Lie қазақстан және covid-19: медиа, МӘдениет, саясат қ а зақ ст ан ж
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ COVID-19 ПРОЗАСЫ МЕН
жүктеу/скачать 10,36 Mb. Pdf көрінісі
|
Биология кіріспе қосымша материалдар
- Бұл бет үшін навигация:
- 1. Сана түкпіріндегі індет
| ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ COVID-19 ПРОЗАСЫ МЕН
ПОЭЗИЯСЫ (КОРОНА КҮНДЕРІНІҢ ӘДЕБИЕТІ) Айнұр Төлеу Індет – ежелден адамзаттың санасына орныққан негатив мәнге ие түсінік. Тіпті ежелгі дәуір әдебиетінен індет туралы таным-түсініктерді оңай тауып алуға болады. Антик әдебиеті індетті адамзатқа жіберген Құдайдың қаһары деп түсінеді. Айталық, Гомердің «Илиадасында» Аполлон грек халқына оба дертін жібереді. Трагик ақын Сафоклдің «Эдип патшасында» да Құдай қаһарынан індет таралғанын білеміз. Уильям Шекспир «Король Лирді» 1606 жылы оба індеті үдеп тұрған кезде жазған деген дерек бар. «Ромео мен Джульетта» пьесасында кейіпкер Меркуционың Монтекки мен Капуллетти әулеттерін «отбасыңа оба келсін» деп қарғайтыны бар. Демек, сол замандарда да індет қарғыс атқандарға жіберілетін Құдайдың жазасы деген түсінік болған. Көркем шығармаға індет ұғымының енуін Шекспир заманынан тағы үш ғасыр бері жылжытып қарайтын болсақ, Эдгар Поның «Бетперделі қызыл ажал» әңгімесі еске түседі. Бұл шығармада оба дерті – әділдік орнатушы кейіпкер. Індет зардабынан азап шегіп жатқан халықты ойламаған Просперо ханзада сәулетті сарайында думанды карнавал өткізіп жатады. Карнавал шарты қандай? Әрине, бетперде киіп келу? Олай болса, «әділ» оба ақсүйектер арасына бетпердемен барады. Иван Сергеевич Тургеневтің «Әкелер мен балалар» романының басты кейіпкері дәрігер Евгений Базаров та жұқпалы дерт – сүзектен қайтыс болады. 1. Сана түкпіріндегі індет Альбер Камюдың індет және карантин туралы «Оба» романында індет адамдарға қатер төндірген жауыздың образымен беріледі. Дегенмен бұл романда да індетке өзіндік түсінікпен қарайтын кейіпкерлер кезігеді. Барлығы бірдей сұм жауызбен күресейік деп ұрандатпайды. Айталық, Рамбер деген кейіпкер індетті абстакция деп түсінеді. «Рамбердің ойынша, өзінің бақытына бөгет болатын нәрсенің бәрі абстракция» (Камю, 2011: 104). Ал дін қызметкері Панлю атай адал адамдарға аурудың жоламайтынын уағызбен жеткізеді. Адамдардың күнәсі көбейіп кеткен соң, Оранға оба келді деп есептейтін Панлюге сенгендер де болды. Уағызшы былай дейді: «Қала тұрғындарына мейірбан жүзін бұрып, ұзақ қараған Құдай Тағала өзінің ой-орманына шомып, тұлдырсыз тосудан қалжыраған соң, бетін бұрып әкетті. Сөйтіп, тәңірдің жарығынан айырылып, обаның қараңғы қапасында қалдық» (Камю, 2011, 108). Салыстырып қарайтын болсақ, Камюдың құдайшыл адамы індетті Жаратушының қаһары деп есептемейді. Біз өз күнәларымызды түземедік, 300 мейірімді Құдай түзелер деп көп күтті. Сосын бізден үмітін үзді де, назар аудармай қойды. Құдайдың назарынан тыс қалғанда, біз оба- қараңғылығына тап болдық деп түсіндіреді. Камюдің бұл романы – індет және карантин кезінде адамдардың өзін ұстауын, ахуалын көрсетіп, таным-түсінігін танытатын еңбек. Себебі автор ежелгі шығармалар сияқты емес, әр адамның індет туралы түсінігіне тоқталған. Шығарма кейіпкерлері әлеуметтің әр тобының өкілдері: өзге елден келген журналист, дәрігер, дін қызметкері, бала және демікпеге шалдыққан қарт адамдар. Мәселен, адамдар өзгереді дегенге демікпесі бар шал сенбейді. Індет біткен соң, тірі қалғандар баз баяғы тірлігін қайта жалғастырады деп ойлайды. Әрине, дәрігерлер обаны көзге көрінбейтін микроб деп таниды. Ал автордың өзі бұл романын Еуропадағы ұлтшылдық пен фашизмге қарсылық деп көрсеткен, яғни Камю жұқпалы індет сырттағы микроб емес, санада өмір сүреді деп есептейді. Демек, Камю бір ғана індеттің өзінен поэтикалық – философиялық дүние жазып шыққан. Кім білсін, COVID-19 індеті кезінде тағы бір «Оба» сияқты кең тынысты шығарма жазылып жатқан да болар. Ал қазақ әдебиетіндегі ахуал қандай? Бізді осы сұрақ мазалайды. Соғыс, індет, аштық түсініктері қоғамның өмірі мен күллі таным- түсінігін өзгертеді. Біз әдебиеттегі жазылған өлең мен көркем мәтіндерге көңіл бөліп, корона күндеріндегі қазақ қоғамының ойын, сезімін, әлемдік індетті қабылдауын, ол туралы білдірген пікірін зерттеуді мақсат тұттық. Зерттеу кезінде салыстырмалы-сараптамалық теорияны негізге алдық, яғни қазақ әдебиетінде індет тақырыбы бұрын қалай қозғалды, бізге белгілі шығармалардағы кейіпкерлер қандай індеттен зардап шеккен? Осы сұраққа жауап табу мақсатымен іздендік. Бұрынғы індет тақырыбында жазылған шығармалар мен бүгінгі әдебиетте корона індетінің жазылуында ұқсастық, сабақтастық бар ма әлде жаңа вирус туралы жазбалардың поэтикалық формасы да жаңаша қалыптасты ма? Салыстырмалы теориялық негіз бізге осы сұрақтарға жауап табуға көмектеседі деп ойлаймыз. жүктеу/скачать 10,36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|