Д әстүр ж ән е дәстүршілдік

Д әстүр ж ән е дәстүршілдік

Біздің заманымыздың  ең айшықты  сипаттарының бірі 

көптеген заттардың фальсификациясы болып табылады, бүл 

өздігінен қазіргі заманғы дүниенің жойылуына әкелмеген- 

мен де, бірақ осы процестің әзірлік кезеңі ретінде өте-мөте 

қарастырыла алады; бәлкім, бөрінен артық, бүл тіл фальси- 

фикациясьшан, яғни, бастапқы мағынасы бүрмаланатындай, 

оның үстіне,  кездейсоқ емес,  қоғамдық ой жүйес 

'і

 белгілі 

бір түрғыда өзгерту  үшін,  әбден мақсатты түрде  бүрмала- 

натын, — кейбір сөздерді дүрыс пайдаланбаушылықтан көрі- 

неді. Бүнда ендігі жерде көптеген сөздер бастапқьща иелен- 

ген мағынасын табиғи көрінер түрде жоғалтып, тек сыртқы 

пішінін сақтап қалатын солдары бар азғандық туралы ғана 

айтып қоюға болмайды; бүл жерде әңгіме ендігі сөздер өзде- 

ріне ешқандай қатысы ж оқ және тіпті, кейде сөздің қалып- 

ты мағынасына кереғар заттарға қолданылатын “бүрмалау” 

туралы болып отыр.  Бүдан,  ең оуелі, қазіргі заманғы дүние- 

де жер-жерде үстем сол бір интеллектуалды араласушылық- 

тың (былықтың) айқын белгісін корген жон; бірақ, бүл ара- 

ласушылықтың өзі, бүл дүниенің бүкіл кері кету процесінің 

тасасындағы кейбір күштерге аса қажет екенін де үмытуға 

болмайды; бүндай ой “достүр” үғымын, оны өз түжырымда- 

маларында пайдалануға үмтылатын, адамдардьщ бір-бірімен 

мүлде байланыссыз заңсыз-жонсіз қолдану орекеттері туын- 

дап жататынын байқағанда пайда болатыны зандылык- Бүн- 

дай  жагдайларда  коп  ретте  жай  гана  түсінбеушіліктен-ак 

зардап шегетін кейбір адамдардьщ оң ниетіне сенбеуге негіз 

жоқ  екені  түсінікті;  ақиқи  достүрлі  рухқа  ие  баршасына 

катысты замандастарымыздың білімсіз надандығы толып- 

жетілгені сонша, оған ендігі танданбаса да болар; бірақ, бүны- 

мен бір мезгілде осы жаңсақтықтар мен теріс түсіндірмелер 

тым жиі, күдды, әдейі осыншалык “жоспарлы” түрде үйым- 

Дастырылғандай болып табылатыны сонша, осы барлык, бір 

Қараганда, кездейсоқ ауытқушылыктар қазіргі замангы дү- 

ниеде үстемдік ететін жоне олдеқалай,  создің шынайы ма- 

ғынасындагы, дәстүрмен  байланыстының баршасын тал- 

Қандауга багьггталган белгілі бір иланымдардың нәтижесінде 

туындамайды ма екен деген сүрақ еріксіз туады.

Тагы  бір  қайталаймыз,  түтастай  қазіргі  замангы дүние 

менталділігі өзінің ең мәнді мінездемелерінде коптеген жүз-

159

жылдықтар  бойына  толастамай  келе  жаткан  және  қазіргі 

заманғы  адам  санасының  айырым  белгілерінің  күллі  ан- 

самблін алдан-ала айқындайтын тап сол жаппай үжымдық 

иланым нәтижесі ретінде қалыптасқан.  Е ірақ,  бүл иланым 

қандайлык күшті орі қитүрқы болмасын,  азғындау мен хаос 

күйі айқын болары сонша,  адамдар одан орі оны аңғармай 

қоймай,  сөйтіп,  бүл  “жаңалы ққа”  жауап  қатуға  қабілетті 

болып, күллі қазіргі заманғы дүние қатерге қалатындай сот 

күндердің күнінде туатынын толықтай жоққа шығаруға бол­

мас;  шамасы,  бүл  күнде  ахуал сондай  сотке  оте жақындап 

қалды жоне де,  айта  кеткен жон,  әлдебір  “жасырын”  заң- 

дардың орекетіне орай,  бүл м атериалист: дүниетанымның 

бүтіндей үстемдігі тон болған қазіргі заманғы дүниенің кері 

кетушілігінің таза негатив фазасының аяқталуымен сәйкес 

келеді.  Ең өуелі,  соз болып отырған,  сол бір күтулі  “қарсы 

орекеггі”  босендетуге  бағытталған  барлық  “достүр”  идея- 

сын бүрмалау орекеттерінің түп тамыры дол осында жатыр; 

тек бір қарағанда бүл жерде себеп ретінде корінетін надан- 

дықтың  өзі  сол  негативті  фазаның  занды  салдары  болып 

табылады: достүр  идеясы үмыт болғаны сэншалык,  барша 

адал ниетімен оны тануға үмтылушы қай ж аққа бағыт үста- 

рын мүлде білмей,  қолына түскен кез-кел 

ны  ақиқатқа балауға дайын.  Ең берісі,  ол 

белгілі  бір  уақытқа  дейін  бөлісіп  келген  оенімдері  кезекті 

қате  болып  ш ыққаны  туралы  өзіне  есеп  реруге  қабілетті; 

бүл да қандай да бір дорежеде  “карсы орекстке 

бірақ,  егер  іс  тек  түңілумен  шектелсе,  ок 

шын нотижеге океле алмайды.  Бүл қазіргі замангы оркениет 

атьша ең оділ сынды кезіктіргенде, осіресе йайқалады, бірақ, 

бүл сынның артынан  сауыгу үшін  соншал 

үсынылады да,  осының бәрі  нәтижесінде 

гана  болып  шыгады;  бүның  бөрі,  аз-кем 

танымдар туралы  куоландырарлықтай  шы 

теңе жок, былайша аталатьш “академиялык” жобалар. Мүндай 

жагдайларда қалыпты ахуалды қалпына кеітіруге багыттал-

ген жалган идея- 

алданганы жоне

үқсаиды, 

да  ол  ешқандай

ы қ болмашы  ем 

баланың ойыны 

болса  да,  терең 

н  монісінде  еш-

ган ең лайықты һом мақтаулы күш-орекет 

дүние оркениетінде хаос пен араласушылы! 

ралуына тек одан сайын септесетін іс-қайр 

айналып кетуі мүмкін.

Біз сөз етіп отырган адамдар өте-мөте ң

“достүршілдер”  атала  алады,  себебі,  о ларп,  шынында  да

қазірп замангы 

С-былықтың та- 

аткерлікке оңай

хізделген түрде

160

дәстүрлі рет-жосық туралы ешқандай шьш болымды білімсіз- 

ак,  сол дәстурлі рет-жосыққа  ең адал  ниетті  үмтылыс тән; 

дөл  осы  білімсіздік  “дөстұршілдіктің”  кез  келген  түрінен, 

керісінше, ондай білім тон жоне ондай білімсіз мүлде мүмкін 

емес шынайы дәстүр рухын айыруға жағдай  мүмкіндік береді. 

Басқаша айтқанда, “достүршіл” өте-мөте карапайым  зертгеуші 

бола алады,  сондықтан да,  оған  өте жиі тандаған жолынан 

ауыгку қаупі тонеді, ойткені, ол жалғыз-ақ дүрыс бағыт корсе­

те алар принциптер білімін меңгермеген; олбетте, егер ол оз 

жолында мүңдай жагдайда, бейне, оньщ зерггеулерін аяқтауға 

бөгет жасау үшін одейі қүрылған өзіндік түзақ ролін атқара- 

тьш белгілі бір жалған идеяларды кездестірсе, ол қауіп күшейе 

түседі.  Бүл  идеялардың  билігі  іс  жүзінде  мүлде  алдамшы 

жоне дөстүрді қалпына келтірудің  кез-келгені мүмкін бол­

майтын  шартымен  гана  үсталып  түра  алады,  ал,  бүл  шарт 

қазіргі замангы өркениеттің кері кету процесінің біз жогары­

да таза негативті деп атап кеткеннен кейінгі кезекті фазасы- 

на өту сөтінде, осіресе, маңызды бола түседі.

“Достүр”  созін  пайдалануда  кез-келген  шектен  шыгу- 

шылық жоне бірінші кезекте,  бүл соз “салт” немесе  “одет” 

сөзінің синонимі ретінде қарастырып, сонысымен адам тірші- 

лігінің ең төменгі деңгейіне жататын, сондықтан да, қандай 

да бір терең магынадан жүрдай заттармен араласып келетін 

ең өрескел бүрмалаушылық қазіргі замангы дүниенің осы 

жаңа фазага отуіне қалай да септесуі кодік. Бірак, бүрмалау- 

дың басқа да, негүрлым қитүрқы, содан да, негүрлым қауіпті 

тәсілдері  бар;  олардың  борі,  қалай да  болса,  дөстүрді таза 

адами деңгейге дейін түсіреді,  мүның  қасында,  шынтуай- 

тында,  керісінше, дәстүрге бойында адамылықтан жогары 

рет-жосық  элементтерін  түтатынның  гана  қатысы  бар. 

Негізінде достүр жоне онымен байланысты болатын барша- 

сының  анықтамасы  туындайтын  ең  маңызды  жоне  монді 

белгі-сипат  дэл  осында  түнган;  олбетте,  қазіргі  замангы 

Дүниені алдамшы үгым-түсініктің билігі астында үстап қалу 

үшін  гана емес,  оны  инфраадами сала багытында одан  орі 

итермелеп жіберу үшін де дол осы элемент кез келген қүнмен 

Кабыл алынбауы тиіс.  Қазіргі замангы дүниеде табигаттан 

тыс гажаптыктың бөрін саналы да, сондай-ақ,  бейсаналы да 

терістеу  қаншалықты  маңызды  роль  атқаратынына  көз 

жеткізу үшін өздерін  “дін тарихшылары”  атайтын адамдар 

Қандайлық табандылықпен достүрлік формаларга қатысты-

161

ның бәрін таза адами факторлармен түсіндіретініне қараса 

жеткілікті;  берілген  жағдайда  бүл  факторлар  психология- 

льщ, олеуметтік я тағы қандай болып табыла ма,  мүлде ма- 

ңызсыз,  себебі,  мүмкіндігінше  көбірек адамдарды жаңыл- 

дыруға  ғана  арналған  осы  сансыз  коп  теориялар  борін 

тіршілікгің адамдык деңгейіне өкеп тіреуге үмтылыстан  таң- 

бай келеді де, соның нотижесінде ендігі дөстүр идеясының 

озінде  оны  достүрлік  сипаттан  толық  жүрдай  заттардан 

ерекшелендіретін ештеңе қалмайды.

Егер де  оз  бастауын тіршіліктің таза адами деңгейінен 

алатын  заттар  достүрлі  ретінде  аныкталмаса,  бүндай  жаг­

дайда бүгінде қарабайырлар сондай жиі айтатын ешқандай 

“философиялык” не “гылыми” дәстүр ешқашан  пайда бол­

мас  еді;  олбетте,  мысалы,  қазіргі  замангы  Батыстагыдай 

дөстүрлі олеуметтік үйым атаулы жоқ жерлерде мүмкін бол­

майтын  “саяси”  достүр де  болмас еді.  Сонымен бірге,  бүл 

тек  біздің  заманда  достүр  идеясын  олдебір  бүрмалаушы- 

лықтар ретінде жер-жерде пайдаланылатьш қолданыстардың 

кейбіреуі гана;  егер,  біз сөз етіп кеткен,  “достүршілдер”  өз 

күш-жігерлерін  осы  жалган  салалардың  біріне  багыттаса, 

олардың барлық бүл орекеттері мүндай жагдайда оңай бей- 

тараптандырылып,  мүлде  залалсыз  нотижелерге  окелетіні 

түсінікті.  Шынтуайтында, тіпті,  “дәстүр” үгымы өз тегінде 

достүрге қаншалық мүмкін,  соншалық жаулықтагы заттар- 

га  қолданылатыны  да  болады:  жиі  “гуманистік”  немесе 

“үлттық”  достүрлер  туралы  айтқанда,  “гуманизм”  адами- 

лықтан жогары баршасын терістеу ретінде туындайтынын, 

ал  “үлттардың”  қүралуы орта гасырлардың достүрлі олеу- 

меттік үйымын жоюга  комектескен  қүрал  болып табылга- 

нын сезіп-білмейді де. Егер күндердің күнінде “протестант- 

ты к” достүр туралы естісек, тіпті таңқалмауга да болар, осы­

дан кейін ерекше  “қарабайырлар дөстүрі”  немесе, мысалы, 

“революциялық”  достүрдің пайда  болуын  күту гана қала- 

ды;  ақыр  аягында,  материалистер де  өздерін,  бүндай жаг­

дайда бойына жалпы өткенге тиесілі жататын барша заттар­

ды түтар достүрдің қоргаушысы жариялай алады.  Біздің за­

ман адамдарының көпшілігі жеткен ақыл-ой аралас-былыгы 

деңгейінде бір-бірімен ең айқын түрде үйлеспейтін кез кел­

ген сөздер тіркесімдері ендігі ешкімді де тандандырмайды, 

тандандырса, бүл осы үйлеспеушілік туралы бір сотке болса 

да ойлануга можбүр етер еді.

162

Бұл бізге тағы бір маңызды ескертпе жасауға мүмкіндік 

береді: адам дүниенің барынша нығаюы фазасы өтіп кеткен 

осы уақытқа қарай ендігі айқын бола түскен өзін қоршаған 

хаосты  аңғарып,  өлдеқалай  оган  қарсы  әрекет  көрсеткісі 

келгенде,  бұл  қарсылықты  тиімсіз  етудің  ең  жақсы  тәсілі 

оны  қандай  да  бір  ілгерідегі,  сондыктан  да,  бүл  хаос  олі 

оншалық байқала қоймаған сол бір кері кетушілік процесінің 

тым арыға кетпеген стадиясына қайта бағдарлау болмай ма? 

Кез келген  “достүршілдік” табиғи түрде өзін  “анти қазіргі 

заманғы”  қозғалыс деп жариялауы тиіс, бірақ, даусыз, бүдан 

ол  өлі  оз  тегінде  таза  қазіргі  заманғы,  тек  бүл  жолы  өз 

дамуының  неғүрлым  ерте  сатысында  алынған  идеяларды 

өлдебір формада сіңірген болуын қоймайды;  біз қазіргі за­

мангы деп атайтын дүниеде ешқандай, тіпті,  кездейсоқ та, 

ауытқушылықтар  мүмкін  емес,  себебі,  оның  ең  басынан 

бүгінгі күнге дейін онда болып жатқандардың барлыгы ай- 

нымас шарасыздықпен бірінен соң бірі келіп отырады.  Бүл 

жерде тагы мынаны қосуга болады: қазіргі замангы дүниенің 

кері кетушілігі процесіне кез келген “қарсы орекетті”  багы- 

тынан айыруга мүдцелі күпггер оз орекеттерінде олі, ең бол­

машы дорежеде болса да, достүрлік формалармен байланы- 

сын сақтайтын үйымдардың ішіне енетін күштермен таңқа- 

ларлықтай сойкеседі;  екі жагдайда да озге жагдайларда бүл 

күштерге  салмақты қарсылық корсете  алар  қогамдық ин- 

ституттарды  бейтараптандыру  бірдей  нөтиж есіне  кол 

жеткізіледі. Алайда,  бүл жерде тек бейтараптандыру туралы 

гана айтуга келмейді, ойткені,  бүл институттар ерте ме, кеш 

пе,  біреулердің епті амалымен өзара қақтыгыстырылып, то­

лассыз күрес қатынастарына түседі,  бүл күрес тартысушы 

екі тарапта шын  — ақ ниетпен  қарсы шыгатын қазіргі за­

мангы дүниенің біржола күйреуіне алып келеді.

Бүл қақтыгыстарда  қайсыбір тарапты жақтау шарасыз 

түрде ақымақ болып қалуды білдіреді,  себебі, шындыгында, 

озін  қалай  атаса  да,  қазіргі  замангы  дүниенің  кез  келген 

институтының  орекеттерін  біз  жогарыда  айтып  кеткен 

антидостүрлі  ықпалдар  алдын  ала  айқындап  қойган;  бүл 

жагдайларда  осы  ықпалдардың  көзге  көрсетпей  багыттау- 

ьгндагы күреске араласу ақыры күні бүрьш анықталып қойган 

ойын ережесін қабылдаумен тең болар еді. Біз бүдан олдебір 

Жалпы  зандылық  қорытып  шыгаргымыз  келмейді,  бірак, 

ойтсе де,  бүл  күрес  қогамның достүрлі  үйымының  ақиқи

163

принциптеріне, бір қарағанда, дәл осы принциптер осы жерде 

қарсылық нысаны блып табылса да, еш қатысы жоқ екенін 

айтуымыз керек;  бүрынырақ ешқашан принциптер жайлы 

осыншалық  айтпаушы  еді,  осы  күндері  бүл  сөзді  жиі  ері 

үнемі дерлік соған  татымсыз, тіпті,  кейде,  керісінше, жал­

пы принцип атаулының жалпы терістеуі болып табылатын- 

ға қолданады.  Біз  бүл жерде  сол  бір жалпы тілді  бүрмалау 

тенденциясы аясында  сөзді пайдалануда шектен шығудың 

тағы  бір  мысалын  көрдік,  бүның ең айқын мысалы келесі 

очеркте ерекше тоқталғалы отырған  “дөстүр” сөзінің мағы- 

насының толық бүрмалануы болып табылады.

Дәстүрдің берілуі

Біз этимологиялық түргыдан “дөстүр” сөзі беріліс идея- 

сынан  басқаны  білдірмейтінін  айтқанбыз,  бүндай  мағына 

біз жарым-жартылай  баяндаған өз түжырымдамамызға  әбден 

табиғи һәм бүтіндей сәйкес келеді;  бүл жерде  біз үшін аса 

маңызды осы мәселеде, тіпті,  ең болымсыз түсінбеушілікті 

болдырмау үшін,  тек  қана  кейбір  нақтылаулар жасай  кету 

қажет. Түсінбеушілік мынада болуы мүмкін:  егер не болса, 

соның бәрін, тіпті,  оз сипатында мүлде қарабайыр заттарды 

да беруге болса, онда неге “достүр” туралы, ілгерідегі очеркте 

неше мәрте қайталаганымыздай, бүл сөздің қодданысьш “сак­

ральды” деп атау қабылданган шындық саласымен гана шек- 

темей,  табигаты кандай  болса да,  олдекалай берілетін зат- 

тардың баршасына катысты айтуга болмайды?

Ең  басынан-ақ  бүл  моселенің  аясын  біршама тарылта 

алар  маңызды  бір  ескертпе  жасау  керек:  егер  біз  адамзат 

тарихының бастапқы заманаларына зер салсақ, бүл сүрак ол 

кезде, тіпті, туындамаганын кореміз,  ойткені,  “қарабайыр” 

жоне “сакральды”  арасында еш айырма болмаган.  Шынту- 

айтында,  белгілі бір заттар оз шыгу тегіне қарай-ақ жаткы- 

зылатын  ерекше  тіршілік саласы  жоқ;  іс  жүзінде  тек қана 

қарабайырлар  көзқарасы  бар,  оныц  озі  бастапқы  күйінен 

біртіндеп алшактауына қарай адамзат тіршілігінің циклдік 

төмендеуініц  ең  жалпы  зандылыгын  білдіретіні  кері  кету 

процесініц нотижесі болып табылаы. Осы қүлдыраудың  бас- 

талуына дейін — циклдіц алгашқы сатысында адамзат үшін 

табиги  болган  күйде  — барлык  заттар достүрлі  сипатқа  ие 

болган,  себебі,  орқашан  олардыц  негізгі  принциптермен

164

тікелеп байланысында қарастырылған, сондықтан да,  “қара- 

байырлық” қайраткерлік, яғни, бұл принциптерден ажыра- 

тылган немесе оларды елемейтін қайраткерлік, тіпті, адам­

зат тір шілігінің “дағдылы” өмір атайтын саласында немесе, 

доліре с айтқанда, сол кезде осы таза қазіргі замангы үғымға 

сэйкес  болган  саласында  еш  мүмкін  болмаган  деп  айтуга 

боладі|і. Жоне, орине, “қарабайырлық” қайраткерлік достүрлі 

сипаті i мейлінше кейінгі кезге дейін сақталған,  ал қалыпты 

өркен іеттерде  бүгін де  кездесетін  гылым,  онер жоне  кол- 

онер саласында мүмкін болмаган; осының борі егер,  былай- 

ша атг латын,  “классикалық” қадім заман кезендерін назар- 

га алмаса,  “қарабайырлар” тек, біз соз еткен кері кетушілік- 

тің ка; іргі сотгегі шегіне жеткен дәрежесін танытатын қазіргі 

заман ’ы оркениетте гана пайда болады деп өбден анық ай­

туга б уіатынына алып келеді.

Ег ;р тек казіргі замангы ахуалды айтсақ, деген неліктен 

дәстүі1

 үгымы енді оз мазмүнына сол, “карабайырлық”, ягни, 

түпне 'іздік принциптермен байланысын жогалтқан ретінде 

қарас' ырылатын жоне тек сакральды салага қатысты қолда- 

ныла

'1

 ын  шындық  салаларын  түтпайды  сүрак туады.  Бүл 

жерде достүр идеясы қазіргі замангы дүниеде ендігі жеткі- 

лікті 

i

 орежеде бүрмалангандыгын жай қайталау жеткіліксіз 

болар еді;  кейбір сөздер,  үзақ қолдану нотижесінде бастап- 

қы 

м і

 

гынасын,  олденесін  жогалтып  я,  керісінше,  қосып, 

өзгер-  етіні оте-моте табиги; бірақ,  мүндай өзгерістер үшін 

кез  к< лген  жагдайда  біз  үшін  осы  жайтта  ерекше  маңызга 

ие бо. [атын белгілі бір себептер болуы тиіс.  Бүндай бүрма- 

лаула]) латынның “достүр” сөзі пайдаланылатын тілдерге гана 

тарал лайды; осылай, мысалы, коне еврей тілінде — сондай- 

ақ, беріліс идеясын білдіретін -   “каббала”  созі достүрдідол 

біз түі :інетін магьінада білдіру үшін сақталады, бірақ, борінен 

жиі, әйтсе де, оның эзотерикалық және инициациялық болі- 

гіне,  ігни, достүр мазмүнындагы ең жасырын һом  маңыз- 

дысьг іа нүсқау үшін қодданылады; осы жайт біз талдап отыр­

ган м эселе казіргі замангы тілдердегі создер колданысы ту­

ралы  кез келген басқа мәселеден олдеқайда қызыгырақ орі 

маңы здырақ екендігі туралы анык айтса керек.

Барша айтылганнан түп-тура  “дәстүр” үгымы колданы- 

латынның борі, тегінде,  оу баста қандай болса,  сондай бо­

лып ï ,алган деген қорытынды шыгады; адамзаттың ілгерідегі 

күйіг ен біздің кезімізге дейін берілген нэрсе айтылып түр.

165

Бүнымен бірге, айта кету қажет, дәстүрдің “сакральды” си­

паты  қазіргі  заманғы  дүниеде  мүндай  беріліске,  оны,  ең 

алдымен, түпнегіздік принциптер саласымен, тек содан кейін 

ғана адам тіршілігінің барша қалған өрістерімен  байланыс - 

тыра,  мүлде  басқа  мағына  дарытады.  Егер  кеңістіктік  са- 

лыстыруларға сүйенсек, адамдықтан жоғары саласын және 

адамдық саланы байланыстыратын “вертикал” беріліс жөне 

адамзаттың түрлі бірізді күйлерін өзара біріктіретін  “гори- 

зонтал”  беріліс барлығын,  сондай-ақ,  айтуға болады;  егер 

вертикал беріліс  “уақыттан ты с”  сипатқа  ие  болса,  гори- 

зантал  беріліс табиғи түрде хронологиялық бірізді тізбекті 

діттейді.  Бір косарымыз, вертикал беріліс, жоғарыдан томен 

карай ғана емес, сонымен бірге,  керісінше, төменнен жога­

ры қарай да қарастырылады,  сонысымен адамзаттың жога­

ры  рет-жосық шындық  болымына қатыстылыгы  идеясын 

білдіреді,  бүл  іс  жүзінде  төтенше  маңызды  жоне  орқашан 

барлық достүрлік формаларда баса көрсетіледі, себебі, белгілі 

бір түрғыда адамның болмыстың жоғары күйлерімен сана­

лы  һом  тиімдіі  байланысы  осы  дөстүр.  Екінші  жагынан, 

оқиғаның хронологияльщ бірізділігіне сойкес циклдік төмен- 

деу барысында қарастырьшатын горизонтал беріліс кейбір 

мағынада  “табиги”  уақыт жүрісіне  қарсы қозғалыс  болып 

танылады, себебі, тегінде,  адамның бастапқы күйіне оралу 

болып табылады;  бүл оралу, сондай-ак,  болмыстык жогар­

гы күйлеріне жетудің қажетті шарты болып шыгады.

Достүрдің түпнегіздік принциптері саласына қажетгі төн 

жоне,сондай-ақ, осы саламен байланыстының боріне, адам- 

дықтан жогары элементгің қатысуымен белгіленгеннің боріне 

таралатын  “трансценденттілік” сипатқа циклдік томендеуде 

принциптердің озгерместігі идеясын білдіретін “перманент- 

тілік”  сипатты да қосудың да маңызы  бар. Алайда,  бүл ес- 

кертпе, достүр кейбір,  белгілі бір жагдайларда өбден ақтала- 

тын, уақытша бейімдеулерге мүлде қабілетсіз дегенді білдір- 

мейді; бүтіндей достүрге қатыстыда мүндай озгерістер обден 

болуы мүмкін,  алайда,  оның моні,  оның негүрлым маңыз- 

ды қагидалары оркашан озгеріссіз қалады;  сондықтан,  егер 

сөз  олдебір дәстүрлік  форманың  қандай  да  бір  кездейсоқ 

озгерістері туралы болса, бүл барлық “кездейсоқ” озгерістер 

дәл достүрдің іргелі принциптері саласының оның берілген 

жагдайда озгерістерге жататьш саласымен байланысына орай 

жасалганын  есте түту қажет.  “Қарабайырдың”  — бүл  бай-

166

ланыстың жоқтығы арқасында пайда болатын да — козқара- 

сы түрғысьшан барлық заттар түрақсыздык пен үдайы озгер- 

мелік күйінде болады жоне одан шығуға қабілетсіз;  мүндай 

көзқарас “қалыптасудың”  азды-көп көшірмесі болып табы­

лады, сондықтан да,  қарабайыр пайдаланатын үғымдар мен 

түжырымдамалар осындайлык үдайы өзгермелік пен түрақ- 

сыздықпен ерекшеленетінін аңғару қиын емес. Бүньщ біздің, 

достүр оз бойында тек берілуі қажеттіні ғана емес, сонымен 

бірге,  беріле алатынды да түтады, себебі, барша қалғандары 

достүрлік сипаттан айырылып, өзгерістерге үшырағаны сон­

ша,  кез келген беріліс жай ғана кезекті  “соқыр наным”  не 

“ескіліктің қалдыгы”  болып шыгады жоне бойында қүнды 

ештеңе түтпайтындыгы туралы ақыргы корьггындымызга тура 

қатысы бар.

Барлық айтқандарымыз неліктен достүр мен беріліс фи- 

лологиялық шарггылық атаулысыз синонимдер немесе маз- 

мүны бойынша эквивалентті дерлік үгымдар ретінде қарас- 

тырьша алатынын түсінуге обден жеткілікті,  себебі, достүр 

белгілі бір түргыда дол сол беріліс болып табылатынды та- 

нытады.  Екінші жагынан, беріліс идеясының достүр көзқа- 

расы түргысынан маңыздылыгы соншалық, тіпті, оган атау 

береудің озі де дәстүрдің ең маңызды саласы болып табыла- 

тын эзотерикалық жоне инициациялық салага жататынның 

бәрін түрақты беріліп отыруы қажеттігін растай түседі; тіпті, 

қарапайым қисыннан-ақ бүл моселе  бізге айқын көрінетіні 

сонша,  бүл реттегі тагы бір шытырманга кезіккеннің өзінде 

де  бүган тандануды қоймайсың.

Адам  есімі  хақында  бірер  пікір

Біздің “Манвантарадагы атлантикалық дәстүрдің орны” 

туралы очеркімізде сөзбе-сөз магынада Адам есімі “қызьш” 

Дегеңді  білдіретінін,  осыдан  келіп  коне  еврей  достүрінің 

Қызыл нэсіл достүрі болып табылатын атлантикалық достүр- 

мен байланысының бір айгагын көруге болатынын айтқан- 

быз.  Екінші жагынан,  оріптестеріміз Артос озінің “қанның 

кейбір қүпиялары”  кызгылықты сипаттамасында Адам есі- 

мінің шыгу тегі ор қилы нүсқаларды қарастырады:  бүл есім 

“жерден  шыгарылган”  (адама)  дегенді  білдірер  дагдылы 

түсініктеме туралы еске сала отырып,  ол басқадан горі, 

дам, 

“Қан”  сөзінен шықпады ма екен деп сүрайды,  ойткенмен,

жүктеу/скачать 13,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: