Аты жақсы дариядан әрі өтелік! (Қозы көрпеш)        Аты жақсыдария

187 
Осы ізбен түркі тектес халықтардың көне таным дүниесінен хабар 
беретін «жау жұмыр», «сүт кенже», «біртуған» сияқты номинативті 
тіркестерді ұлттық сана, халықтық дүниетаныммен байланыстыра жіктеп 
талдауы немесе мифтік таныммен байланысты түркілердің байырғы ата 
қонысы – Өтукен-иіж топонимін алып, оны жалпы филологиялық 
салыстырмалы-тарихи сарапқа салуы Қ.Жұбановтың өресі биік тілші, 
танымы терең ғалым екендігін аңғартады. 
Ғалым ономастикондар құрамында кездесетін жалпы есім сөздерге, 
ономолексикаларға да толық талдау жасап, лексика-семантикалық қатарын, 
кей ретте олардың этимологиясын да ашып отырған. Олар топонимдер: Еділ, 
Нарын, Бетпақдала, Өтүкен йіж, Шандұң ...; этнонимдер: Қарлық бұдұн, 
Табғаш бұдұн, Ұйғыр; этнотерминдер: бұқұн, ру, ұрық; космонимдер: Ай, 
Күн, таң; зоонимиялық лексемалар: қамқор, дөнен, құнан, түйе, тайлақ, қой, 
жылқы, сиыр, өгіз, мал, құлын; титулдар: бай, тек, тегін; 
антрополексемалар: ұл, қыз, қызалақ т.б. (84, 72-80). 
Қ.Жұбановтың еңбектеріндегі жалқы есімдер жөніндегі пайымдауларды, 
қарастырған проблемаларына орай төмендегідей жеке топтарда қарастырдық. 
 1. Тотемистік мазмұндағы мифонимдер туралы пікірі: «Ежелгі дәуір 
адамдары әр заттың нәрсенің не жақсы, не жаман иесі бар деп түсінген. 
Сондықтан жақсы жақтағыларды Құдай, Періште, Пайғамбар, Әулие деп 
атап, жаман жақтағыларды шайтан, албасты, пері (мұның да екі түрі 
бар) деп сенген. Алғашқы қоғамдағы адам бұларды нақты өмір сүретін 
нәрселер деп білген. Төрт түліктің пірі, қолдаушысы ретінде сиыр атасын – 

жүктеу/скачать 3,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: