл. Өйткені бақылай білмейінше қажетті фактілерді дұрыс жинап, олардың құбылыс сипаттарын дұрыс айқындап, дұрыс топтау мүмкін емес. Дұрыс бақылай білу – дұрыс қорытынды жасаудың кепілі. Бақылау – адам санасының, ақыл-ойының тынымсыз қайталанып отыратын әрекеті, нысанды танып-білу құралдарының бірі. Әрине, бақылау басқа қосымша амал-тәсілдерсіз, жеке дара әрдайым нәтижелі бола бермейді. Бақылау – бақылауға алынған элементтердің, формалардың өзгеріс-құбылыстарын, байқаған қасиеттерін есепке алу, сипаттау тәсілдерімен қатарласа жүреді. Бұларсыз бақылаудан туған ой түйіндерін бір жүйеге, бір ізге келтіру, жинақтау, оның дұрыс-бұрысын қайта тексеру мүмкін де болмас еді. Сондықтан қажетті фактілерді есепке алу, оны сипаттау – ғылыми зерттеу істерінің барлық саласында да бақылаумен жарыстырыла қолданылатын әдістеменің екінші түрі. Мысалы, тіл білімінде тілдің қай саласын, қандай мақсатта зерттесе де, ең алдымен, соған қажетті тілдік фактілер жиналып, есепке алынады. Зерттеу жұмыстарында жиі қолданылатын әдістеменің үшінші түрі – фактілерді бір-бірімен салыстыра қарау тәсілі. Салыстыру әдістемесі тілдік фактілердің әрқайсысының өзіндік сипатын айқындауға, бір-бірінен қандай өзгешеліктері барлығын жан-жақты ашуға, сөйтіп, оларды дұрыс жіктеуге жәрдемдеседі. Салыстыру әдістемесі негізгіні көмекшіден, ең басты, шешуі сипатты екінші, үшінші дәрежедегі белгілерден, шешуші мәні жоқ сипаттарды ажыратуды жеңілдетеді. Бұл әдістеменің, әсіресе, тіл тарихын зерттеуде атқаратын қызметі едәуір салмақты. Зерттеу жұмыстарында эксперименттік, категориялық, лексикографиялық әдістемелер де қолданылады. Эксперименттік әдістемені кейде аспапты әдістеме деп те атайды, ол тілдің фонетика саласын зерттеуде жиі пайдаланылады. Оның аспаптары қатарына магнитофонды, кимограф пен осциллографты,т.б. жатқызуға болады. Лексикографиялық әдістеме - өте күрделі тәсілдердің бірі. Мұның құрамына бақылау, фактілерді есепке алу, оларды сипаттау, тілдік элементтерді бір-бірімен қарым-қатынаста қарау сияқты әдістемелер енеді. Әдістемелер ішінде кеңірек тоқталуды керек ететін аса күрделісі – картографиялық әдістеме. Оның мақсаты – диалектілік ерекшеліктердің тараған аймақтарын арнаулы белгілер арқылы картаға түсіру, әрбір ерекшеліктің таралған шегарасын көрсету. Диалектологиялық зерттеулерде бұл әдістеменің қолданылуы ғылымның үлкен табысы. Осы әдістеменің арқасында да көптеген диалектілік ерекшеліктерінің тараған аудандарын нақтылы айқындауға, оның тарихи себептерін ашуға мүмкіндігі туады. Картография әдістемесі диалектологиялық зерттеулерде 18 ғасырдың аяқ кездерінен бастап қолданылады. Бұл – үлкен ғылыми күшті, көп зерттеуді, көп уақытты керек ететін жұмыс. Сондықтан да көптеген жеке тіл білімінде, солардың ішінде қазақ тіл білімінде де, диалектография әзірше жарық көре алмай келді. Тіл білімінің әдістері, олардың түрлері. Әдіс (грек сөзі) – ғылыми зерттеу ісінде қолданылатын әр түрлі әдіс-тәсілдердің, зерттеу ережелерінің жиынтығы, әдістемелер арқылы айқындалған фактілерді ғылыми игерудің жолдары. Өзіндік әдіс-тәсілі жоқ зерттеудің болуы мүмкін емес. Олай болатыны, зерттеуге тиісті нысанның сыры, табиғаты әрдайым ашық-айқын көрініп тұрмайды, көбіне жасырын болады. Ал, оны стихиялық жолмен ашу мүмкін емес. Нысанның ерекшелігіне, алға қойылатын мақсатқа сай келетін белгілі бір амал-тәсілдерді қолдана отырып зерттеу қажет. Тіл білімінің әдісі деп тіл білімінде қолданылатын зерттеу әдістерін айтады. Әлем тіл ғылымында болсын, Кеңес тіл білімінде болсын әдістің түрін айқындауда, оны жіктеуде бірізділік жоқ.
Мысалы, О.С.Ахманова құрастырған «Лингвистикалық терминдер сөздігінде» әдіс саны 15-16-ға жеткізілсе, 1973 жылы жарияланған «Общее языкознание» атты еңбектің үшінші томында салыстырмалы- тарихи, лингвогеографиялық, құрылымдық, типологиялық деп 4 түрге ғана бөледі. Қазіргі заман тіл білімінде зерттеу әдістерінің көпшілікке танылған, зерттеу нысаны айқындалған бірнеше түрі бар. Олар: сипаттама, салыстырмалы-тарихи, типологиялық, структуралық, математикалық әдістер.
ішіндегі ең көнесі. Тілге байланысты алғашқы зерттеулердің барлығы дерлік осы сипаттама әдіс бойынша жүргізілген. Ол зерттеліп отырған нысанның өткендегі күйін, тарихи даму жолдарын ескермейді, тек оның белгілі бір дәуірдегі қалпын, синхрондық күйін сипаттаумен шұғылданады. Сипаттама әдіс бойынша жазылған еңбектер осы әдістің атымен сипаттама грамматика, сипаттама фонетика, сипаттама лексика деп те аталады. Тілдің белгілі бір дәуірдегі құрылым жүйесін айқындауда сипаттама әдіс бойынша жүргізілетін зерттеудің мәні ерекше. Структуралық тіл білімі түгелдей дерлік осы сипаттама әдіске сүйенеді, соны қолданады.
қолданыла бастады. Бірақ ол ғылыми зерттеу әдісі ретінде басқа ғылымдарда бұрыннан қолданылып келген, тіл біліміне солардан ауысқан әдіс. Құрылымдық әдіс бұл күнде дүние жүзіне кең тарап, тіл біліміндегі ағым ретінде құрылымдық тіл білімі немесе структурализм деп те аталып жүр. Бұл әдістің құрылымдық деп аталуының мынадай себебі бар. Әдісті қолданушылар тілді өзара тығыз байланыста, шартты қатынаста тұратын, біріне- бірі тәуелді бөлшектерден құралған біртұтас, бір бүтін құрылым, жүйе деп санайды да, тіл білімінің міндеті – тілдің сол құрылымын зерттеу дейді. Тіл құрылымын зерттеуде қолданылатын әдіс – құрылымдық әдіс дейді. Бұл көзқарасты жақтаушылар, яғни құрылымдық әдісті қолдана отырып, тілдің құрылымын зерттеу – тіл білімінің бірден-бір міндеті деп санайтындар – структуралистер деп аталады. Тілдің құрылымын зерттеу тіл білімі тарихында структурализмге дейін де болған, сондықтан структуралистердің өзіне дейінгілерден, яғни 19 ғасыр тіл ғалымдарынан өзгешеліктері соңғылардың тілдің құрылымын зерттеуінде емес, соны зерттеу тәсілдерінде, алға қоятын мақсаттарында. Бұл пікірді талдаңқырап көрсетсек, төмендегідей болып шығады: 1. Өткен ғасырдағы тіл ғалымдары тілдік тұлғаларды бір-біріне байланыссыз бөлек-бөлек алып, оларды мағыналық, дыбыстық жақтан талдауға ерекше мән берсе, структуралистер тілді бір бүтін жүйе, сондықтан оның элементтері жеке тұрғанда өз мәндерін толық көрсете алмайды, олардың семиотикалық сипаты, тіл біліміндегі орны, өз жүйесіндегі өзі сияқты басқа элементтермен байланыста, қарым-қатынаста қарағанда ғана айқындалады дейді де, элементтер арасындағы қарым-қатынасқа, тұтастығы ескерілмей, ол бір-біріне байланыссыз жатқан кездейсоқ бөлшектер жиынтығы сияқты болып көрінсе, соңғылардың зерттеулерінде ол – бөлшектері бір-бірімен тығыз байланыста, шартты қатынаста тұратын жүйе болып көрінеді. 2. 19 ғасыр тіл ғалымдары тілдің, тілдік элементтердің тарихын зерттеуге ерекше мән берсе, ғылыми зерттеу деп тек тарихи тұрғыдан жүргізілетін зерттеулерді санаса, структуралистер тілді семиотикалық жүйе, тіл білімінің негізгі міндеті – тілдің жүйесін зерттеу, тіл жүйесін зерттеу тек синхрондық-статикалық тәсіл арқылы ғана жүргізілуі керек, диахрондық тәсілдің тіл жүйеісн зерттеуге қатысы жоқ, нағыз ғылыми зерттеу тек синхрондық зерттеу дегенді айтады. Сөйтіп, структуралистер тілдің таңбалық қызметіне, жүйелік сипатына, синхрондық күйіне шешуші мән берді, құрылымдық әдістің табан тірейтін принципі осылар деп санайды. 3. Бірақ құрылымдық әдіс барлық елде, барлық жерде бірыңғай, бір мақсатта ғана қолданылмайды. Бұл әдісті қолданушылар арасында қайшылықтар да, алақұлалықтар да жеткілікті. Кеңес тіл білімінің құрылымдық әдісті қолдануда, оның міндет-мақсатын айқындауда өзіндік ерекшеліктері бар. Ең алдымен, бұл әдісті қолдану тіл білімі әдістерінің басқа түрлерінен бас тартуды, олардың пайдалы жақтарын жоққа шығаруды көздемейді. Екіншіден, құрылымдық әдісті қолдану тіл тарихын, диахрондық зерттеудің маңызын тіпті де жоққа шығармайды. Үшіншіден, құрылымдық әдісті мағынадан жұрдай жалаң формаларды тізімдеудің немесе формалардың абстракт мәнде алынған жалаң қарым-қатынасын ғана зерттеудің құралы етуге қарсы. Кеңес структуралистері тілдік формамен бірге оның мағыналық, қызметтік жақтарына да ерекше мән берді. Сипаттама әдістің болсын, құрылымдық әдістің болсын алға қоятын мақсаты – тілдің белгілі бір дәуірдегі жүйелік құрылымын синхрондық күйде сипаттап шығу. Ал, оны сипаттау – тілдік тұлғаларды бөлуге, олардың өзіндік ерекшеліктерін, қызметтерін дистрибуцияларын айқындауға байланысты. Математикалық әдіс. Кейінгі жылдарда физика, химия, математика ғылымдарының тез қарқынмен дамуы нәтижесінде техниканың рөлі мейлінше артты. Ол омірдің бар саласына да кең тарала бастады. Күрделі есептер шығаратын бір тілден екінші тілге аударатын электрондық машиналар жасалынып шыгарылды.Содан барып математикада қолданылатын әдісті басқа ғылымдарда, солардың ішінде тіл білімінде де, қолдануға болмас пе екен деген сұрақ туады. Математикалық әдісті (кейде сандық әдіс деп те аталады) тіл білімінде де қолдану керек дейтін ғалымдар әр түрлі категориядағы, топтағы сөздерді, олардың әр алуан формаларын, байланыстарын математикалық көптік, жиынтық деп қарауға, сөйтіп, оларды ғылыми талдауға математиканың көптік теориясы деп аталатын формуласын, ұғымын қолдануға болады дегенді айтады. Бұл әдістің негізгі мақсаты - тілдің, сөйлеудің сандық сипатын, тіл құрылымының қызметін, дамуымен байланысып жататын сандық заңдылықтарды айқындау, солардың сырын ашу.Оған зерттеу материалдары болатындар –тілдік элементтердің, формалардың сандық жағы, сандық сипаттарының жиынтығы. Математикалық әдіс тілді күрделі есептер шығаратын немесе мәтінде бір тілден екінші тілге аударатын электрондық машинамен қалай жақындастыруға болады дегенді зерттейді.
жүктеу/скачать 406,08 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|