М э д е н и м у р а «Мэдени мұра»

циациялық мистериялар сияқты мүлде дінге ешқандай қаты- 

сы жоқ көптеген нөрселер оқьш-зертгеледі.  Мүндай “ғылым” 

шындығында “қарабайырларға арналған ғылым”  (сөздің на- 

шар мағынасында) болып табылады және бүл факт, дін аясы­

нан тыс түрған,  олай болса,  ол  (сол дін) туралы ең үшқары 

үғымға ие,  адам ғана оны  “гылыми козқарас” түрғысынан 

зерттеуге қабілетті деген осы ғылым үшін бастама-негіз бол­

ган пікір-пайымды бағалауға өресі жететін баршасына ай- 

дан анық болмақ.  Іс жүзінде бүл жерде тануда жаңсак пікір 

түжырмаушылыққа  үмтылыс тасасында дөстүрмен байла- 

ныстының барлығына деген жаулык жасырынған:  бүндай 

“тарихи”  тәсілдің  негізін  салушылар,  сондай-ақ,  олардың 

ізбасарлары достүрді таза адами тіршілік деңгейіне жататын 

психологиялық, әлеуметтік және тағы басқа элементтердің 

жиынтығы ретінде қарастырып, сонысымен еріксіз, ал, кей­

де  обден  саналы  түрде  кез  келген  достүрлік  формаларды 

жоюға үмтылады.

“Синкретизмнің”  моні,  создіңдол магынасында,  алуан 

табиғатты,  яғни,  бір-бірімен  біртүтас  түпнегізді  принцип 

негізінде байланыспаған, таза “сыртқы” төсілмен бірге жи- 

нақталған элементтердің қосылысында. Мүндай қойыртпақ, 

бір үйме тастың түрақ-үй болмайтыны  сияқты,  ешқандай 

доктрина болып таныла алмайды; алайда,  осы op тектес эле- 

ментгердің қойыртпағы заттарға сын көзбен карауға қабілет- 

сіздігінен оларга үстіртін қарап дағдыланғандарды адасты- 

руы мүмкін. Бүл азды-көпті хаосты қойыртпаққа, оны “док­

трина” ретінде корсету үшін, ең болмаса, көрер көзге түтас- 

тықсымак сипат беруге үмтылатындықтан, бүл элементгердің 

бәрін,  оз мазмүнында дәстүрлік ештеңесі жоқ болып кана 

қоймай,  тіпті,  керісінше,  бастауын,  сипатына  қарай,  таза 

қазіргі замангы және қарабайыр түжырымдамалардан ала­

тын бірнеше негізгі идеялар төңірегінде топтастырады; бүган 

қосарымыз,  дол  эволюция  идеясы,  үнемі  дерлік,  мүндай 

жагдайларда  үстем  роль  атқарады.  Сіро,  іс  жүзінде  өзінде 

нашар үгылатын жоне дүрыс пайдаланылмайтын термино- 

логиядан  басқа,  шыгыстық  ешнөрсесі  ж оқ  теософияның 

“шығыс достүрі” дол  “синкретикалық”  әдіспен жасалады; 

оз  кезегінде,  коптеген,  әсіресе,  Каббаладан  ауысып  алын- 

ган,  элементтерін  олардьщ  шыгу тегі  бойынша  да,  оларга 

қолданылатын интерпретациялық төсілі бойынша да батыс - 

тык деп атау қиын, былайша аталатын,  “батыстық дөстүрді”

150

түзетін,  француз  оккультизм  мектебі  үшін  де  осыны  айту 

әділ. Әлбетте,  “шыгыстык”  немесе “батыстық” дөстүр деп 

атауға  болатындай  сондай  ештеңе  ешқашан  болмаған  да; 

бүндай  атау,  қандай да  бір  белгілі достүрге  қолдану үшін, 

тіптен, дол атау болмас еді,  өйткені,  Шыгыста да,  Батыста 

да кашанда  ең алуан дөстүрлік формалар  болған,  ал,  егер, 

мүнда оу бастағы дөстүр жонінде айтылып түрса,  онда ол, 

сөз жоқ,  батыстық та, шығыстық та болып табылмайды.

Сонымен қатар, түгелдей дерлік шеттен алынган мағлү- 

матқа қүрылған философиялық теориялар да бар жоне біз 

бүл  жерде  ’’эклектика”  атауымен  көбірек таныс  “синкре- 

тизмнің”  бір түрімен қайта кездесеміз;  бірақ,  берілген жаг­

дай  бізге  оншалық  қауіпті  көрінбейді,  өйткені,  бүл  жерде 

соз  тек  философия  туралы  гана,  ягни,  қалай  болганда да, 

өздерін іс жүзіндегіден гөрі зорайтып корсетуге тырысатын 

қарабайырлар дүниетанымы жайында болып отыр.

Бірақ, кез келген жагдайда, синкретизм еш шүбөсіз, өзінің 

боле-жара  “сыртқы”  сипаты себебінен-ақ,  қарабайырлық 

түжырымдаманы танытады; оның синтезбен ортақ епггеңесі 

болмауымен қоймай, тіпті, оган толық қарама-қарсылықты 

болып табылады.  Синтез дойім кейбір принциптерге — бас- 

қаша айтқанда, тіршіліктің ішкі бірлігі болып танылатынга 

жөне шеңбер орталыгымен символданатынга — негізделсе, 

синкретизм  мүндай  жагдайда  қашанда  оның  (шеңбердің) 

тысқары аймагымен, оз тіршілігінің шынайы бастау көзінен 

қол үзген, түйықталган “атомдар” болып табылатын быты- 

раңқы орі жекеленген элементтерден қүрылган таза көптік 

саласымен айналысады. Сол себепті, синкретизм, бозбіреулер 

қаласа да,  қаламаса да,  қашанда аналитикалық сипатқа ие; 

сол себепті,  синтез туралы синкретикалық одістің жақтау- 

шыларынан жиі ешкім айтпайды, олар өздерінің алуан текті 

теорияларының ақиқи дереккозін мойьшдауымен өздерінің 

Қандай да бір шынайы дәстүрдің окілдері болып табылмай- 

тындыгын  да,  демек,  олардың  айналысып  жүргендерінің 

кітаптардан  алынган  бір-біріне  қайшылықты  мол  фактіні 

біртүтас етіп зорга байланыстыратын қарабайырлардың “зерт­

теу” жұмысынан еш айырмасы жоқтыгын мойындауга тиісті 

екенін өте жақсы сезінеді.

Бүл ретте,  алгашқылары оз синкретизмдерін үнемі син­

тез етіп корсетуге үмтылса,  соңғылары мүлде қарама-қарсы 

әрекет қылады:  ақиқи  синтезбен  үшырасқанда,  олар  оны

151

синкретизм ретінде көрсетіп багады.  Бұның неліктен бола­

тынын түсіндіру оңай: карабайырдың көзқарасымен шекгеліп, 

олар сонысымен мейлінше жоғары рет-жосықты заттар тура­

лы үгымнан бас тартады және, кейбір затгар, қайткенде, олар­

дын түсінігінен  сырттап калатынын  мойындар  болмаған- 

дықтан, тым күрделі заттарды тым қарапайым,  бірақ,  есесіне, 

жақсы  таныс  затгарға  балап,  төмендетуге тырысады.  Кез 

келген  доктрина бір немесе  бірнеше адамның  ойорекетінің 

нәтижесі болып табылады деп санап әрі, қарабайырларға ар- 

налган кез келген  гылымның  негізгі  аксиомасына сәйкес, 

адамилықтан  жогары  ой  жүйесін  таңады;  олар  зерттейтін 

достүрлі доктринаның  ақиқатгыгы жайлы моселе олар үшін 

жокка тон екенін, тіпті,  айтпаса да болады,  өйткені, бүндай 

моселені олар “тарихқа қарсы” деп атайды. Өздері бар білім- 

дарлыгын  багыттап,  үгынып-жетпек  болатын  карапайым 

“фактілер ақиқатынан”  басым  түсетін өлдене бары туралы 

олардьщ  бүрын-сонды  сезіп-білуі  екіталай;  біз  болсақ,  оз 

тарапымыздан,  бүндай  “зерттеу”  жүмысы  қандай  мүддені 

танытатынын түсінуге мүлде  қауқарсызбыз.

Бүндай синтезді синкретизммен алмастыратын жалган 

түжырымдаманың  салдары,  былайша  аталатын,  “шетген 

алып пайдалану”  теориясы болып табылатынын ескерте кету 

қажет,  оган сэйкес,  op алуан  екі  достүрлік  формада  үйлес 

элементтердің болуы гана бүл формалардьщ  бірі  екіншісінен 

туындайды деп  болжауга  обден  жетіп  жатыр.  Бүл  жерде 

сөз  мүлде не барлық дөстүрлік формалардьщ  біртүтас транс- 

ценденттік бастау көзі туралы, не олардьщ түрақты берілім- 

мен  шынайы  байланысы  жоне  бүндай  жагдайларда  қажет 

бейімдеу тәсілдері  туралы еместігі түсінікті;  осының  бар­

лыгы  зертгеу  әдісінің  шектелгендігі салдарынан қарабайыр- 

тарихшы  назарынан  мүлде  тыс  қалады.  Бүл  жерде  сөз  ор 

қилы  жайттарга  орай  —  тап  осы  бір  дөстүр  элементтерін 

екіншісінің түтынуына мүлде негізсіз тарту дітгелетін — дәс- 

түрлік формалардьщ тікелей  орекеттестігі  жагдайында қүры- 

латын қарапайым көшірме (не, тіпті, плагиат)  іспетп үгыла- 

тын түрпайы орі оңайлатылган шеттен алынган маглүмат- 

тар турасында  болып  отыр;  дол  осы  жагдайда,  біз  бүрын 

айтқандай,  бүл  элементгердің  синтетикалық  бірлігі  син- 

кретикалыққа  айналады.  Осылай,  мысалы,  эзотериялык 

жоне инициациялык салалар арасында белгілі бір сойкестік 

жүргізуге үмтьшушылық  нотижесінде, оган сойкес  ислам-

152

.

щ ;і

ат: 

н д; 

нц;

un

к'Л

: 

з:і

дык 

та 

рияпаі 

тігіне  Hi 

әдістер 

ак айы)р 

пікірсіз 

ған.  Б 

ларынд 

пайдалэ 

маларлд 

бола ал, 

селе бү 

үшін о 

Бүл 

“шеттсг 

ша сон 

риясы 

“адам ^  

онда б 

рілген 

лық сал 

дамшы 

мысалы 

түрлік 

“психол 

түсіндіру 

рия жақ' 

“адам р; 

дап 

Діктер 

кезімізді); 

болғань 

Деп мол 

теқе жо 

Дерінің 

тарға га 

Дап түрі 

гипотеза 

болып 

адамдар

; түры:

'Лрвуф

 Үндістаннан алып пайдаланылған  дейтін,  тео- 

;а болды; берілген теория тек әдістердің кейбір  үйлес- 

фгізделген, оларды қолдайтын шығыстанушылар  бүл 

сырттай үқсас  әрекеті олардьщ табиғатына орай- 

кашылықты екенін, бүл мөселеге алдын ала жаңсақ 

селсе, түсіну оншалық қиын болмасын ойға да алма­

за н қоса, берілген, зертгеулерде қалайша ақиқат, ара- 

озара  орекеттестік атаулы,  демек,  бір-бірінен  альш 

гушылық та мүлде болмайтын алуан  дөстүрлік  фор- 

барабар не, берісі, салгастырмалы түсініктемеге  ие 

ыны жайлы моселе мүлде талқыланбайды; бүл  мо- 

;а туьшдамайды да, өйткені, қарабайыр-зерттеушілер 

;ай мәселе мүлде жоқтың қасы. 

ескерту әбден оділ,  ойтсе де,  осы зерттеушілердің, 

алу” теориясынан ерекшеленсе де,  сипаты бойын- 

алық қарабайыр болып қалатын,  басқа сүйікті тео- 

/ралы еске салмай, жеткіліксіз болып табылады.  Соз 

ыл-ойының бірлігі” теориясы жайында болып отыр, 

бірлік боле-жара психологиялык мағынада  түсінді- 

өне, демек,  іс жүзінде бүндай бірлік жок психика- 

аға  жатқызылған.  Қазіргі заманғы адамдар бүл ал- 

бірлікжөнінде алуантүрлі  нөрселерді,  оның  ішінде, 

,  бір ғана символдар бір ғана мезгілде ор түрлі дос- 

формаларда кездесетіндігі жайты сияқты, тіршіліктің 

огиялық”  деңгейіне  мүлде  жатпайтын  норселерді 

үшін өте жиі еске алады; әйткенмен, берілген тео- 

,таушылары кез келген доктрина, озге ештеңе емес, 

ш>іның” туындысы болып табылады дегенге табан- 

п алады.  Өз заманында Дж. Локк та баягыда  рим- 

іен  гректердің  не  ойлагандыгын  білу  үшін  біздің 

француздар мен агылшьшдар не ойлайгьшын  андаса 

, себебі,  “адам  кашан да жэне қай жерде де бірдей” 

імдеуді  қиеынды санады;  осы пікірден жаңсақ еш- 

алайда, бүл ретте жалпы адамга қатысты дейтін- 

^арлыгы шындаганда тек қазіргі замангы еуропальщ- 

га тон болса да,  осы пікірге  психологгар жиі табан- 

п алады.  Бү'л “адам ақыл-ойының  бірлігі” туралы 

бүгінде, Локк заманындагыдан горі,  қателігі аздау 

табылатынын,  ойтсе  де,  мойындау  қажет,  ойткені, 

арасындагы  озгешелік,  шынында да, кеміп келеді;

- 14-11

153

алайда, бүның  шегіне жету ешқашан мүмкін емес, әзір бүл 

дүние барда адамдар арасындагы өзгешелік жойылмайды да.

Синкретикалық  теориялардың  мәліметтері  дәстүрлік 

мәтіндерге  қолданылғанда, эр тектес  гипотезалык  '‘алғашқы 

дерек  көздерді”  іздеуге негіз өзінен-өзі туындап,  олардан, 

“шеттен алу” теориясына  сойкес, барлық шын монінде тір- 

шілік ететін достүрлі доктриналардың шығарылуы тиіс екен- 

дігін қосқан жон;  бүндай іспетті ізденістердің  бүлдіргіштік 

сипаты айқын болуы тиіс,  олардың бірден-бір мақсаты кез 

келген  “адамилықтан жогары”  аянды терістеу болып табы­

лады.  Бүл,  біз  әлдеқашан  ескерткен,  кез  келген дәстүрлік 

формага қатысты жаулыққа толыгьшен сойкес келеді,  сойтіп, 

енді кез келген “адами” түсініктеменің ақиқи дәстүр рухы- 

мен сойкессіздігі туралы түжырым жасауга да болады,  ойт- 

кені, оның “адамилықтан жогары”  элементін назарга алмау 

оның  монінің озін терістеуді білдіреді. Ал,  синкретизмнің 

достүр  мен  сәйкессіздігі,  ең  алдымен,  кез  келген дәстүрлі 

доктринаның мәні метафизикалық принциптер білімі болып 

табылатындыгынан корінеді; оның барлық қалган тараулары 

азды-коп дорежеде туынды болып шыгады жоне бүл прин- 

циптердің op қилы шындық салаларында қолданылуы ретінде 

қызмет  етеді,  міне,  бүл достүрдің  кез  келген  синкретика- 

лы қ шетген алушылық мүмкіндігін ж оққа шыгаратын син- 

тетикалык сипаты туралы түжырым жасауга жол ашады.

Дол  осы  талдаулар  тагы  бір  түжырым  жасауга  жагдай 

жасайды: синкретизм дәстүрлі докгриналармен гана сойкессіз 

емес,  ол,  біз соз еткен теориялардың  комегіне еш жүгінбей- 

ақ,  бүл доктриналарды  жақсы  талдап-білетін  жоне  қара- 

байырлар ой-машыгының  бар шектеулілігін жақсы  үгына- 

тын адамдарга да мүлде  жат. Дәстүрмен қалай да байланыс - 

тының барлыгының “сыртқы”  емес,  “ішкі” дереккозі  бар; 

сондықтан  да,  кімде-кім  барлық  дәстүрлік  формалардьщ 

трансценденттік бірлігі жайлы үгымга ие болса,  мазмүндау 

мақсатымен  немесе,  егер  қажеттілігі  болса,  қандай да  бір 

доктринаны түсіндіру  мақсатымен озге  дәстүрлерге тиісті 

амал-тосілдерді пайдалана алады; бүндай пайдаланудың  қара- 

байыр-зергтеушілердің  синкретизмімен ортак ештеңесі  жок- 

Бір жагдайда түпнегізді бірлік, мейлі, тшті, әр  гүрлі дәстүрлік 

формаларга жататын,  барлық мазмүндау элементтері үшін 

бастапқы принцип ролін атқарады;  басқа бір жагдайда бүл 

бірлік  болмайды  немесе,  долірек  айтқанда,  қарабайыр-

154

зерттеушінің  назарынан таса,  ол  сол  себепті де,  сейілтуге 

тек инициациялык Fiat Lux  кана  шамасы келер қараңғы- 

льіқта қүр бекер адасуға мөжбүр.

Үнді дәстүрінде адам бір-біріне қарама-қайшы екі (“ішкі” 

жөяе  “сыртқы”) тәсілмен касталардан тыс қалуы  мүмкін: 

ол не касталардан жоғары (ативарна), не олардан томен (авар- 

на)  болиды орі алғашқы жайт қазіргі жағдайда,  соңғысына 

қарағанда, негізінен сирек кездеседі, ойтсе де, алғашқы доуір 

адамы үшін дол бірінші жай-күй обден қалыпты болған еді. 

Дөл  солайша  достүрлік  формалардьщ  ол  жағында  да,  бүл 

жағында да болуға болады:  адам не мүлде дінсіз жүре алады, 

ал, бүл қазіргі заманғы батыс дүниесінде борінен жиі кезде- 

седі де, не,  бүл,  керісінше,  мүлде дара жағдай болып табы­

лады,  ол барлық  достүрлердің трансценденттік  бірлігі ту- 

расындагы  шын  мәніндегі  білім  ала  алады.  Берілген  жаг­

дайда шын  білім туралы  айтқанда,  біз  ең оуелі,  осы  бірлік 

туралы теориялық үгымдардың, тіпті,  олар негізінен дүрыс 

болып  табылса  да,  өзінді  адам  тіршілігінің  қандай  да  бір 

дөстүрлік формага қосылып, қатаң түрде сонымен жүру аса 

қажетТі жай-күйін жендім деп есептеуге мүлде жеткіліксіз 

болатын  жайтты  назарда  үстаймыз.  Бүл,  сөзсіз,  адамның 

басқа  да  дәстүрлерді  терең  тануға  үмтылуға  қақысы  жоқ 

дегенді  білдірмссе  керек,  ол  тек  белгілі  бір  уақытқа дейін 

төжірибеде  өзге  достүрлік  формаларға  жататын  жоралғы- 

лық  амал-тәсілдерді қолданбауы тиіс,  өйткені,  бүл  пайда- 

сыз гана емес,  бірқатар себептерге орай қауіпті де.  Бүл жаг­

дай, оз бастауын белгілі бір достүр аясынан алатын, op қилы 

инициациялық үйымдардың “юрисдикциясы” туралы мосе- 

лені жақсырақ талдауға мүмкіңдік береді: инициация, создіц 

Қатаң  мағынасында,  бүндай үйыммен бастапқы байланыс - 

тыц орнауын танытатындықтан,  оны алган адам, шынында, 

әлі ең “басында”  болады,  демек,  элдебір  дөстүрлік  фор- 

малардан  жоғары болудан  озірге алыс.

Эр алуан дәстүрлерді  бүндай жагдайда  бір-біріне  үқса- 

Маганмен,  әйтсе  де,  бір  гана  мақсатқа  апаратын  бірнеше 

Жолмен  салыстырса болады:  бүл мақсатқа бірден бірнеше 

Жолмен қатар  жылжуга  болмайтындыгы  айқын,  содан да, 

жолдың ең басында солардың бірін  тандап алып,  ақырына 

Дейін, ешқайда  бүрылмастан, жүре беру қажет, өйткені, бір 

Жолдан  екіншісіне  ауысу  мақсатқа  жедел  жетуге  септігін

155

тигізбей ғана емес, тандап алған жолдан адастыруы да мүмкін. 

Бірақ,  кімде-кім  бір  жолмен  жүріп,  аяғына  дейін  жетсе, 

барлық жолдардың  тоғысу нүктесінде болады;  ондай  адам 

енді,  егер бүл оган қажет болса,  кез келген достүрлік фор­

малар элементгерін пайдалана алады, себебі, ол олардьщ  бөрін 

жүріп өтгі жоне  енді олар ол үшін,  тегінде, бірдей, өйткені, 

олардың  барлыгы  ол  ендігі  жетіп  түрган  нүктеге  океледі. 

Ол енді, оның жай-күйіне олі жете қоймагандарга үлгі болу 

үшін де,  қандай  да  бір  дәстүрді  үстануына  болады;  бірақ, 

егер қажет болса, ол тең дәрежеде басқа да формаларды пайда- 

лана алады, өйткені, олардьщ арасында ол үшін енді айырма- 

шылық жоқ. Достүрлі формалардың  бүлай бірігуі олардың, 

кез келген басқа жагдайда шарасыз болатын, араласуына океп 

соқпайды; бірақ, берілген жагдайда, кайталайық, оңгіме осы 

айырмашылықтардың  барлыгын шын-ақ откерген адам ту­

ралы  болып  отыр:  ол  үшін  достүрлік  формалардың  бар­

лыгы  ендігі жерде жолдың аягына қарай жүру  қүралдары 

болып табылмайды, бірақ, біртүтас Ақиқатты жеткізудің алу­

ан тосілдерін  таньггып,  содан да,  біздің ор түрлі  адамдарга 

түсінікті болуы үшін ор  алуан тілдерді пайдаланатынымыз 

тәрізді,  оларды жагдайларга байланысты пайдалану қажет; 

дол осы айтқан инициация тілінде  “тілдер қасиеті” деп ата- 

лады да.  Бүл жерде алдымыздан дол сол синтез бен синкре­

тизм арасындагы айырма шыгады,  сондықтан да, соңгысын 

тьщгылықты қарастыру біз үшін  осыншалық маңызды болды.

Шынтуайтында барлық дәстүрлік  формаларды олардың 

бірлігінде қарастыратындар сонысымен  затгарга деген,  создің 

нақты магынасында, синтетикалық козарасқа ие болады; ол 

өзін  барлық заттардың түйіні,  әлемнің орталыгына  қоюга 

мүмкіндік алады.  Өз салыстыруымызга тагы бір оралайык: 

орталыққа қарай жолдың борінің түрлі бастапқы пункттері 

бар,  алайда,  біртіндеп  жақындаса  келе,  олар  ор  түрлі жол 

болып қалганымен,  ойтсе де,  бірігіп-тогысатын  бірден-бір 

нүктеге океледі.  Егер қандай да бір себептермен белгілі бір 

достүр толымсыз болып шыкса, онда, осы салыстыруды пай- 

даланып-ақ, бүл жол орталыққа апармайтын,  бірақ,  эзоте- 

риялық  саладан  экзотериялық  салага  ауысуды  жеткілікті 

анық нүсқайтын олдебір нүктеде үзілетінін айтуга болады. 

Орталықта  түрып,  бүл  жолдардың  барлыгын,  орталықты 

шексіз көп шеңбер нүктелерімен байланыстыратын,  тара-

156

лып жатқан сөулелер ретінде қарастыруға болады; осы козқа- 

рас түрғысынан бүл жолдардың ешбірін ендігі аяғына дейін 

жүріп  өтуге  болмайтыны түсінікті.  Бүл  бір-біріне  қарама- 

Карсы  екі  көзқарас,  орталыққа  барар  жолдағының жөне 

оған ендігі жетіп қойғанның  күйіне сәйкес келеді;  дәстүр- 

де  бүл  жай-күйлер  символды  түрде  “көшпенді”  жай-күйі 

және “отырықшы” жай-күйі ретінде сипатталады. Дол осы 

жай-күйлерді озгеше де суреттеуге болады: таудың басында 

турган, демек,  оның баурайында болып жатқанның  бөрін 

коре алатын адамның жай-күйі оған қарама-қарсы жагдай­

да,  өлі тауга көтеріліп бара жатқан жоне тек қана өзі қозға- 

лып келе жатқан баурайды гана коре алатын адамның  жай- 

күйіне  қарама-қарсы;  даусыз,  тек біріншісінің  көзқарасы 

синтетикалык атала алады.

Орталыққа  өлі жетпеген жан оган (орталыққа) қатысты 

алганда,  тіпті,  ол  өзін  байланыстырып-балаган  достүрлік 

форма  көзқарасы  түргысынан  да,  шет,  тысқары  болады; 

сондықтан,  егер ондай адам өзге дөстүрге тиісті  жоралгы- 

ларды орындап, сонысымен  озінің  ары карайгы қозгалыс- 

тарына  “тірек”  тауып  алгысы  келсе,  ол  онда  оларды  тек 

“сыртгай” түргыда пайдалана алады жоне бүл, аныгын айт- 

қанда,  моні сол  бір түрлі достүрлік формалардан  алынган 

алуан тектес  элементтердің  араласуында жататын, синкре­

тизм  болып табылады да.  Біз  синкретизмнің  атына  айтып 

кеткен  жалпы  ескертулердің  барлыгы  оз  күшін  бүнда  да 

сақтайды;  алайда,  іс  жайы, әзірше теориядагы  синкретизм 

туралы соз болганда ол салыстырмалы түрде қауіпсіз болып 

қала отырып,  ал, адам жогары рет-жосық шындықтарымен 

тікелей  жанасатын  тәжірибеде  синкретизм,  оны  тоқтауга 

немесе алдын ала тандап алынган жолдан таюга окелуі мүм- 

кін,  осы  жолмен  жылдамырақ  алга  басу  үшін  де  ол  озге 

достүрлік форма жоралгыларына ден  қойган да.  Бүл жаг- 

дайды тезірек жазылу  ниетімен  дәрі біткеннің  бәрін қата- 

рынан қабылдай беретін, бүнысы ең тоуір дегенде, олардың 

өзара осерін бейтараптандыратьш, ал, сорлаганда, мүлде  күт- 

пеген жоне организм  үшін  қауіпсіз емес  салдарларга  океп 

согатын науқастың жай-күйімен салыстыруга болады;  бүн- 

Дай нэрселер тек қана  бір-бірінен  жеке-бөлек тиімді  эсер 

етеді, себебі,  олар толықтай сыйымсыз болып табылады.

157

Біздің айтқандарымыздың барлығы тағы бір  түжырым- 

ды нақтылауға көмегі тиеді:  дәстүрлік  формалардьщ ара- 

ласуының  аса қолайсыздығы дәстүрлі  доктринаның  маз- 

мүнымен  байланысты  себептерден  ғана  емес;  бөрінен де 

гөрі,  тіпті,  “техникалық”  деп  атауға  болар  тағы  бірқатар 

себептер бар.  Шынтуайтында,  егер өлдекім белгілі бір мақ- 

сатқа жету үшін әбден саналы түрде түрлі дәстүрлерге тиісті 

жоралғыларға қатысуға үмтылса,  сонысымен,  сэйкес руха­

ни ықпалдар ғана емес, сонымен қатар, бір-бірімен үйлесімді 

қабыспаған,  озара  қақтығысып,  хаос  пен  теңсіздік  туды- 

рып, бүл ықпалдарды соншалық абайсыз шақырып алганга 

ауыр  келеңсіздікгер қаупін  тондіруге қабілетті дене ықпал- 

дары да қозғалысқа келтірілуі мүмкін орі бүның  ықтимал- 

дық дәрежесі зор;  бүндай қауіпке озінді  жете үгынбаушы- 

лықпен үрындыруға болмайтыны  түсінікті. Дене ықпалда- 

рының  бүндай қақтығысы,  қандай да бір дәстүрдің сырт­

кы,  немесе экзотериялық, жағына жататын жоралғыларды 

пайдалану нотижесінде де болуы мүмкін,  өйткені,  дол осы 

жагынан олар бір-бірінен мейлінше күшті өзгешеленеді, өйт- 

кені,  салыстыруымызға оралар болсақ, түрлі жолдарда ор- 

наласқан нүктелердің ара қашықтыгы,  бүл нүкгелер орта- 

лықтан негүрлым қашықтаған сайын,  соғүрлым үлкен бо­

лады.  Сондай-ақ  қосып  айтарымыз,  өр  түрлі  достүрлік 

формалар  арасындагы осы іспетті қайш ылық олар,  таңқа- 

ларлығы сол, бір-біріне қаншалық көбірек үқсас болса, сон- 

шалық күштірек болады;  заттар бір-бірінен коп өзгешелен- 

ген сайын, дәл осы  өзгешеліктеріне орай, олардың жанжал- 

ға түсуі қиындау болады,  бүл салада да,  озге  сала атаулыда- 

ғьщай, қайшылықтар, бәрінен де, бір-бірі  төріздес һом үйлес 

заттар арасында туындайдьі.  Біз  бүл мэселеге  бүдан артық 

тоқталмаймыз, жасалган ескертулер озінің рухани дамуында 

бүл  торіздес  сыйымсыз  амал-тәсілдерді  пайдалангысы 

келетіндер үшін әбден жеткілікгі деп сенеміз; мынаны есте 

үстаган жон,  тек  рух саласында гана  ыкпалдар  атаулыдан 

қорганыс  табуга  болады,  өйткені,  осы  салада  гана  заттар 

арасындагы барлық қайшылыктар оз магынасын жогалтпак; 

дене ықпалдары саласы өлі де артта қалмаган болса,  ең со- 

рақы  нэрселер,  тіптен,  оларга  мүлде  сенбейтіндермен  де 

болуы  кәдік.

жүктеу/скачать 13,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: