Н.А. Баскаков ғұн дәуіріндегі түркі тілдерін 2 бұтаққа бөледі

1. 
   Батыс ғұн: а) бұлғар р – л; ә) оғыз – қарлұқ, қыпшақ
   
2. 
   Шығыс ғұн: а) ұйғыр – оғыз з – ш, д – т.
   

Шығыста дауыстылар бар.

Көне түркі дәуіріндегі қуатты мемлекеттер қатарына Византия, Иран, Қытай және араб халифаты саналды.

1. 
   Византия. Византия империясы б.ғ. IV ғасырда Рим империясы құлағаннан кейін пайда болып, XV ғасырға дейін өмір сүрді. Негізгі халқы – гректар, сириялықтар, рмяндар, еврейлер т.б. мемлекеттік құрылым феодалдық сипатта болды. Орталық қаласы – Констонтинополь. Шарықтау шыңы 527 – 665 жылдар, ал әлсіреуі VII ғасырға сәйкес келеді. Бұл кезеңде оны оңтүстікте арабтар, солтүстіктен түріктер басып алды.
   
2. 
   Иран. Хұсрау шах I – нің кезінде (1531 – 579 ж) қатты өркендеді. Осы кезде Аравияны, Сирияны, Полестинаны, Мысырды өзіне бағындырды. VII ғ Иранды Арабтар басып алып, мұсылман дінін енгізді. Ал X – XI ғ. бастап Иран Түрік мемлекетінін, кейін селжүк мемлекеттерінің құрамына енеді.
   
3. 
   Қытай. V – X ғ. Қытайды тарихшылар Тянь империясы деп атайды. 606 ж. 46 млн халық болған. Тамаша өркениет болған. Өз заманында түрік қағандарының сенімді кеңесшісі болған, атақты Тоныкөк Тянь империясымен Чанъан университетінде білім алған деген дерек ескерткіште беріледі. (Түркітану А 2003, 62 бет). Академик Н.И.Кондрад «Запад и Восток» М. 1972, 1982 174 - бет еңбегінде Тянь империясы «Сауатты феодализм» деп бағалады.
   
4. 
   Араб халифаты. VII ғ. Аравия шығанағында Араб халифаты отау тікті 640 жылдары Иран, Сирия, Палестина, Мыысыр, Ирак, ал VIII ғ. Орта Азияны, Кавказды , Солтүстік Африканы, Испанияны өзіне қаратты. XIII ғ монғол шапқыншылығы құлатты.
   

Көне түркі дәуірі Ғұн империясынан ыдыраған, әлі тайпалық одақтарға толық бірікпеген ауыр кезен болды.

Бұл дәуірді ғалымдар үш кезенге бөлді:

1. 
   Түкію кезеңі (V – VIII ғ.)
   
2. 
   Көш ұйғыр кезеңі (VIII – IX ғ.)
   
3. 
   Көш қырғыз кезеңі (IX – X ғ.)
   

Шығыс ғұндықтардың князі Ашина 500 адаммен Жужань тайпасының қол астына өтті. Аз ғана топтың жауынгерлігінің арқасында және Ашинаның қолбасшылығы негізінде Жужань үкіметін басып алады. Қыьтайлықтар оларды «Ту - кю» деп атады. Ту – турк – күшті, ют – көптік мағына, демек – күштілер. Түкію империясы 565 ж. Саян тауларынан Индияға және Амударияға дейінгі аралықты алып жатты. 580 ж-да Кореядан Еділге дейін үстемдік жүргізді. 580 ж. Батыс және Шығыс қағанаты болып бөлінді. Батыстын орталығы – Жетісу, Шығыстыкі – Монғолия.