Литературная, культурно-просветительская газета 3-чю саны, никкол ай (июнь), 2011



Pdf көрінісі
бет2/8
Дата15.03.2017
өлшемі11,11 Mb.
#9622
1   2   3   4   5   6   7   8

1989 

джыл  июнь  айда  СССР-ни 

Баш Советини биринчи сес-

сиясында Олжас Сулейменов сёзню кён-

делен салыб тохтайды: «Биз ишибизни ре-

прессиягъа тюшген халкълагъа реабилита-

ция этиуню джолун-джоругъун джарашды-

рыудан башларгъа керекбиз. Аллай реаби-

литацион закон алынмай, кърал сюргюнн-

ге тюшген халкъладан сталинизмни мур-

дарлыгъы ючюн кечмеклик тилемей, ал-

гъа барыргъа джол джокъду. Орус, гюр-

джю, къазах халкъла да къыйынлыкъ че-

гер ючюн къалмагъандыла. Алай а, миллет 

белги бла башдан аякъ джуртларындан сю-

рюлген халкъла эки къат къыйынлыкъ чек-

гендиле. Биз ол затны къралны атындан, 

закон халда ачыкъ айтыргъа керекбиз...». 

Бюгюн барыбыз да билген «Репресси-

ягъа тюшген халкълагъа реабилитация эти-

уню хакъындан» законну джарашдырыу 

ма алай башланнганды. Биз – тутмакъдан-

сюргюнден ётген халкъладан бири – Ол-

жасны бу адамлыгъын, эркишилигин уну-

тургъа боллукъбузму?

Алай а, «бёрю атарыкъ бёркюнден» 

дегенлей, Сулейменовну бютеу дуниягъа 

белгили этген аны «Слово о полку Иго-

реве» атлы тарих чыгъарманы юсюнден 

джазгъан тинтиулери-оюмлары болгъан-

дыла. Кърал къоркъуусузлукъну орган-

лары 1975 джыл Олжасны «Аз и Я» ки-

табын Совет Союзну бютеу тюкенлерин-

ден, китабханелеринден сыйырыб, кюй-

дюрюб кюрешгендиле. Ол оноуну этген 

а СССР-ни Коммунист партиясыны иде-

ология джанындан башчысы Суслов бол-

гъанды. СССР-ни Илмула Академиясы да 

Сулейменовну китабын «ууатхан» джый-

ылыула, сюзюуле бардыргъанды. Казах-

станны башчысы Кунаев Брежнев бла сё-

лешиб, Олжасны джакъларгъа, сакъларгъа 

кюрешгенди. Сулейменовну атасын 1937 

джыл «халкъны джауу» деб къурутхан-

дыла. Сусловну башчылыгъы бла биягъы 

къара кючле Олжасха да ол атны атаргъа 

кюрешгендиле. Кунаев болмаса, Олжасха 

къаллай къыйынлыкъла чекдирлик болур 

эдиле. Бир поэт ючюн Суслов бла арасын 

аман этерге бизде тамадаладан киши ба-

зарыкъмы эди экен?

Кунаев халкъын, джуртун джакълагъан 

адам болгъанды. 1962 джыл Хрущёв къы-

была Къазахстанны иги кесек джерин ма-

мукъ ёсдюрюучю хоншу республикагъа бе-

рирге излегенди. Кунаев бирден эки бол-

магъанды. Ишинден чыгъаргъан эдиле 

аны ючюн. Къуру бу эки заты огъуна аны 

онглу адам болгъанын кёргюзтмеймиди? 

Бизни тамадалада туугъан джерлерин чач-

дырмаз ючюн, башха субъектлеге къош-

дурмаз ючюн, халкъларын-джуртларын 

къоруулар-сакълар ючюн Кунаевча кюреш-

ген (кюреширик) бармыды экен? 

Къазах халкъы бек уллу къыйынлыкъ 

кёрген халкъладанды. 1926 джыл адам са-

нау къагъытлада былай джазылады: «Къа-

захлыла – СССР-ни эм кёб санлы тюрк 

тилли халкъыдыла – 6 миллион 200 минг 

адам». 1939 джыл къазах халкъны саны 

къуру 2 миллионду. Аллай бир адамы къы-

рылгъан къазах халкъыны Олжасча назму-

чусу, алими, Кунаевча да башчысы болгъа-

ны насыб эди...



Лайпанланы Билал

АДАМНЫ ДЖОЛУ, 

ДЖАЗЫУУ ДА – СЁЗДЕ

Олжас Сулейменовха

Къыркъ джылда кимге келгенди 

                                       Къуран,

Кимге – «Аз и Я».

Суу эски ызына къайытады:

Джангырады Евразия.

Ит иесин танымагъан сагъатда,

Адамгъа Тейрисин танытхан да бар.

Мен – Тейри адамы – къарайма 

                                              ауалгъа:

Белгиден-Сёзден башланады Адам.

Кёкге къарай, джулдузлагъа узала,

Адам аякъ юсюне сюелгенди,

Кюн таякъча, элибча тюзелгенди –

Къара таныгъан кюнюнден 

                            башланады Адам.

Эниклей табигъатны,

Тилленнгенди адам улу.

Тауушдан-белгиден-тамгъадан 

                                       кёче Сёзге,

Тюрленнгенди адам улу...

...Адам сёзню, Сёз да адамны –

Бир-бирин джаратдъыла ала.

Мурулдагъандан, кёз бла, бармакъ бла 

сёлешгенден къутулуб,

Адам джазыуун джаза 

                              тебрегенди кеси.

Мен да кюндюз Кюнню 

                             ызындан бардым,

Кече уа – Айны.

Тамгъаларында Адурхайны,

Будиянны, Наурузну эмда Трамны

Кёреме джулдузну, Айны.

Китаб ачханча ачама Къарачайны:

Къара – джети къат магъанасы Аны.

Кёкден башланады джол,

Кёкге да къайтарады ол.

Кёкдеди биз джашагъан Джер.

Не бек кюрешсек да биз,

Кёкден айырылыргъа 

                                джокъду мадар.

Джер ауруулагъа да Кёкдеди дарман,

Джер соруулагъа да Кёкдеди джууаб.

Джер  джолу  адамны  башланады 

Белгиден-Сёзден.

Ол кетгенча кёрюнсе да кёзден 

                                          эм кёлден,

Бир кераматлы чыгъад да ичибизден,

Ачады бизге джангыдан аны:

Сёзде джашыныбды джолу Адамны,

Сёзде джазылыбды джазыуу 

                                            Адамны.

Къыйынлыгъыбыз бизни –

Тюз окъуй, ангылай, джаза 

                             билмейбиз Сёзню.

Алай а, бир кераматлы чыгъад 

                                    да ичибизден,

Таша магъанасын, керти магъанасын 

                                  ачады Сёзню –

Хакъ джолгъа къайтарады бизни.

Адам улугъа къайытады джаз –

Ачылады Кёк, энеди джарыкъ, 

                                       келеди ауаз:

Къара таны – джай аны – 

Керти Тарихинги, джазыуунгу 

                                            да джаз.

ДЖЕР 

ДЖЮЗЮ, 

АДАМГЪА 

БАШ УР!

Дунияда эм онглугъа санал-

гъан он назмучуну джаш тё-

люге аманатлары Парижде китаб болуб 

чыкъгъанды. Ол оноуландан бири Олжас 

Сулейменовду. Батыда (Западда) алай аты 

айтылгъан адамны бизде джаш тёлю биле 

да болмаз. СССР чачылгъанлы союз респу-

бликала энчи къралла болгъандыла. Къазах-

стан да болгъанды энчи даулет. Къайнайла 

ала… – кеслерини онглу джазыучуларын би-

рер джерге келечи этиб олтурталла, алай 

демек – джазыучуларыны сыйларын кёрел-

ле, ышаналла, ала келечи-дипломат ишле-

ни кимден да иги бардырлыкъларына базал-

ла. Сёз ючюн, Олжас Казахстанны ЮНЕ-

СКОда келечисиди…

Олжас «Слово о полку Игореве» де-

генни тинтиб, дуния бла бир тюрк сёз таб-

ханды. Бу тарих чыгъармада академикле 

окъуялмай къалгъан джерлени, не да ала 

терс окъугъан джерлени ачыкълагъанды. 

Славянла бла тюрк къауумланы арасында 

бурун кючлю байламлылыкъ болгъанын, 

тил, культура джаны бла ала бир-бирин 

байындыра хоншу джашагъанларын кёр-

гюзтгенди. Алай а, олсагъатда орус илму 

«бизге культура келген эсе, Европадан 

келгенди, къарангы Азия, тюркле – къа-

зауат, чабыуул этгенден башха джукъ бил-

меген джахилле – бизни культурабызгъа 

не юлюш къошаллыгъелле, бюгюн-бюгече 

да аланы адам эталмай, цивилизациягъа 

къошалмай кюрешебиз сора уа» деб, бу 

кёзден  къарагъанды  тюрк-муслийман 

миллетлеге. Ма быллай тутхучсуз, джал-

гъан «илму» оюмгъа къаршчы тургъан-

ды Олжас Сулейменов, СССР-ни тюрк 

халкъларына эс табдыргъанды, тарихи-

бизге кёзюбюзню ачханды, кёлюбюзню 

кёлтюргенди. «Тюркбюз» дерге къоркъуб, 

буюгъуб тургъанла, Олжасны китабын 

окъуб, «Биз халкъбыз, адамбыз – тюрк-

бюз биз!» деб ёхтемленнгендиле. «Таула-

ны энгишге этмегенлей, тюзлени ёрге кёл-

тюргенди» Олжас. Бютеу тюрк дунияны 

ёрге кёлтюргенди ол. Сусловчу идеологи-

ягъа, ол идеологияны къулу-къарауашы 

болгъан СССР-ни илмула Академиясына 

да къаршчы тургъанды Олжас джангыз 

кеси. Назмуларындача, илмуда да джан-

гы сёзню, керти сёзню айталгъанды. Кер-

ти Сёзню айтыр ючюн а фахму да, билим 

да, бет да, ёт да керекди. Тюрк дунияны, 

тюрк эсни, тюрк тарихни уятханы ючюн 

биз – тюрк дунияны бир бурхусу – Олжас-

ха сау бол дерге керекбизми? 

Алай  а,  Олжас  къуру  къыйынлыкъ 

кёрген  халкъланы,  неда  тюрк  къауум-

ланы  ёкюлю  тюлдю.  Олжас  «Невада-

Семипалатинск»  атлы  организацияны 

къураб, бютеу дунияда атом сауутну сы-

нагъан полигонланы джабдырыргъа из-

лейди. Къазахстанда полигонну джабдыр-

гъанды. Сулейменов бютеу дунияны атом 

джаханимден-къоркъуудан къутхарыр джа-

нындан кюрешеди. Ол джаны бла кёб иш 

да этгенди. Биз джашагъан Джерни, дуни-

яны ёлюмден къоруулаб кюрешген Олжас 

махтаугъа тыйыншлы тюлмюдю?.. 

Олжас  Сулейменовну  арт  кёзюуде 

джазгъан китабы «Язык письма» да, бю-

теудуния илмуда джангы сёздю. Адам улу 

бары да бир джерде джаратылыб, алай-

дан тёрт джанына чачылгъаны – ол бел-

гили затды. Дин тилде айтсакъ, бары-

быз да Адам бла Хауадан джаратылгъан-

быз. Алай а, ол биринчи талай джюз адам 

къаллай тилде сёлешгендиле – ма аны 

юсюнденди китаб. Биринчи тамгъаладан-

иероглифледен Сёзге, джазма тилге адам 

улу къалай кёчгенин кёргюзтюр ючюн, 

Олжас къаллай бир китаб окъугъанын, 

къаллай тинтиуле бардыргъанын айтыб 

чыкъгъан да къыйынды. Ахыры быллай 

оюмгъа келгенди: «Алгъа Белги, ызы бла 

Сёз. Ол белгиле Аллахны белгилериди-

ле, ол сёзле да Аны атлары». Бу китабны 

окъугъан адам англарыкъды, Олжас Сёз-

ню таша магъанасын ачханы алимле атом-

ну ачханча бир зат болгъанын. Алай а, 

атомну ачхан-чачхан – дуниягъа къоркъуу 

сала эсе, Олжасны биринчи Сёзню, тил-

ни ачханы адам улу бир болгъанын, бир 

ата бла анадан джаратылгъанын кёргюз-

теди, адам улуну биригиуге чакъырады. 

Алгъаракълада Олжас «Тюрки в дои-

стории» деген къол джазмасын «Ас-Алан» 

журналда басмаланырын тыйыншлыгъа са-

наб, манга берген эди. Анда да тюрк къай-

дан чыкъгъанын, дуниягъа къалай джай-

ылгъанын тинтеди. Сулейменов тюрк къау-

умла ючюн къанын-джанын аямай ишлей-

ди. Олжасны этген ишине къарасам, 726 

джыл Бильга-Тоньюкук джазгъан тизгин-

ле эсиме келедиле: 



Кара теримди тёктим – къара тери-

ми тёкдюм,



Тюрк будун учун – бютеу Тюрк ючюн.

Дагъыда бир чертерге излегеним: Ол-

жас къалам тутханлагъа айырыб эс бёл-

генлей турады. Тюрк джазыучулада ал-

лай къайгъырыуну мен джангыз Къули 

Къайсында бла Чингиз Айтматовда кёр-

генме. Кесими юсюмде сынагъан заты-

мы айтама. 



ЛАЙПАНЛАНЫ Билал,

Норвегия, г. Ставангер



Литературная Балкария и Карачай

№ 3, никкол ай (июнь), 2011

5

Илму адамы

К

ъарачай-Малкъар халкъдан атлары ду-

ниягъа айтылгъан алимле чыкъгъанды-

ла. Энейланы Магометни жашы Тимур, 

Залийханланы Чокканы жашы Михаил, Чубо-

кланы Рамазанны жашы Алий... Алийни бизде 

аз адам таный эсе да, дунияда уа бек кёп алим 

биледи. Аны илму ишлерин бюгюнлюкде ан-

дан ары тинтип бизде угъай да, Америкада 

иш да кюрешедиле. Адамны мыйысы къалай 

сагъыш этгенин, адамны сезими – акъылгъа, 

акъыл да – сёзге къалайлыкъ бла бурулгъа-

нын шарт билирге деп, дуниягъа жангыз ту-

угъан улан эди. «Аллах адамгъа берген мыйы-

ны кючю чексизди, ол алай эсе, аны толу къа-

лай бла «хайырланыргъа» боллукъду, бир сёз 

бла айтханда, телини къалай акъыллы этерге 

боллукъду, аны бла кюрешеме» деген эди, бир 

соргъанымда. Адамны мыйы къалай ишлей-

ди, хар къылы, жан тамыры неге къуллукъ эте-

ди – аны магъанасын, ишин, борчун билирге 

къаст этген закий алим эди. Анга дери дуни-

яда бир киши да эс этмеген затланы акъылы-

на алып! Нобель саугъагъа да ол жаны бла эт-

ген уллу жетишими ючюн кёргюзтюлген эди. 

Бир шексиз, алгъан да этерик эди, арабыздан 

алай эртте, алай ажымлы кетип къалмаса... 

Анахаланы Кёчгенбайны юсюнден сагъ-

ышлансам, Алий эсиме тюшеди. Алий мый-

ыны тинтгенча, Кёчгенбай да сууну тинте-

ди. Суу да, мыйы да жууукъдула. Сууну да 

кеси сагъышы, тили, ич жоругъу, иши, кёз-

ге кёрюннген, кёрюнмеген да жашауу, къы-

лыгъы, гынттысы барды. Сууну къалай «акъ-

ыллы» этерге, къалай хайырланыргъа, къа-

лай низамгъа жыяргъа боллукъду – олду иши. 

Къаллай болумда суу къалай бурулгъанын, 

къалай сытылгьанын, анда – теренде къаллай 

кючле жатханларын, къаллай терклик, къаллай 

тюзлюк бла саркъгъанын, не хапар айтханын 

билип, аны бойсундурур жолларын излейди. 

Ол жаны бла кёп жашырын шартланы да ач-

ханды. Сууну къылыгъын илму элек бла сю-

зюп чыкъгъанды. Суу да аны сюеди. Бата тур-

гъан жеринде, толкъуну бла кётюрюп, жагъа-

сына чыгъаргъанды… 

Аллаха шукур, бардыла миллетибизни за-

кийлигин, акъылын-эсин билдирген адамла! 

Атларын кёкде жулдузгъа ататханла, тауну 

бийигине чыгъалгъанла, илмуну теренине ки-

ралгъанла. Былайда эсинге тюшеди Светлана 

Червонная деген москвачы алимни айтханы: 

«Бу халкъны адамларына, – дей эди ол, бизни 

миллетни атын айтып, – иги жерледе окъурча, 

ишлерча тийишли онгла къуралгъан болсала, 

не менме деген билимли халкъланы унутдурур 

эдиле, закийлик, акъыл-эс аллай бир къан бла 

берилип къалгъанды былагъа!» – деп. Болур… 

Закий адамла бир бирге ушайдыла. Туу-

раларындан къарай, араларында жюрюй, мен 

аны ангылагъанма. Уллу иш кёллю адамла 

болгъанларындан сора да, – ол зат барына да 

тёрелиди, – уллу адамлыкълары ючюн айтама. 

Тимур да, Михаил да, бу тизмеге Къайсынны, 

Керимни атларын къошмай да болмайма, Алий 

да, башха зат бла айтдырмасала да, адамлыкь 

бла айтдырыр эдиле атларын дуниягъа. Кёч-

генбай да ол тизмедели. Аны таныгъанлы аны 

кесиме алайлыгъын бекден бек ача баргъанма.

Бир-бир алимлени кеслерин жюрютгенле-

рине къарасанг, ёхтем гынттылары юслерин-

де жазылып турады: къарачыгъыз, мен ким-

ме, къаллайма деп! Кёчгенбайда аллай зат се-

зерик тюйюлсе. Ол кесин бир бош, элли жаш-

ча жюрютеди. Алай не бек жюрютсе да, сё-

лешгенинглей, билип къояса – сени аллынгда 

бош адам сюелмегенин, жыл санындан тама-

та акъылы-эси болгъан, сен сезмеген затланы 

да билген адам болгъанын. Кёчгенбай менден 

иги да кичиди. Алай мен аны бла танышха-

нымлай окъуна, эслилиги, кесин жюрютюую 

бла менден таматача кёрюннген эди. Бир шек-

сиз, акъыллы адамгъа кесингден таматагъача 

къарайса, жыл саны бла сенден кичи эсе да. 

Кесим шагъат болгъан бир шарт. Къырал 

жангы ракета къурап, учургъан жерине уа тюз 

тюшюралмай кёп кюрешгенди. Кёчгенбай бу 

затлагъа иш этип эсми бурду, къалайлыкъ бла 

ойланды – менме деген математика алимле-

ни эсеплерин къазып, терс-тюз айтханларын 

тинтип, тергеп чыгъады. Дуниягьа белгили 

математика эсепледе (расчётлада) алимлени 

халатларын табады. «Ай, ол не хазна тюз тю-

шер, тергеуледе ма быллай-быллай жангылыч 

шартла бардыла. Ол Чернобыль, Саян-Шуша 

ГЭС аварияла да аны хатасындан болгъан а 

болурламы?» дегенни айтып, башына жаза-

ды. Андан, ыспас бла бирге, жууап да алады: 

«Сен айтханланы алимлени тинтиулерине бер-

дик» деп. Не бла бошаллыкъ болур деп, мен бу 

ишге сагъайгъанлай тура эдим: ары дери жан-

гы ракетаны тюз учханындан хапар жокъ эди. 

Бир аууукъ замандан телевизор бла къууанып 

айтханларын эшитдим: «Ракетабыз учургъан 

жерибизден тюз тюшдю!» деп… 

Кёп болмай а «Поиск» (27 май, 2011) де-

ген илму газетде «Курчатов институтну» 

илму бёлюмюню директору Евгений Бурла-

ков бла ушакъны окъуйма: «…после Черно-

быля мы провели проверку и нашли ошибку 

в расчетах парового коэфицента реактивно-

сти… Посчитали и схватились за голову – 

как же мы были не правы! Оказывается, кри-

вая зависимости реактивности от плотности 

воды совсем не такая, которая была заложе-

на в основу обоснования безопасности этого 

реактора», – дегени Кёчгенбай эки жыл ан-

дан алгъа билген, айтхан илму оюмуну кер-

тиликлерине шагъатлыкъ этгенча кёрюннген-

ди манга. Ракетаны тюз учханы да, башха-

сы да Кёчгенбайны хайырынданды демейме, 

ол алай кеси да айталлыкъ тюйюлдю. Аллай 

ракеталаны жюзле бла алимле ишлейдиле. 

Алай, ойлагъыз, илму, адам эси-акъылы ал-

лай бийикледе, теренде жюрюген илмуда: ма 

былайы алайыракъды да, былайыракъ этер-

ге керекбиз деп, аллай ишде не аз да чурум 

табар ючюн къаллай билим, къаллай баш ке-

рекди адамгъа! Кёчгенбайны чурумуну кер-

тилигин артда компьютер да эслегенди (!). 

Не заманда барсанг да, ишлей тургъанын 

кёрюрсе. Ташдан от алгъанча, ишден къууанч 

чыгъара билген адамды. Къатынгда аллай адам 

болгъаны насыпды. Жаш адамла аны алай-

лыгъын иги ангылай да болмазла. Алай мен, 

кёп жерледе ишлей келген, аны алайлыгъын 

олсагъат ангылагъанма – насыпды Кёчгенбай-

ча адамны къатында ишлеген! 

Аны жашай жоругъуду: «Игиликни иесин-

ден аяма» деген сёз. Игиликни иеси – Адам-

ды. Ол аны иесине къайтарады. Ол жорукъ-

гъа Кёчгенбайны атасы, анасы сабийлигинден 

юйретгендиле. Къанына сингип къалгъанды… 

Абдуллах БЕГИЙ УЛУ

Н

е ишде да билим керекди. Адам, билимни хайырын 

кёрюр ючюн, жашагъан ёмюрюнде акъылын, эсин, 

къарыуун, кючюн да анга береди. Илму бла этилген 

иш жарсымайды – иги да, тап да, кючлю да болады.  

Бир къауум адам кеси билим алгъан бла тохташып 

къалмай, жаш адамланы билимни жолуна тартады. Ала 

да, къарыуларына, фахмуларына кёре, хар нени да 

билирге излеп, ишни магъанасын ангылап, жарашып 

ишлеп башлайдыла.

Бизни ичибизде да барды аллай бир адам, илмугъа 

кесин берген бла къалмай, илмугъа сюймеклигин къо-

лунда ишлегенлеге да берген. Аны къатында бир кесек 

турсанг, илму ишни сюйюп, ишлеригинг келип къалады.

Да, кимди ол адам деп сорсагъыз, гитчеге – гитче, 

уллугъа уллу болуп, жюрегинден чыкъгъан ариу тил 

бла сёлешип, терсни терслигин, тюзню тюзлюгюн кёз-

лерине ачыкъ кёргюзтюп тургъан, техника илмуланы 

доктору, профессор Анахаланы Назирни жашы Кёч-

генбай деген таулу улан.

Кёчгенбай  1956  жыл  туугъанды.  Бир  кесек  эс 

жыйгъанлай, окъууну магъанасын ангылап, анга бол-

гъанды. Бызынгы, Къашхатау школлада окъугъанды. 

Ол заманладан башлап, ма бусагъатха дери илмугъа 

уллу эс бёлгенлей барады. 

Аны къолунда ишлегенле хар заман билимлерин 

ёсдюрюрге кюрешип турадыла. Ол кеси алагъа кёз 

туураларында айланнган бир юлгюдю. Аланы ючюсю, 

Кёчгенбай башчылыгъы бла, илмуланы кандидаты, 

бири да илмуланы доктору болгъанды. Ма алай бла бу 

адамны адамлыгъы иш юсюнде кёрюнеди. Биргесине 

ишлегенлеге да къууанып ишлейдиле. Адам не къадар 

ишден къууанса, ол саулукъгъа да игиди, ол иш аны 

ёмюрюн да узакъ этеди. Анахай улу бу затлагъа бек 

сакъды. Ол жумушну ариу бардырады. Хар ыйыкъдан 

семинар этип, хар ишчисине этген ишини юсюнден 

хапар айтдырады. Ангылашынмагъан зат болса, бары 

да аны ортагъа салып, ангылашырча этедиле. 

Кёчгенбай заманнга кёре керекли затлагъа уллу 

эс бёледи. Кесини ишчилерин да алып, ырхы келлик 

жерлеге барады, ол жерлени хар жанындан тинтеди. 

Кёп болмай биргесине ишлегенле бла Сочиге эки-юч 

кере да барып, Красная Полянада ырхы келген неда 

келирге боллукъ жерледе айланып, тинтип, къагъытха 

тюшюрюп, хыйсаплап, къоркъуулу жерледе уллу затла 

ишленмезге кереклисин билдиргендиле. 

Андан сора да ырхы жыйыллыкъ, ырхы келлик 

жерледе жауунну къаллай бир жаугъанын, ол къаллай 

къоркъуу салыргъа боллугъун узакъдан билдирип 

турлукъ, ырхы къоркъуу болса уа, анга кёре мадарла 

этилирча приборла къурар сагъышдады. Аллай зат 

къурарыгъына да сёз жокъду, нек десенг, анга ий-

нандыргъан аны кёп жетишимли илму жангылыкъ-

ларыдыла. Иги ойлачыгъыз, къаллай таза, къаллай 

огъурлу сагъышлада жашайды Таулу жаш Анахаланы 

Кёчгенбай.



Дауут ТЕБУЛАНЫ,

Тау геофизика институтну илму къуллукъчусу.



«Игиликни иесинден аяма»

ИЛМУДА АЧЫКЪ ЖОЛ ЖОКЪДУ

АНАХАЕВ Кошкинбай Назирович,

1956 года рождения, доктор технических наук, профессор, действи-

тельный член Российской академии водохозяйственных наук (РАВН), 

Международной академии аграрного образования (МААО), Петровской 

академии наук и искусств (ПАНИ). 1977 году закончил Новочеркас-

ский инженерно-мелиоративный институт, получив специальность 

инженера-гидротехника. 

В 1981-84 гг. обучался в очной аспирантуре ВНИИ «ВОДГЕО» Гос-

строя СССР (г. Москва), успешно защитил кандидатскую диссертацию 

на тему: «Методы фильтрационного расчета каменно-земляных пло-

тин», которой была присуждена «Почетная грамота» за лучшую кан-

дидатскую диссертацию 1985-86 гг. С 1985 года, работая в КБГСХА, 

последовательно избирался на должности ассистента, ст. преподава-

теля, доцента, декана факультета, зав. кафедрой «Природообустрой-

ство», профессора кафедры «ГТС, МиВ». 

В 1997 году защитил докторскую диссертацию на тему: «Совершен-

ствование конструкций, методов расчетного обоснования и проекти-

рования противофильтрационных устройств  грунтовых плотин» по 

специальности «Гидротехническое и мелиоративное строительство».

Автор более 140 научных работ, в т.ч. 25 изобретений. Неоднократно 

публиковался в центральных и международных журналах, как «Гидротех-

ническое строительство», «Мелиорация и водное хозяйство», «Энергети-

ческое строительство», «Известия вузов. Строительство и архитекту-

ра», «Вестник высшей школы (Alma mater)», «Известия Академии наук. 

Механика жидкости и газа», «Доклады Академии наук», «Fluid Dynamics» 

(Англия), «Doklady Physics» (США), Water Resources, «Экология и промыш-

ленность России», «Водные ресурсы», «Прикладная гидромеханика», «Ме-

теорология и гидрология», «Математическое моделирование», «Вестник 

РУДН. Сер.: мат., инф., физ.», «Российская Федерация сегодня», «Приро-

дообустройство», «Гидросооружения» и др.

Анахаев К.Н. является одним из авторов конкурсного проекта «Се-

лезащитный гидроузел по оздоровлению ландшафта г. Тырныауза», по-

лучившего первую премию на международном конкурсе «Эко-Мир-2006» 

в номинации: «Биоразнообразие и оздоровление ландшафтов», которая 

была вручена ему в мае 2006г. в Государственной Думе РФ.

В настоящее время, работая зав. отделом экологических исследова-

ний ВГИ, ведет научную работу по направлениям: фундаментальные 

методы расчета фильтрации из водотоков и под гидросооружениями, 

конструкции и фильтрационные расчеты грунтовых плотин, селевые 

потоки и селезащитные сооружения, водные памятники природы, во-

допады, оползни, гидроэнергетика.

Кандидат в мастера спорта по самбо и дзюдо.

6

Литературная Балкария и Карачай

№ 3, никкол ай (июнь), 2011



Юбилей


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет