Ұлыстың Ұлы күні – Наурыз мерекесі де таяп қалды. Күн мен түннің теңеліп, табиғаттың ерекше ажарланатын, жаңаратын кезеңі саналатын Наурызда
жүктеу/скачать 3,62 Mb. Pdf көрінісі
|
Қымбатты қазақстандықтар! Бірнеше күн ішінде мен еліміздің аза маттарынан, еңбек ұжымдарынан, білім беру мекемелерінен, қоғамдық бірлестіктерден кезектен тыс президенттік сайлау өткізуді қолдау және менің кандидатурамды осы сайлауға ұсыну туралы өтініш білдірген ора сан көп хаттар мен үндеулер алдым. Менің Қазақстан мен қазақстандықтардың игілігі жолындағы еңбегіме жоғары баға берген баршаңызға зор рахмет! Өз халқыңның осындай сеніміне ие болудан артық марапат жоқ. Бүгін съезд мінберінен менің атыма жылы сөздер айтқан баршаға шын көңілден ризамын. Мен алдағы сайлауға «Нұр Отан» пар тиясынан президенттікке кандидат ретінде түсуге өзімнің келісімімді беретінім ту ралы мәлімдеймін. Мен сіздерді, менің серіктестерім – нұротандықтарды, барлық қазақстандықтарды тағы да топтасып, жеңіске жетуге шақырамын! Біздің ортақ рухани күшіміз бен жоғары мақсатымыз: Мәңгілік Ел! Ол біздің ХХІ ғасырдағы да муымызды прогресс қуатымен толтыратын болады.
Қымбатты отандастар! Тәуелсіздікті алу үшін қандай қажыр қайрат керек болса, оны баянды ету үшін одан да зор қажырқайрат керек. Кейінгі ұрпаққа кемел Қазақстанды табыстау – бәрімізге ортақ парыз. Біз әлемдегі ең мықты 50 елдің сапына еркін қосылып, енді ең қуатты 30 елмен иық тірестіру жолына түстік. Біздің ашық аспан астында ештеңеге теңгермейтін бір ғана Отанымыз бар, ол – Тәуелсіз Қазақстан! Бізге ХХI ғасырда бағдар болатын бір ғана стратегия бар, ол – «Қазақстан – 2050»! Баршамызды ерен істерге жетелейтін бір ғана ұлы мақсат бар, ол – Мәңгілік Ел! Осы жолда күллі халқымызды біріктіруге, мақсатымызды орындауға жұмылдыратын «Нұр Отан» пар тиясы! Қасиетті Отанымызды нұрландыра түсу үшін бір тудың түбіне жиналып, жарқын болашаққа бірге қадам басайық! Біз қашанда біргеміз! Алға, «Нұр Отан!» Алға, Қазақстан! Елбасы жәнЕ Ел мұраты шара
ӘлФараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің шығыс тану факультетінде «ТҮРКСОЙ» кафедрасы ашылды. А т а л м ы ш о қ у о р н ы н ы ң р е к т о р ы Ғ . М ұ т а н о в б ұ л кафедра – Қазақстан мен бүкіл түркі елдері арасындағы алтын көпір іспеттес болатын дығын тілге тиек етті. Өз кезегінде «ТҮРКСОЙ» халықаралық ұйы мының бас хатшысы Дүйсен Қасейінов бұдан былай түркі әлемімен б а й л а н ы с б і р ж ү й е г е қ о й ы л а т ы н д ы ғ ы н ж е т к і з д і . Ісшараға Түркия, Әзербайжан, Өзбекстан, Түрікменстан және Қырғызстанның Қазақстандағы елшіліктері мен консулдықтарының қызметкерлері, Алматы қаласындағы Қазақстан халқы Ассамблеясы жанында құрылған түркітілдес этномәдени бірлестіктердің өкілдері, сонымен қатар ҚазҰУ ғалымдары, оқытушылары мен студенттері қатысты. Жуырда Батыс Қазақстан облысының әкімі Нұрлан Ноғаевтың қатысуымен облыстың Жаңақала ауданындағы Пятимар және Қызылоба ауылдық Мәдениет үйлерінің күрделі жөндеуден кейінгі сал танатты түрде ашылу рәсімі өтті. Шараға жергілікті билік өкілдері, ауыл жұртшылығы қатысты. Аталған ауылдық Мәдениет үйлері Елбасының тапсырмасына орай қабылданған «Жұмыспен қамту – 2020» бағдарламасы аясында күрделі жөндеуден өткізілді. Облыс әкімі құттықтау сөзінде мәдениет нысаны халықтың игілігі үшін қызмет ететінін жеткізді. Бір айта кетерлігі, Пятимар ауылдық Мәдениет үйі 1961 жылы бой көтерген. Көрермен қауымға арналған орын саны – 200. Бүгінгі таңда мұнда 7 қызметкер еңбек етуде. Қызылоба ауылының Мәдениет үйі туралы айтатын болсақ, оның негізі 1987 жылы қаланған. 189 көрермен орны бар зал бүгінгі заманға қажетті техникамен жабдықталған. Бұл Мәдениет үйінде де 7 қызметкер еңбек етіп, ауылдың өнерін көркейтуге атсалысып келеді.
Батыс Қазақстан облысы халық игілігіне қызмет етпек мӘдениет үйлері бәрЕкЕлді!
4 5 №10 (1268) 12 – 18 наурыз 2015 жыл
№10 (1268) 12 – 18 наурыз 2015 жыл
Мен Алматы облысы, Жам был ауданындағы Сарыбастау ауы лында 30 жылға жуық ұстаздық етіп келемін. Бұл ауылда бірнеше ұлт өкілдері тұрады. Мектеп қазақтілді болғандықтан, оқушылар мұнда т е к қ а з а қ ш а о қ ы п , б і л і м а л а ды. Шыны керек, кейде түрік, орыс балаларының қазақ тілінде нақышына келтіріп сабақ айтып тұрғанын көргенде қайран қаламын. Олардың ішінде қазақ тілінде шешен әрі тапқыр сөйлейтіндері де бар. Атап айтқанда, Александра деген орыс қызы оқушы болып жүрген кезінде қазақ тілінде таза сөйлейтін, тіпті өлеңді де қазақша жазатын. Ол мектеп бітірген соң жоғары оқу орнына түсті. Сонда ол жатақханада қазақ қыздарымен бірге тұруды қалап, жатақхана меңгерушісіне: « М е н а у ы л ы м д а ғ ы м е к т е п т е қазақша оқыдым. Сондықтан маған қазақ қыздарының қасынан орын беріңізші» депті. Сол кезде бүкіл фа культет Александраның сөзіне риза болыпты. Қазақ тілінің мәртебесі қашанда биік боларына сенімім мол. «Адамға екі нәрсе тірек тегі. Бірі – тіл, бірі ділің жүректегі» деп Ж.Баласағұн бабамыз жырлағандай, анасын құрмет тұтқан адам ғана ана тілін сүйе алады деп ойлаймын. айгүл КастеКБаева «ҚазаҚ тілін үйренеміз! Изучаем казахский язык!» «ҚазаҚ тілін үйренеміз! Изучаем казахский язык!» Продолжение рубрики «Қазақ тілін үйренеміз! Изучаем казахский язык!» будет в следующем номере газеты. Ждем отзывов и предложений по электронной почте: anatili_gazeti@mail.ru, а также по телефонам: 394-42-46, 394-41-30, 394-37-75. Рубрику ведут: Дәуіржан төлеБаев, Динара масаКова Примеры из разговорной речи: Қабылдау бөлімі қай жерде? – где находится приемный покой? Кезекші дәрігер қайда? – где дежурный врач? медбике, маған ауруды басатын дәрі беріңізші – медсестра, дайте мне обезболивающее лекарство. Халіңіз қалай? – как вы себя чувствуете? Бүгін өзімді жақсы сезініп тұрмын – сегодня я чувствую себя лучше. маған салқын тиді – я простудился (простудилась). маған тұмау тиді – у меня грипп. маған бас ауруының дәрісі керек – мне нужно лекарство от голов ной боли. Жедел жәрдем шақыру үшін 103-ті теріңіз – чтобы вызвать скорую помощь наберите 103. Дәрігердің қабылдауына жазылайын деп едім – хотел записаться на прием врача. Қандай шағымыңыз бар? – на что жалуетесь? Қай жеріңіз ауырады? – что у вас болит? мен өзімді жайсыз сезініп тұрмын – мне нездоровится. мен ауырып жатырмын – я болею. мен жөтеліп жүрмін – я кашлю. менің ыстығым бар сияқты – кажется у меня температура. мен күйіп қалдым – я обжегся (обожглась). менің қан қысымым төмен (жоғары) – У меня пониженное (повы шенное) давление. Дем алыңыз – вдохните. Деміңізді шығарыңыз – выдохните. уайымдамаңыз, тез сауығып кетесіз – не переживайте, вы скоро поп равитесь. сізге №1 қалалық ауруханаға жолдама жазамын – напишу вам нап равление в городскую больницу №1. сізге рецепт жазып беремін – я вам выпишу рецепт. екі таблеткадан күніне 3 рет ішіңіз – принимайте по две таблетки 3 раза в день. маған аллергияға қарсы дәрі керек еді – мне нужно лекарство про тив аллергии. сізге укол саламын – я вам сделаю укол. Қан анализін тапсыру керек – необходимо сделать анализ крови. тіс дәрігеріне қаралуым керек – нужно показаться стоматологу. тісті жұлып тастау керек – нужно удалить зуб. Примеры из разговорной речи: шашымды қысқартып беріңізші – немного укоротите волосы. аздап жан-жағын қысқартыңызшы – укоротите еще немножко по бокам.
шашымды бұйралатқым келеді – хотела сделать химическую за вивку.
Кірпік жалғатқым келеді – хочу сделать наращивание ресниц. «Gosh» маркасының тоналды кремін сатып алғым келеді – хочу ку пить тональный крем марки «Gosh». Примеры: марат 10 литр қымызға тапсырыс берді – Марат заказал 10 литров кумыса.
Дүкеннен сатып алынған ірімшікке қарағанда, үйдің ірімшігі дәм ді- рек – домашний тво рог вкуснее, чем купленный в магазине. шаштараз – парикмахерская. Қайшы – ножницы. тарақ – расческа. шаш – волосы. Бұйра шаш – кудрявые волосы. тік шаш – прямые волосы. Қысқа шаш – короткие волосы. Ұзын шаш – длинные волосы. шаш бояу – покрасить волосы. шашқа себетін лак – лак для волос. шаш кептіру – сушить волосы. шаш жалғау – наращивание волос. Кірпік жалғау – наращивание рес ниц.
тырнақ жалғау – наращивание ног тей.
сұйық сабын – жидкое мыло. Далап – помада. Иіссу – духи. Пудра – пудра. Қарындаш – карандаш. Қасқа арналған қарындаш – каран даш для бровей. ерінге арналған қарындаш – каран даш для губ. Көзге арналған қарындаш – каран даш для глаз. тоналды крем – тональный крем. Бетке жағатын крем – крем для лица. Қолға жағатын крем – крем для рук. аяққа жағатын крем – крем для ног. маникюр (тырнақ бояу) – маникюр. Педикюр (аяқ тырнақтарын бояу) – педикюр.
тырнақты бояйтын лак – лак для ногтей.
все мы любим красоту. Не зря говорят: «красота – спасет мир». Чтобы быть красивым, в первую очередь мы должны следить за своим здоровьем. Хорошо питаться и высыпаться, заниматься спортом, одним словом, вести здоровый образ жизни. сегодняшний выпуск «Қазақ тілін үйренеміз! Изучаем казахский язык!» мы хотим посвятить темам «Здоровье», «Красота» и всему, что связано с ними. Блюда казахской национальной кухни очень полезны для здоровья, пос- кольку богаты натуральными витаминами. Қазақтың ұлттық тағамдары Блюда казахской национальной кухни Денсаулық – здоровье. аурухана – больница. емхана – клиника. аурухана бөлмесі – палата. Дәрі – лекарство. Дәрігер – врач, доктор. медбике – медсестра. Жедел жәрдем – скорая помощь. ауру – больной, пациент. Дәріхана – аптека. мақта – вата. Жөтел – кашель. Қан қысымы – давление. Қан құю – переливание крови. Қан анализі – анализ крови. тіс дәрігері – стоматолог. Көз дәрігері – окулист. ота – операция. Дәрігердің қабылдауында – на прие ме у врача. сұлулық – Красота ҚоЗы
төрт түліктің төл атаулары Қозы. Қазақтар қозы деп жасы 6 айға толмаған қойдың төлін айтады. Сонымен қатар халықтың тұрмыс тіршілігінде қозы сөзі жас баланы ер келету мағынасында қолданыла береді. Мәселен, қозым, қоңыр қозым, т.б. Біз мұндай мысалдарды ауыз әдебиетінен, ақынжазушылардың еңбектерінен де байқауымызға болады. Атап айтқанда, ұлт ақыны Мағжан Жұмабаевтың «Педагогика» деген кітабында «Ұйқың келді, Жұмсақ бесік. Жылы төсек. Жата ғой, қозым, Әлди, бөпек, Ұйықта, жұм көзің» деген өлең жолдары келтірілген. Жаңа туған қозының түрі қашанда сүйкімді болатыны сөзсіз. Демек, жас баланы қозым деп еркелетудің аста рында қазақ халқының жанжануарға деген ерекше құрметі байқалады. Тек жалғыз қозымен емес, құлынмен, бұзаумен, ботамен, лақпен байланысты сөздердің көптігі, ең алдымен аталған төлдердің алабөтен сүйкімділігінде, тартымдылығында, көркем жараты лысында жатса керек. Әрбір малдың төліне байланысты атауларды сөз мәдениетінде пайдалана білуі қазақ халқының тілге шеберлігін, ойға жүйріктігін аңғартады.
халқымыз ерте туған семіз қозыны айтады. Жалпы, әдебиетте болсын, қазақтың ежелгі қоғамдықсаяси өмірінде болсын «бағлан» сөзі белгілі б і р д ә р е ж е д е с а л м а қ т ы ұ ғ ы м д ы білдіргені аян. Осы орайда «бағлан» сөзіне біршама тоқтала кеткенді жөн санап отырмыз. «Бағлан» сөзінің негізгі бастауына қарайтын болсақ, әрине, ол ең алдымен қойдың марқадан жетілген, кепеге жетпеген төлін білдіретін сөз. Ал екінші мағынадағы сөзі бұл қоғамның қандай да бір бөлігінің немесе тобының іріктелуі, жоғары санаттағы өкілдерін «бағлан» деп атау дәстүрі болған. Жыр алыбы Жамбылдың «Бас қосып бағландармен қалмақ үшін, Ізденіп келіп тұрмын Қарқарадан» дегенін айтсақ немесе Шәкәрім Құдайбердиевтің: «Патса, батыр, бай, бағлан, ел ағасы. Өнерпаз, ойшыл, білгіш, ғұламасы. Мақтанып жердің жүзін жалмаса да, Кәрілік пен өлімге жоқ дауасы» деген өлең жолдарынан осыны байқауымызға болады. Сонымен қатар бағлан деп қазақ қоғамында ертеден қалыптасқан ауқатты әлеуметтік топ өкілінің ба ласы аталған. Мұнымен бірге елдің игі жақсы адамын да бағлан деп атау дәстүрі болған. Ал енді қой түлігіне келер болсақ, бағлан етінің дәмі тіл үйірерліктей екені рас. Сондықтан бағлан етін қазақ отбасы өзінің ең сыйлы да қадірлі қонағына асып беретін болған. «Бағлан етін балқытып, Бірінебірі жежесіп, Шаттанысып, шалқысып, Кемкетігін теңесіп» (Ш.Құдайбердиев). «Ишан сөзі біте біте, үйге екі жігіт сырлы астауға салған жаңа сойған семіз бағланның етін алып кірді» (І.Есенберлин) деген сөздерден мысал келтіруіміздің себебі бағлан етінің қонақжай қазақтың өміріндегі алатын орнын байқату. Бағландай. Бұл теңеусөз бағлан тәрізді, бағлан сияқты деген мәнде қолданылады. Бағландай болды дегенге келетін болсақ, толықсыды, жетілді деген мағынаны білдіреді.
тарқатар болсақ, қозы бағу деп қойдың жайылымға жарап қалған төлін ере сек малдан бөлек жаю, күтуді айтады. Қозыларды бөлек бағудағы мақсат олар жайылымға біртебірте бой үйретсін, ересек малдың қақсоғынан аман бо лып, емінеркін жайылып, қоңданып алсын, ет жинасын, марқайсын дегеннен шыққаны сөзсіз. Әдетте, үлкендер қозыларды жас балаларға баққызады. Бұл да қазақы тәрбиенің бір үлгіөнегесі деп айтуымызға бола ды. Балаға қозы баққызу арқылы оның бойына еңбекқорлық, шыдамдылық, жауапкершілік сынды қасиеттерді дарыту. Қозы бағып өскен бала мал шаруашылығының әліппесін жастайы нан тани бастайды. Кейін өсе келе қойдың, өзге де түліктердің жайынан хабардар болып, шаруаға икемділік танытып, еңбекке араласып, жақсы азамат болып қалыптасады. Қозылардың түрлерін қарастыруды жалғастырар болсақ, ендігі тоқта латынымыз ол бұйра жүнді қозы, кепе қозы, көк қозы, көпей қозы.
ның төлі. Бұйра жүнді қозының аты айтып тұрғандай үстіндегі жүні бағалы болады. Сондықтан олардың жүні тонның түрлерін тігу кәсібінде кеңінен қолданылады. Мұндай қозылардың жүні сапалы, жылтыр, қара мақпал түстес болып келеді. Одан тігілген тон, бас киім, жаға, т.б. киім бөлшектері жарқырай көрініп, алыстан көз тартып тұрады.
Кепе қозыны кейде кебе қозы деп те атайды. Бұл енді жергілікті сөздердің қолданысына байланысты кездесетін ерекшелік. Әдетте, кепе қозыларды біріненбірін айыру да қиын. Олардың түрсипаты ұқсас болып келеді.
қозы. Қозының өзіне тән түсі, түрі қай кезде болмасын сырт көзге сүйкімді болып көрінетінін жоғарыда жаздық. Бұл қатарға көк қозыны да жатқызуымызға болады. Әр қозы өзінің енесіне тартып туатыны белгілі. Әдеби шығармалардағы мысалдарға кезек беретін болсақ, көк қозыға байланыс ты сөйлемдерді біз М.Дулатовтың, Ғ.Слановтың, С.Алдабергенов және т.б. ақынжазушылардың шығармаларынан кездестіреміз. Мәселен, Міржақып Д у л а т о в т ы ң « Б а қ ы т с ы з Ж а м а л » шығармасында: «Жамал атасына бір қарап, тысқа шығып еді, соңынан кешікпей Сәрсенбай да шығып, Жамалға ақырын сыбырлап айтты: «Анау күнігі жанбасы құрттап жүрген көк қозыны әкел, үйге кіргізерде кескегін алып таста. Ұқтың ба?» деді» деген сөйлемдер бар болса, Ғ.Слановтың «Замана» деп аталатын туын дысында: «Отыз шамалы арық тоқ ты тұр екен. Әсіресе, кішкентай екі көк қо зы көзге ерекше шалынады» делінсе, С.Алдабергеновтың бір әңгімесінде: «Бір күні кешқұрым Жұмақұл қарт қойдан келгенде, көк қозының түрегеп тұрғанын көрді» деп жазады. Бұл мысалдарды келтіруіміздің мәнісі көк қозының өзіне тән көркемділігін көрсету болатын. Өйткені қозының көк түсті болуы шын мәнінде оның тартымдылығын, сүйкімділігін артты рып тұратын ерекшелік. Сол себепті де ол қазақтың көркем әдебиет туын дыларында ауыл көрінісін, ондағы кейіпкерлерді суреттеу барысында кеңінен қолданылғанын байқауымызға болады.
кенжелеп туған қозыны «көпей қозы» деп айтатын болған. «Көпей» сөзінің мәнісіне келетін болсақ, бұл кенже, ең соңғы ұрпақ дегенді білдіреді. Қ о з ы а т а у ы м е н б а й л а н ы с т ы тұрақты сөз тіркестері мен өзге де теңеулерге, шаруашылық барысында қолданылатын сөздерге тоқталатын болсақ, қозы айырды деген сөздің мәнісі күзде қозыны енесінен ажыра туды айтады. Осы сөзге мәндес болып келетін қозы бөлу деген бар. Бұл да төлді енесінен айыруды сипаттайтын сөз. Ал қозы алды деген сөз төл алды, төлдетті дегенді білдіреді. Қозы ауыл, қой ауыл болып отыру деп ауылдас ағайын жегжаттар бірбірінен сәл алшақтау қоныстанып, сауым маусымында қозы мен саулық қойды жекежеке қоралап түнетіп, күндіз жеке жайылтуды ай тады. Екіүш айлық қозы терісін қозы елтірісі деп атайды. Ал қозы еті деп жасы 6 айға толмаған қой төлінің етін айтады.
жүнінен басылған киіз. Қозы көген жер. Азғана қашықтық; жақын ара. Қозы көрпе. Жас, жұмсақ көк шөп. Қозы қайырым. Өте жақын жер. Қозыны аяқтандыру. Қозыны жетілдіру, өсіру. Қозыны жағызу. Жетім төлдерді сүтті жануарларға егізден емізу немесе төлі жоқ жануарларға жанастырып алу. Дәуіржан төлеБаев (материалды дайындау барысында «Қазақ әдеби тілінің сөздігі» пайда- ланылды) Қой түлігіне байланысты атаулардың ішіндегі көп кездесетін сөздер мен сөз тіркестерінің қатарына «қозы» сөзімен байланысты атауларды жатқызуға болады. Қозының бағлан қозы, бұйра жүнді қозы, кепе қозы, көк қозы, көпей қозы, қоңыр қозы, қызыл қозы, марқа қозы сияқты түрлерінен бөлек, жамыраған қозыдай, жетім қозыдай, көгенделген қозыдай, қозыдай жамы- расты, қозыдай көгендеді, қозыдай шулады, қозы көгеніндей жер, тойған қозыдай, уызға тоймаған жетім қозыдай, қозыдай маңырап табысты, егіз қозыдай, ала қозыдай құлпырды, қозы-лақтай ойнақтады және т.б. теңеу сөздер, сондай-ақ қозыға байланысты қозы қайырым, қозы көш жер, қозы таң, қозы түс тәрізді дәстүрлі қазақы өлшемдік атаулар, салыстырмалы- бейнелік мәндегі сөздер молынан ұшырасады. Енді осы аталған сөздердің мәнісін тарқатып көрсек. Бақытжан ТОБАяҚТЕГІ, «Астана қалалық мемлекеттік тіл қозғалысы» төрағасының орынбасары, ҚР Ұлттық инженерлік академиясының мүше-корреспонденті, профессор ашық айту – ардың ісі оқырман ойы «Тілі жоқтың – ұлты жоқ» депті Алаш көсемдерінің бірі Ахмет Байтұрсынов, осы іспеттес қанатты сөзді заманымыздың заңғар биік жазушысы, «Адамзаттың Айтматовы» шыңғыс Айт- матов та айтқан екен. иә, тіл – ұлттың жаны, рухы. Бұл – аксио- ма. Ол тек адамдардың қарым-қатынас құралы ғана емес, мәдениеті, өнері, өлеңі, байлығы, мемлекеттің саясаты, тіпті адам ағзасына қандай дәрумен қажет болса, рухына, ішкі жан дүниесіне сондай дәрумен қажет. Қалың қыртысты қатпар-қатпар тарихы мен тағдыры бар қазақ жұрты әлі де бөтеннің бөтегесіне қарап көмейін бүлкілдетуден арылмай-ақ келеді. Расында, біз тым еліктегіш, жүктеу/скачать 3,62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|