Ұлы дала тұЛҒалары қҰдайберген
жүктеу/скачать 3,08 Mb. Pdf көрінісі
|
| логарифм, трапеция, геометрия, параллель; латын тілінен енген: медиана,
синус, косинус, сектор; араб тілінен енген: цифр т.с.с. терминдер аударусыз алынған. Бұл терминдердің қазақша баламалары да бар, бірақ ойланып қадам жасау керек. 2. Әр ұлт тілінде аударылып жүрген терминдерді қазақ тіліне де аудару математикада да жүзеге асырылған. Мысалы, а) санның квадрат түбірі, б) сандарды қосу, в) матрица ізі т.б. терминдерді әр ұлт өз тіліне аударып жүр. 3. Әртүрлі ғылымсаласында кездесетін терминдерді бірыңғай қалыптастыру қағидасы да математикадан орын алған. Мысалы, а) түбір термині – математикада, лингвистикада және биологияда, б) сфера, бойлық, ендік терминдері – математикада және жағрапияда, в) операция термині – математикада және медицинада, г) монотондылық, гармониялық терминдері математикада және музыка теориясында кездеседі. 4. Бір жағдайда терминдік мағынасы бар, ал екінші жағдайда жай сөз түрінде кездесетін атаулар бар. Оларды терминдер ретінде аудармай, ал жай сөз ретінде аударып қолдану тұжырымы математикалық терминдерде аз да болса кездеседі. Мысалы, функция – математикада – 157 термин, сол қалпында қолданып жүрміз, алкүнделікті өмірде – атқарылатын қызмет. Дәл осындай мағынада «аргумент» атауы қолданылып жүр. 5. Халықаралық терминдердің дыбысталуы (айтылуы) мен жазылуы жайында олардың орысша айтылуы мен жазылуының басшылыққа алынуы және жазу мәселесінде қазақша әліпбидің бар мүмкіндігін пайдалануы хақында мысалдар өте көп, сондықтан оларды келтірудің қажеті бола қоймас. Ал басшылыққа басқа тілді алмай, орыс тілін алуымыз бодандық саясаттың тіл біліміндегі ізі, тарихи тағдырымыз деп түсінеміз. 6. Терминдерді аударуда олардың ғылыми мәндерінің дәл берілуін қадағалау; қазақ тілінің грамматикалық ерекшеліктерін сақтау; терминдерді түсініксіз ететін жасанды сөзжасамға үйір болмау қағидаты – аудармаға қойылып жүрген орынды талаптар. Мұны аудармамен айналысып жүрген әрбір маман орындауы керек. 7. Есім және есімденген етістік формаларындағы халықаралық терминдердің сол түрінде алынуы. Орысшада -изация, -ификация, -ация жұрнақтарымен келетін терминдерді қазақшада оларға сәйкес қазақша жұрнақтар жалғанып алынуы, ал -ский, -ный жалғаулары арқылы жасалған анықтауыш сын есімдер қазақшасында қысқартылып алынуы туралы жоғарыда айтылды. Математикада алғашқы үш жұрнақпен берілетін терминдер сирек кездеседі. Дегенмен, математикаландыру (математизация), компьютерлендіру (компьютеризация), нөмірлеу (нумерация), дифференциялдау (дифференцация) сияқты сөздер жұмыс барысында кездесіп отырады. Соңғы келтірілген анықтауыш сын есімдік жалғаулары бар орысша терминдер математикада жиі кездеседі. Олардың негізі осы қағидатқа сай аударылған. Мысалы, параллель түзулер (параллельные прямые), квадрат матрицалар (квадратные матрицы), куб теңдеулер (кубические уравнения), бүйір жақ (боковая грань) т.с.с. Дегенмен, бұл ереже сақталмай қалыптасқан терминдердің де кездесетінін айта кетейік. Мысалы, ондық жүйе (десятичная система),аналитикалық функция (аналитическая функция), арифметикалық прогрессия (арифметическая прогрессия), дифференциалдық теңдеулер (дифференциальные уравнения) т.б. 8. Халықаралық терминология тәжірибесінде қолданылып жүрген кейбір -ист, -изм суффикстері мен ре-, син-, де-,анти-, контр- тәрізді префикстерді қазақ тіліне қабылдау математикада да баршылық.Мысалы, жүктеу/скачать 3,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|