Ұлттық салт-дәстүрлердің жаңарған түрлері, жаңа заман туғызған салт-дәстүрлердің тәлімдік мәні
Дастархан басындағы тәртіп ережелері
жүктеу/скачать 50 Kb.
|
1. 14.05.2022 Этнопедагогика - дәріс
- Бұл бет үшін навигация:
- Әдет, ғүрып, ишара, тыйым, дағды, ым
| Дастархан басындағы тәртіп ережелері: тамаң ішер алдында, тамақ ішіп болған соң кол жуу, т.б. «Арам» іс: « Бетке үру », жан-жануарларды үру, себепсіз зияны жоң жәндіктерді олтіру, жануарлар айңасын үйымдастыру, емшектегі баланы үру, ата-ананы ңорлайтын істер, қызды еркінен тыс күйеуге беру, ерлі-зайыптылар ара-сындағы түсіністікті бүзатын өрекеттер, осек айту, тойымсыздың, т.т. ережелер шариғат негізіне ізгі ойлар алынғанын көрсетеді.
Мысалы, ата-ананы, үлкенді қүрметтеу, Отан алдын-дағы парыз, көршілер арасындағы ңарым-қатынас, бай-разы, көрімдік, сүйінші, кәде сүрау, ңүрдастық ңалжың, сәлем беру, ат тергеу, қүда түсу, қүйрық беру дәстүр деп есептелген. Дәстүрдің аясы кең. Дәстүр үжымда, мектеп-те сақталады. Мысалы: мереке, салтанатты шеруге шығу, Әнүранды айту. Ғылымда, әдебиетте, өнерде, мектепте, әскерде салт емес, дәстүр бар. Оларды пайдалану арңы-лы балаларға көптеген козңарастар, ересек адамдардың іс-әрекеттерінің себептері жөне оларға қойылатын талап-тар неғүрлым түсінікті бола түседі, олар арңылы адам ең басты керекті рухани сапа - адалдың, шыншылдық, кара-пайымдылық, еңбексүйгіштік, үқыптылың сынды адам-гершілік нормаларды саналы түрде қабылдайды. Дөстүрлерге сүйене отырып және сол дәстүрлер аясында әрекет ету жас үрпаққа өз қүрбы-қүрдастарымен, халық-тың аға өкілдерімен тіл табыса білуін, іс-әрекетте коп күш пен уақыт жүмсамай, неғүрлым тезірек табыстарға жетуін жеңілдетеді. Сондықтан адамдардың рухани байлығы - адамдар-дың білімділігі, ана тілін білу жене мәдени деңгейі, адамгершілік сезімталдылығы, эстетикалық жағынан дамыған жеке дүниетанымдың ой-өрісінің негіздері адамдардың ең алдымен өз халқының үлттық өдет-ғүрыптары мен дөстүрлерін игеру жөне оларға тікелей іс жүзінде ңатысу үдерісінде ңалыптасуы тиіс. Әдет, ғүрып, ишара, тыйым, дағды, ым - бөрі де осы салт-дөстүр мүхитының салалары мен тармақ тамшылары болып саналады. Әрине, барлың дөстүрлерді асыра дөріптеуге болмай-ды. Дәстүрдің халық тарихында үлкен маңызы бар. Дөстүрлер үлттық санамен, үлттың намыспен, үлттың патриотизммен, интернационализммен байланысты үлттың сезімдерді дамытуға жөрдемдесугетиіс. Мүндай негіз болмай, өз халңының өзіндік ерекшелігін сезінбей, өзге халыңтың өзгешелігін түбегейлі түсіну мүмкін емес. Мүндай негіз тәрбие үдерісінде қалыптасады. Әрбір үлттың төрбиелеу мен оңыту саласында өз жетістіктері мен табыстары да, сондай-аң олқылыңтары да бар. Бүл арада біз бір халыңңа, мәселен қазаң халқына ғана төн жетістіктерді, атап айтсақ, қазақтардың отбасында төрбие-леу жүйесі, туысаралық қатынастар ерекшеліктері, ңазақ-тың ңолөнер кәсіпшілігі түрлеріне үйретудің әдістемелік ңағидаларын осы халықтың талаптарына, рухына ғана пайдаланылуын ңалаймыз. Әрбір адам алдымен өз хал-ңының перзенті, туған жеріне жан-төнімен берілген адал азамат екенін, үлтының болашағы өзіне байланысты екенін естен шығармаған жөн Өз тіршілігінің сан ғасырлық тарихының ішінде ңазақ халқы тәрбие саласында мол тәжірибе жинақтады. Оның негізінде белгілі өдет-ғүрыптар мен салт-дөстүрлер қалыптасты. Салт отбасына, ру, тайпаға тән. 2. Дөстүр нормалары - жеті атаны білу, жеті атаға дейін ңыз алыспау, туыстық ңатынас нормалары. Жеті атаға дейін жаңсы білудің әдептілікке өсері мол болды. 7 ата - 7 үрпақтың түзілуі 175-210 жылды қамтыған. Жеті ата, ата-тек әулет деп аталған. « Жеті атасын білме-ген - жетесіз», «Жылқы жеті тегіне тартып туады», «Біреу өкеге тартып туады, біреу өкеден артық туады» деп тәрбиенің рөлін жоғары бағалаған. Адамдардың өндірістегі іс-әрекетінде еңбек дәстүр-лері бар. Дәстүрден қоғамдық қатынастардың негізгі принцип -тері тольщ көрінеді. Қоғамдағы қатынастарда үлкендерді қүрметтеу, ңонаңжайлылың дәстүрлері сақталған. Қүдайы қонақ дегеніміз алыстан келген қонаң болған. Олардың ішінде көптеген салт, ғүрып, рәсімдер бар. Материалдық мәдениет саласындағы дәстүрлер -көшпелілердің киіз үйі, үлттық тағамдар, үлттық киімдер. «Өзге үлттың тілін, салт-дәстүрін білсең - оның жан дүниесін түсінгенің» деген халықтың дана сөзі бекер ай-тылмаған. Сан мыңдаған жылдардан бері адамдар ара-сындағы бір-бірімен қарым-ңатынас мәдениеті белгілі бір төртіпке негізделіп, дамып келді. Мүны адамдардың ай-наласындағылармен шынайы қарым-қатынасқа түсуі, тіл табысуы, сыпайы сөйлеуінен көруге болады. Халың-тың қолөнері ісмерлігі, жүғымды дәстүрлік тағылымда-ры арқылы өскелең үрпаңты тәрбиелеудің мәні зор. Соның ішінде, үлттың мейрамдардың көп болуы, оны көп болып бірігіп тойлау халықтарды, үлттар мен үлыстар арасын жақындастырады. Бір үлттың салт-дәстүрінің, жөн-жоралғыларының халық көңілінен шыққан асыл-дарын екінші бір үлттың жылы ңабылдауына септігін тигізеді. Үлттың, түрмыстың мәдениеттің қүрамына енетін салт-дәстүрлер, әдет-ғүрыптардың негізі дәстүрлі-түрмыс-тық мәдениеттің, адамдардың түсінігі мен ңажеттілік-терінің ықпалымен пайда болған моральдық принцип (қоғамдың өмірдегі адамдар қатынасының нормалары), мінез-ңүлық, жүріс-түрысты реттеуші қоғамдық пікір. Осындай түжырымға тоңталуға үлттық әдет-ғүрыпта-ры мен салт-дәстүрлері көмектеседі. Солар арқылы жал-пы адамзаттық әлемге аяқ басып, өз халңының игілігін басқа халықтарға жаңын да түсінікті ете алады. Оларда халықтың өмір салтының өзіндік ерекшелігіне сәйкес жеткіншек үрпаңты тәрбиелеуге және үйретуге байланысты талаптары ңалыптасқан. Әрбір үрпаң өз кезі мен өткеннің талаптары, обьективті факторлар негізінде жеткіншек үрпақты өмірге даярлап, оны ата-бабалар дәстүрінде, өмірде жинақталған тәжірибе негізінде тәрбиелеп, оларды мүмкіндігінше терең игере түсінуі керек. жүктеу/скачать 50 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|