АҚШ-та су ресурстарын басқару

Көптеген басқа елдермен салыстырғанда Құрама Штаттарға су ресурстарының мол қоры берілген. Дегенмен, олар мезгіл-мезгіл құрғақшылық, су тасқыны, жағалаудағы қоршаған орта мен экожүйеге, ескірген инфрақұрылымға теріс әсер ету қаупінен туындаған проблемаларға, су пайдаланудың әртүрлі түрлері бойынша жанжалдарға, ал қазіргі уақытта қауіпсіздік пен тұрақтылыққа байланысты жаңа проблемаларға тап болады.

АҚШ – тың бірқатар штаттарында су пайдалану құқығының үлкен (уақыт бойынша) қағидалары жұмыс істейді, осыған байланысты тіпті штаттардың суға меншігі кезінде де өсіп келе жатқан қалалар мен өнеркәсіптік кәсіпорындар олардың дәстүрлі иелері – фермерлерден "су құқықтарын" сатып алуға мәжбүр. Бұдан басқа, жер үсті және жер асты сулары бөлігінде су пайдаланудың "ұтымдылығын" заңнамалық реттеу көзделеді.

Өзен бассейндерінде әдетте әрбір су пайдаланушының өз құқығынан аспауын және оны теріс пайдаланбауын, ең бастысы көрші қауымдастықтармен өзара қарым-қатынаста өз мүдделері мен құқықтарын қорғауды қадағалайтын су пайдаланушылар қауымдастығы бар.

АҚШ-тың шығыс штаттарында "Жағалау құқығы" қағидасы қолданылады, ол бойынша су пайдалану құқығы тек жағалаудағы жерлердің меншік иелерінде ғана бар. Суды алу төменде орналасқан пайдаланушылардың құқықтарын бұзбайтындай шектерде рұқсат етіледі.

АҚШ-та су ресурстарын пайдалану және басқа да "су құқықтарын" сақтау шешімдерінің (ұтымдылығы) мәселелері сот тәртібімен тексеріледі. АҚШ заңнамасында жер үсті және жер асты сулары әр түрлі құқықтық нормалармен реттеледі. Жер үсті суларын пайдалануды реттеудегі негізгі екпін су пайдалануға рұқсат беру жүйесіне жасалады. Осылайша, дамыған елдерде мемлекет пен жеке су пайдаланушылардың қаражаты су шаруашылығы мәселелеріне қалай тартылатыны, қандай көлемдер мен пропорциялар қолдана отырып салынатыны, қандай қатынастар қалыптасатыны, суды ұтымды басқаруға және оны үнемді жұмсауға қандай тәсілдермен қол жеткізілетіні, табиғат қажеттілігі қандай екені ескеріледі.

Су ресурстарын басқарудың пәрменді тетігін қалыптастыру өте күрделі және көп деңгейлі процесс болып табылады. Су пайдаланудың әлемдік тәжірибесі өзінің бірегейлігі мен әртүрлілігімен құнды. Негізгі жауапкершілікті атқаратын билік суды ақылға қонымды басқару үшін су шаруашылығы саясатында мақсаттар белгілеу және қажетті әлеуетті дамыту жолымен бастаманы өз мойнына алуы тиіс.

Сондай-ақ, су шаруашылығы проблемаларын үкімет ғана шеше алмайды деп танылғандықтан, азаматтық қоғам мен жеке сектордың белсенді қатысуын ерекше мән беру және көтермелеу қажет. Дамыған елдерде су ресурстарын басқару жүйесін қалыптастыру сабақтарын тәжірибе ретінде ала отырып бір елде суды басқару жүйелерінің тұжырымдамалары бүкіл әлемде су проблемаларын еңсеру мақсатында басқа елдерде қолданылуы мүмкін іс-әрекеттерге көшу құралы бола алады.

Тұтастай алғанда, осы тәжірибенің негізінде Қазақстан өзінің, ұлттық жүйесін жақсартып, шетелдік сәтті мысалдарды да, сондай-ақ елдің жергілікті ерекшелігін, су шаруашылығының ерекшеліктерін ескере отырып әзірленген қазақстандықтар өз ұсыныстарын да органикалық тұрғыда шоғырландыруы қажет.

№14 дәріс