«М әдени мұра» Мемлекеттік бағдарламасының кітап сериялары



Pdf көрінісі
бет31/43
Дата03.04.2017
өлшемі17,69 Mb.
#11051
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   43

ан ы қ т а л а д ы . 

А лғаш қ ы   п р о ц е с т е р   д ә л   о сы н д а й   м а ғы н а ға  



у а қ ы т қ а

298


қаты сты  е р тер ек   ие  болады.  О лар  психикалы қ  өмірдің 

бастапқы  кездерінде  кездеспейді  ж ән е  олардың  өзінде 

қанағаттану  қағидасы  шын  мәнісінде  болмаса,  ол  соңғы 

процестерде  көріне  алмас  еді.  Сонымен,  күрделі  қоры- 

тындыға  келеміз:  психикалық  өмірдің  бастапқы  кезіндегі 

қанағаттануға үмтылу кейінгі мерзімге қарағанда күштірек, 

бірақ  ш ек теу л і  болады ;  м үнда  екпіндер  жиі  ж асалуы  

керек.  Кемелденген  кезеңдегі  қанағаттану  қағидасының 

басы мдылығы  толы ғы рақ  қам там асы з  етілгенде,  ол  да 

басқа  әуестіктер  сияқты  жүгенделуден  қашады.  Алғашқы 

процестерде  орын  алғандар  қосалқы  процестерде де  болуы 

керек.  Д әлірек  айтқанда,  қозу  процестері  ж үрген  кезде 

қанағаттану  ж әне  қанағаттанбаудың  пайда  болуына  себеп 

болуы  тиіс.

М үнда  зерттеуді  әрі  қарай  жүргізу  орынды  болар  еді. 

Біздің сана іштей қанағаттану ж әне қанағаттанбау сезімдері 

жайлы  ғана  емес,  сонымен  бірге  жағымды  ж әне жағымсыз 

болатын  өзгеше  ширығу  жайлы  хабар  береді.  Оны  түйсіну 

арқы лы   бір-бірінен  аж ы р а ту ғ а  болатын,  байланысқан 

немесе  байланыспаған  энергетикалық  процестер  бола  ма? 

Әлде  қанағаттану  —  қанағаттанбау  қатары  осы  қуаттың 

уақыт  бірлігіне  ауысқанын белгілеген  кезде,  ширығу  сезімі 

абсолютті  шаманы  немесе  белсенді  қуат  деңгейін  көрсете 

ме?  Сонымен  бірге,  "өмірге  әуестіктерден"  ішкі  қабылдау 

мен  тыныштықты  бүзушылар  ретінде  шешімі  қанағаттану 

болып  табылатын  ширығу  шығатынын  қорытуымыз керек. 

Ал өлімге әуестіктер өз жүмысын үздіксіз жасайтын тәрізді. 

Қанағаттану қағидасы өлімге әуестікке тәуелді:  ол сонымен 

бірге  қау іп -қатер   ретінде  бағаланаты н  сыртқы  тітіркен- 

Дірулерді  күзетеді.  Бірақ  ол  іштен  өсіп,  дамитын  өмірлік 

п роц естерді  қ и ы н д ататы н   тітіркен дірулерден  керем ет 

қорғанады.  Осыған  орай  қазір  шешуге  мүмкін  емес  сансыз 

көп  ж аңа  сүрақтар  пайда  болады.  Шыдамдылық  танытып, 

зерттеу  үшін  ж аңа  қүралдарды  ж әне  мүмкіндіктерді  күту 

керек.  Сонымен  қатар   бізге  біраз  уақыт  журген  жолды, 

егер  ол  еш қандай  ж ақсы лы ққа  әкелмесе,  тастауға  тура 

келеді.  Т ек  ғы лы м нан  қар ап ай ы м   етілген  катехизисті 

й у ы с ты р у д ы   к ү т е т ін   сенім   ар т у ш ы л ар   зе р т т еу ш ін щ  

біртін деген  ж е т іл у ін е   немөсе  оның  к ө зқар астар ы н ы н  

өзтеруіне эсер ете алады.  Ал бізді ғылыми біліміміздін баяу 

ал ға  ж ы л ж у ы н а   қ ат ы ст ы   ақ ы н   ж ү б а т с ы н   (Рюккерш 

"Makamen  Hariri"):

Үшып  ж ете  алмайтынға  ақсандап  ж ету  керек.

Ж азба  ақсаңдауды  тіпті  де  күнә  емес  дейді.

299


МЕН  ЖӘНЕ  ОЛ*

САНА  Ж ӘНЕ  БЕЙСАНАЛЫҚ

М ен  бүл  кіріспе  бөлімде  ж ана  еш тене  айтпаймын  жэне 

бүрын  бірнеше  рет  аталғанды  қайталаудан  қашпаймын.

Психиканы  саналы  ж ән е  бейсаналы ға  бөлу  психоана- 

лиздің  негізгі  алғышарты  болып  табылады.  Тек  осы  жағдай 

гана  оған  ж иі  байқалатын,  сонымен  бірге,  ж ан   өміріндегі 

өте  маңызды  болатын  патологиялық  процестерді  түсінуге, 

ғылыми  зерттеуге  мүмкіндік  береді.  Б асқаш а  айтқанда, 

психоанализ  саналылықты  психиканың  мән-мағынасы  деп 

қарастыра  алмайды.  Алайда  психоанализ  сананы  психика- 

лықтың  өзге  қасиеттерге  біріге  алаты н  немесе  бірікпейтін 

қасиеті  ретінде  қарасты руы   керек.

Егер  мен  бүл  кітапты  психологияға  ден  қойып, 

қызы- 

ғушылықпен  қарайтындардың барлығы 



оқитынына 

сенімді 


болсам,  онда  оқы рмандарды ң  бір  бөлігі  осы  ж ерде  тоқ- 

тайтынына  даяр  болар  едім,  өйткені  бүл  ж ерде 



психоана- 

лиздің  алгаш қы  шибболеті96  орын  алады. 



Ф илософиялы қ 

білімі  бар  адам дарды ң  басым  бөлігіне  бір 



к е з д е   санальі 

б о л м ай ты н   п с и х и к а л ы қ   и д е я   с о н д а й   т ү сін ік сіз,  тіпті 

қарапайы м   логикаға  сыймайтын,  бір  тү р л і  оғаш  

болып 

көрінеді.  М еніңше,  бүл  оларды ң  осы ған  ж ататы н  



пато- 

логиялык,  қүбы лы стар  айм ағьщ   б ы л ай  



қ о й га н д а , 

терен 


түсінуді  талап  ететін  гипноз  ж ән е  түс  көру  феномендерін 

еш қаш ан  зерттеп  көрм еулеріне  байланы сты .  Бірақ  олар 

оілетш   сана  ж ай лы   п сихология  т ү с  к ө р у   ж ә н е  

гипноз 

мәселелерін  шешуге  қабілетті  емес.

С ан ал ы   б о л у  

ең  алды м ен,  т ік е л е й   ж ә н е   сенімді 

қа  ылдауга  негізделген  таза  суреттеу  термині.  Әрі 

қарай 

тәжірибе  бізге  психикалық  қүрылым  бөлігі,  мысалы  елес, 

әд етте  ү за қ   у ақ ы т  сан алы   б ол а  ал м ай ты н ы н  

к ө р с е т т і.

е д е м т е ,  оган  жылдам  өтетін  саналық  кейіп  тән. 



Қандай 

даофмезегге 

елес  саналы,  келесіде  олай болмайды. 



Алайда 

Қ°л^илы  әрі  ж еңіл  ж ағдайларда  қайта  саналы 

брлгін  Хмкш'  Өтпелі  кезеңде  оньщ  қандай  болатыны  бізге 

з. ины  кез келген мезетге саналы болуға қабілетгі 



екенін

наүчФп ? /  3 ' 

Психолошя  бессознательного: 

Сб.  произведений/Сост., 

^ 4 2 5 -4 3 8 . 

ВСТУП'  °Т‘  М  Г-ЯР °І,гев« и й .  _  

м.: 

Просвещение, 

1989,

300


түсініп,  латентті  деп  атауға  болады.  Егер  оны  бейсаналы 

болды  десек  те,  біз  дүрыс  сипаттама  береміз.  Бейсаналық 

мүндай  жағдайда  латентті  немесе  потенциалды  саналыққа 

сәйкес  келеді,  Бірак,  философтар  бізге:  "жоқ,  "бейсаналық" 

термині мүнда  қолданылуы мүмкін емес.  Елес латентті күйде 

болған кезде ол мүлде психикалық емес",  — деп қарсы шығар 

еді.  Ал  егер  осы  кезде  оларға  қарсы  түратын  болсақ,  сөздер 

жайлы  бос  пікірталасқа  тап  болар  едік.

Бейсаналық  терминін  немесе  үғымын анықтауға  біз  бас- 

қа —  тәжірибені  қайта  қарастыру  жолымен  жеттік.  Мүнда 

ж ан  дүние  динамикасы  зор  рөл  атқарады.  Біз  басқа  да 

барлық елестер тәрізді,  жан өмірі үшін салдар бола алатын, 

сонымен  бірге  шын  мәнінде  саналы  емес  елестердің  мүмкін 

болуын,  күшті  процестер  немесе  елестердін  бар  екенін  біл- 

дік,  яғни  оларды  мойындауға  мәжбүрміз.  Осы  орайда,  ең 

алдымен,  бірқатар  сандық,  яғни  экономикалық  жағдаймен 

айналы сты қ.  Бүл  ж ағд ай   ж иі  айты лғанды қтан,  толық 

қайталаудың қаж еті жоқ. Мүнда елестердің саналы болмау 

себебі  —  оларға  белгілі  бір  күштің  қарсы  түруында  жатыр. 

Ә йтпегенде  олар  саналы  болып,  олардың  басқалардан, 

белгілі  психикалық  қүрылым  элементтерден  өзгешелігі  аз 

болады.  Бүған  психоаналитикалық  теория  көз  жеткізуге 

мүмкіндік  бере  алады.  Бүл  теория  сәйкес  елестерді  санаға 

ж етк ізу   қ ү р ал д ар ы   табы луы ны ң  арқасы нда  психоана- 

литикалық  техникаға  қарсы  түрушы  күшті  тойтарып  тас- 

тап,  дами  береді.  Олар  саналы  еткенге  дейін  болған  жағ- 

дайды  біз  ығыстыру  деп  атаймыз,  ал  ығыстыруға  әкелген 

және оны демеуші  күшті психоаналитикалық жүмыс кезін- 

де  қарсыласу  ретінде  қарастырамыз.

Сөйтіп,  бейсаналық  ж айлы  түсінікті  ығыстыру  жайлы 

ілімнен  алам ы з.  Ы ғы сты ры лғанды   біз  бейсаналы қты ң 

әдеттегі  мысалы  ретінде  қарасты рам ы з.  Алайда  біз  екі 

түрлі:  латентті,  бірақ  саналы  болуға  қабілетті  және  ығыс- 

ты ры лғанда  өзінен-өзі  саналы   бола  алмайтын  бейсана- 

лықтың бар екенін көреміз. Біздің психикалық динамикамен 

таныстық  номенклатурага  ж әне  сипаттауға  әсерін  тигізбей 

қоймайды.  Сипаттауды  ғана  бейсаналы,  бірақ  динамикалы 

мағынада  емес  латентті  бейсанальщ  бізде  сана  алды  деп 

аталады.  "Бейсаналық”  терминін  ығыстырылған  динами- 

калық  бейсаналыққа  қатысты  қолданамыз.  Сонымен,  енді 

мағыналары  тек  суреттеуге  ғана  арналмаған  үш  термин 

аламыз:  "саналық"  (bw),  "ілкі саналық"  (vbw)  және  "бейсана- 

лық"  (ubw)97,  Ілкі  саналық  (Vbw)  бізге  бейсаналыққа  Кара­

ганда  санаға  (Bw)  жақын  орналасқан  сияқты  көрінеді.  Ал 

бейсаналықты  (Ubw)  біз психикалық дегендіктен,  дәл солай 

латентті  ілкі  саналық  (Vbw)  деп  атаймыз.  <...>

301


Сонымен,  тек суреттеу  мағынасында бейсаналықтың екі 

түрі,  ал динамикалықта біреу ғана бар екені ескерілсе,  онда 

өзімізге  ыңғайлы  үш  терминді  —  bw,  vbw  ж ән е  ubw —  пай- 

далана  аламыз.  Кейбір  ж ағдайларда,  мазмүндама  ерекше 

мақсаттарды  көздейтін  болса,  онда  осы  айырмашылыққа 

мән  бермеуге  болады,  ал  басқа  ж ағд ай л ар д а  ол,  әрине, 

өте  қ аж ет.< ...>

П сихоаналитикалы қ  ж үм ы с  бары сы нда  осы  айырма- 

шылықтар  қанағаттанарлықсыз  түрде  шамалы  екені  анық- 

талады .  О сыған  басты   д әл е л   болаты н  б ір қ атар   қағида- 

лардың  негізгілерін  келтірейік.  Бір  түлғадағы   ж ан   дүние 

проц естерінің  байланы сы п,  үй ы м д асуы   ж а й л ы   түсінік 

қүрдық  ж әне  оны  осы  түлғаның Мен-і  ретінде  белгілейміз. 

Б үл  Мен  с ан ам ен   б ай л ан ы сты ,  ол  қ о з ғ а л ы с қ а   түрткі 

болатын  талаптарды ,  яғни  қо зул ар д ы ң   сы ртқы   ортамен 

қатысын  іске  асырады.  Б арлы қ  ж е к е  процестерді  бақы- 

лайтын,  түнде түске кететін,  бірақ сонда да түс цензурасын 

б а с қ а р а т ы н   ж а н   д ү н и е  и н с т а н ц и я с ы   осы   М ен  болып 

табылады.  М ен-нен  белгілі  бір  ж ан   дүние  талпыныстары 

тек  санадан  емес,  сонымен  бірге  әсерлер  мен  әрекеттердің 

басқа аймақтарынан  шектеуге  ж ағдай  жасайтын  ығыстыру 

ш ы ғады .  Т ал д ау д а  ы ғы сты ру  а р қ ы л ы   іске  асаты н  бүл 

ш ектеу  өзін  М ен-ге  қарама-қарсы  қояды.  Талдау  алдында 

ығыстырылғанға  ж ақы н дау  әрекеттеріне  М ен-нің  қарсы- 

лығын  ж ою   міндеті  түрады.  Талдау  барысында  науқасқа 

қан д ай   да  бір  м ін деттер  ж ү к тел ген д е ,  оны ң  қиы нды қ 

ш егетінін  байқайм ы з.  О лар  ы ғы сты ры лғанға  ж ақы ндай 

бергенде,  оның  ассоциациялары   тоқтай д ы .  О нда  оның 

қарсыласудың билігінде түрғанын,  бірақ  ол туралы   ештеңе 

білмейтінін  айтамыз.  Тіпті  ол  қанағаттанбау  сезімін  аңғар- 

ған  жағдайдың  өзінде,  қарсыласу  байқалады,  сонын  нәти- 

жесінде  оны  атап  бере  де,  көрсете  де  алмайды.  Қарсыласу 

оны ң  М ен-інен  шығып,  оған  қаты сты   б олаты нды қтан, 

кездейсоқ  ж ағдай ға  душ ар  боламы з.  Біз  М ен-нің  өзінде 

ығыстырылып,  бейсаналы  болған,  яғни  санаға  өтпей,  күшті 

эсер  ететін  ж ән е  оны  саналы  ету  үшін  ерекш е  жүмысты 

тал л п   ететін д і  ан ы қ та д ы қ .  Егер  б ей н е л е у д ің   әдеттегі 

тәсілдерін  психоаналитикалық  тәжірибеде  осындай  байқау 

нәтижесі  үшін  қолданғымыз  келсе,  мысалы,  невроз  қүбы- 

лысы  саналы лы қ  пен  бейсаналы лы қ  арасы ндағы   қақты- 

ғысқа  жеткізілсе,  онда  көптеген  түсініксіздіктерге  ж әне 

қиы нды қтарға  тап  боламыз.  Ж а н   дүни е  өмірінің  қүры- 

лы мды қ  қаты настар  теориясы   бойы нш а  осындай  қарсы 

қою ды  басқасымен  алмастыруы мы з  керек.  Д әлірек  айт- 

қанда,  байланысқан  Мен-ге  одан  бәлініп  кеткен  ығысты- 

рылғанды  қарсы  қоюымыз  керек.

302


А л а й д а   б е й с а н а л ы қ т ы   т ү с ін у   са л д а р ы   од ан   да 

м аң ы зд ы .  Д и н а м и к ам ен   тан ы с у   —  бірінш і  тү зет у д і, 

қ ү р ы л ы м д ы қ   т е о р и я   екінш ісін  ең гізеді.  Біз  Ubw-ның 

ығыстырылғанмен  сәйкес  келмейтіні  ж айлы  қорытындыға 

келеміз.  Ығыстырылғанның  бәрі  бейсаналы,  бірақ  толық 

б ей сан ал ы л ы қ  ы ғы сты ры лған  емес.  Тіпті  М ен-нің  бір 

бөлігі  (қ ан ш ал ы қты   м аңы зды   бөлік  екенін  бір  Қ үдай 

біледі)  б ей сан ал ы   ж ә н е   ол  еш бір  күм ән  тудырмайды. 

С о н ы м е н   қ а т а р   М е н -дегі  б е й с а н а л ы қ   іл кі  сан ал ы қ  

м а ғы н ас ы н д а  л а т е н т т і  емес,  себебі  оны   с ан ал ау сы з 

белсенді  ету мүмкін  емес  еді.  Сананың  өзі  ондай  қиындық 

тудырмайды.  Осылайша,  үшінші,  ығыстырылмаған  Ubw 

қабылдау қаж ет болғанда,  оның бейсаналық қасиеті өзінің 

мәнін  жоғалтатынымен  келісеміз.  Ол  кеңінен  пайдалануға 

қ а ж е т   ж ә н е   д а у л ы   қ о р ы ты н д ы   ж а с а т п а й т ы н   көп 

м ағы н а л ы   қ а с и е т к е   а й н а л а д ы .  С о н ы м ен   б ір ге  оған 

немқүрайды  қараудан  сақ  болу  керек,  себебі  бейсаналық 

немесе  сан ал ы қ  қасиетінің  ақы ры   психологияны ң  тас 

қараңғысындағы  жалғы з  ж ары қ  сәуле  болып  табылады.

II 

МЕН  Ж ӘНЕ  ОЛ

П атологиялық  ізденістер  біздін  назарды  ығыстырылған 

м ә с е л е г е   а у д а р ы п   ж іб е р е д і.  М ан-нің  де  б ей с ан ал ы  

болатыны  мәлім  болған  соң,  ол  ж айлы   кәбірек  білгіміз 

келді.  Осы  уақы тқа  дейінгі  біздің  зерттеулер  ңатарында 

тек  саналы қ  немесе  бейсаналы қ  сипат  болатын,  соңгы- 

ларда  осы  сипаттың  көп  мағыналы  мүмкіндіктеріне  көз 

ж еткіздік.

Біздегі  білімнің  барлығы   үнемі  санамен  байланы ста 

болады .  Тіпті  б ей сан ал ы қты   сан ал ы л ы қ қ а  ай налды ру 

арқылы  тани  аламыз.  Ол  сонда  қалай  болуы  мүмкін?  Бір 

нәрсені  саналы  ету  деген  нені  білдіреді?  Ол  қалай  іске  аса 

алады?

Біз  енді  неден  бастау керек екенін  де білеміз.  Ж оғарыда 



сан а  ж а н   д ү н и е  ап п ар аты н ы ң   жоғары  қабат ы   болып 

келетінін атап өттік,  яғни біз  оны сыртқы  ортаға  ең  жақын 

Қандай  д а  бір  ф ункцияны ң  ж үйесі  ретінде  қарастырған 

едік.  Ол  кеңістікке қатысты,  тіпті тек функция мағынасында 

гана  емес,  осы  жолы  анатомиялық  ажырату  мағынасында 

Да  алынады.  Біздің  зерттеу  осы  қабылданатын  бергі,  беткі 

ж ақтан  шығуы  керек.

303


Әрине,  барлы қ  сы рттан  келетін  (сезгіштікпен  қабыл- 

даулар)  ж әне  біз түйсіктер  мен  сезімдер деп  атайтын  іштен 

ш ығатын  қ аб ы л д ау л ар   сан алы   екен і  аны қ.  А лайда  біз 

дөрекі  ж әне дәл  емес  турде  ойлау  операциялары деп  атай­

тын  ішкі  процестермен  іс  қал ай   болады?  А ппарат  ішінің 

бір  ж еріндегі  осы  процестер  ж ан   қ у аты н ы ң   қозғалысы 

сияқты  әрекетке  ж ету  ж олында  сана  пайда  болатын  бетке 

шыға  ма  екен?  Бүл  ж ерде  егер  біз  ж ан   өмірінің  кеңістіктік, 



топикалық

  елестерімен  шынымен  де  айналысқымыз  кел- 

генде,  кейін  алды м ы здан  ш ы ғаты н  бір  қиы нд ы қ  жасы- 

рылған.  М үмкіндіктердің  екеуі  де  бірдей  ойға  келмейтіні 

сияқты  ж әне  бізге  үшіншісін  іздестіру  қаж ет.

Басқа  ж ерде  мен  бейсаналы қ  пен  ілкі  саналылықтың 

арасындағы  шынайы  айырмашылықты  —  біріншісі  белгісіз 

материалдар  болып  қалу  арқы лы   іске  асырылатынын  атап 

өткенмін.  Осы  уақытта  екіншісі  (vhw)  сөздердің  елестерімен 

байланысады.  М үнда  Ubw  ж ән е  Vbw жүйесі  үшін  олардың 

санаға  қатысынан  өзгеше  белгілерді  аны қтауға  талпыныс 

жасалды.  "Бір  нәрсе  қалайш а  саналыға  айналады?”  деген 

сүрақты   “Бір  нәрсе  ілкі  сан ал ы л ы ққа  қал ай   айналады?” 

формасына  ауыстырған  орынды  болар.  Онда  ж ауап  мына­

дай  болар  еді:  "Сөздердің  сәйкесінш е  сөздік  елестермен 

қосылуы  арқылы".  <...>

Егер  бейсаналы  бір  нәрсенің  ілкі  саналы лы ққа  ауысу 

ж олы  осындай  болса,  онда  'ЪІғыстырылғанды  қалайша ілкі 

сан ал ы л ы қ қ а  ай н алды рам ы з?"  д еген   с ү р а қ қ а   "Талдау 

жүмысьіның  көмегімен  сананьщ  астыңғы  түйіндерін  қүрау 

арқылы  ,  —  деп  ж ауап  беру  керек.  С ан алы қ  өз  орнында 

қалады,  бірақ  бейсаналы қ  та  оның  деңгейіне  дейін  көте- 

рілмейді.

Сыртқы  қабылдаудың  "Мен"-ге  қатынасы  түсінікті  бол- 

ғанымен,  ішкі  қабылдаудың  “Мен"-ге  қатынасы  терен  зерт- 

теуді  қаж ет  етеді.  М үнда  саналы қты ң  бәрі  қабы лдау  — 

сана  (W—Bw)  үстіңгі  ж үйесім ен  байлан ы сы н да  тағы  да 

күдік  пайда  болады.

Ішкі  қабылдау ж ан дүние аппаратының әр түрлі,  әрине, 

терең  қабаттарында  өтетін  процестердің  түйсінуін  береді- 

лар баршаға  белгілі  емес ж ән е ең ж ақсы  жағдайда оларға 

қанағаттану 

қанағаттанбау  қатары  үлгі  бола  алады.  Бүл 

процестер,  сырттан  пайда  болатын  түйсіктерге  қарағанда, 

алғашқы  болып,  өзі  қарапайымдау  келеді  ж ән е  бүлыңғыр 

сана күшнде де көрінуі мүмкін. Олардың зор экономикалық 

мәні  ту р ал ы   ж ә н е   осы  м ағы наны ң  м етапсихологиялы қ 

епзі  ж аилы  мен  басқа  ж ерде  айтқанмын.  Бүл  түйсіктер 

р  тү р л і  ж е р л е р д е   (бөліктерде)  о р н а л а с қ а н .  С ы ртқ ы

304


қабылдау тәрізді олар бір уақытта ж ан-ж ақтан келе алады 

және  соның  өзінде  қарама-қарсы  қасиеттерге  ие  де  бола­

ды.  <...>

Түйсіктер  мен  сезімдер  тек    жүйесімен  жанасуының 

арқасында  саналы  болады.  Егер  оған  ж ол  бөгелген  болса, 

онда  олар  түйсікке  айналмайды.  Кейде  біз  қысқартылған 

күйдегі,  б ір ақ  үнем і  дүры с  емес  бейсаналы   түйсіктер 

туралы  сөз  қозғаймыз.  Мүнда  үқсастық  әлі  расталмаса  да, 

оны  бейсаналық  елестерге  қолданамыз.  Ал  айырмашылық 

тек  санаға  ж етк ізу   үшін  алдымен  аралық  тізбекті  қүру 

керектігінде,  ал  санаға  кездейсоқ  келетін  түйсіктер  үшін 

ондай  қаж еттілік  шыға  қоймайды.  Басқаша  айтқанда,  bw 

мен  vbw  арасындағы  айырмашылық  түйсік  үшін  маңызды 

емес,  өйткені  мүнда  түйсіктер  не  саналы,  не  бейсаналы 

болады.  Тіпті  түйсіктер  сөздердің  елесімен  байланысқан 

ж ағдайда,  оларды  саналау  соңғылармен  шартталмайды: 

олар  тікелей  саналы  болып  келеді.

Сөздердің  рөлі  енді  әбден  айқындалады.  Олар  арқылы 

ойдың  ішкі  процестері  қабылдауға  айналады.  Осылайша, 

мына  ілім  расталаты н  тәрізді:  кез  келген  білім  сыртқы 

қабы лдаудан  пайда  болады.  О йлаудың  "асып-толатын" 

(Uberbesetzung)  жағдайында  ойлар  шын  мәнісінде  сырттан 

қабы лданаты н  сияқты,  сонды қтан  олар  ақиқатты қ  деп 

саналады.

Ішкі  ж ән е  сыртқы  қабылдауларды ң,  үстіңгі  жүйенің 

(W

Bw)  өзара  қатынасын  түсіндіріп,  Мен  жайлы  түсінік 

жасауга  кірісе  аламыз.  Біз  оны    қабылдау  жүйесінің  өз 

ядросы нан  —  орталы ғы нан  ш ы гаты ндай  ж ән е  бірінші 

кезекте  естеліктердің  іздерімен  жанасатын  Vbw  жаулап 

ал аты н д ай   етіп  көрем із.  Б ірақ,  біз  көргендей,  Мея  де 

бейсаналы  болады.

Менің  ойымша,  осы  орайда  ж еке  басының  ойларымен 

жүрген,  ж оғары   ж ән е  нақты  ғылыммен  ортақ  ештеңесі 

жок,  екенін  көрсетпек  болған  автордың  үсынысын  қабыл- 

дау  орынды  болар.  Мен  Г.Гроддек98  туралы   сөз  қозғап 

түрмын.  Оның  ойынша,  үнемі  біздің  Мен  өмірде  енжар- 

лықпен  көрініп,  бізді  белгісіз  ж әне  багьшбайтьш  күштср 

"дүниеден  кетіреді".  Өзгенін  бәрін  ж оятындай  билемесе 

Де,  бәріміз  осындай  әсерлерді  бастан  кешіргенбіз  жоне  мен 

Г роддек  к ө зқ а р а с та р ы н а   ғы лы мда  ерекш е  орын  беру 

к ер ек тігін   аш ы қ  ж ар и я л а й м ы н .  Осы  к ө зқ ар астар м ен  

санасып,    жүйесінен  шығатын  және  басында  ілкі  сана- 

лықта  болатын  мәнді  Мен  деп  атауды,  ал  осы  мән  өтетін 

бейсаналы   психикалы қты ң  басқа  айм ақтары н  Гроддек 

мысалы  бойынша  Ол  сөзімен  белгілеуді  үсынамын.

20—1530


305

Осындай түсініктен  сипаттау  ж ән е анықтау үшін қандай 

бір  пайда  алуға  бола  ма  —  біз  ж ақы н  арада  соны  көреміз. 

Ү сынылған  т е о р и я ға   сәй к ес  и н д и ви д у у м ,  бетінде  Мен 

орналасқан,  VK  ж үйесінен  пайда  болатын,  ядро  ретіндегі 



Ол

  тәрізді.  Бізге  танылмаған  ж ән е  бейсаналы  графикалық 

бейнелеу  орын  алған  кезде  Мен  Ол-ды  толық  қамтымайды, 

тек  оны  ж абы ңқы райды .  С ебебі    ж ү й есі  оның  үстінгі 

қабатын  қүрайды,  яғни  оған  қатысты  ж үмыртқадағы  үрык, 

дискісі  сияқты  орналасады.  Мен  ж ән е  Ол  нақты  шекарамен 

бөлінбеген  ж ән е  соңғысымен  Мен  төменде  бірігеді.

А лайда  ығыстырылған  Ол-мен  бірігеді  ж ән е  оның  бір 

бөлігі  болып  табы лады .  Ы ғы сты ры лған  қарсыласуыньвд 

арқасы нда  М ен-нен  н ақ ты   ж ек е л е н ген .  М үнда  Ол-дың 

көмегімен  оған  М ен-мен  қосы луға  мүмкіндік  туады.  Яғни 

патология  мәліметтерінің  негізінде  суреттеуге  тырысқан 

б арлы қ  ш ек теу л ер   тек  бізге  белгілі  ж ан   аппаратының 

үстіңгі  қабаттарында  жататы ны   анық.  Осы  қатынастарды 

бейнелеу  үшін,  контурлары  көрнекілік түріндегі,  ешқандай 

түсінікті  талап  етпейтін  сурет  салуға  болар  еді.  Тәнтану- 

шылардың  дәлелдемелері  бойынша  М ен-де  "есту  қалпағы” 

бір  ж а ғы н д а  о р н а л а сат ы н ы н   атап   ө т у   к е р ек .  Ол  оған 

қ и с ай т ы п   к и іл ге н д е й .  М ен  с ы р т қ ы   д ү н и е н ің   тікелей 

әсерінен  ж ән е  W —Bw  қатысуымен  өзгерген  Ол-дың  бөлігі, 

үстіңгі  қ аб ат   д и ф ф е р е н ц и а ц и я с ы н ы ң   өзін ш е  ж алғасы  

екенін түсіну қиын емес. Мен сыртқы дүниенің  Ол-т  әсерін 

тигізіп,  осы  әлем  беталыстарын  іске  асыруға  тырысады,  Ол 

да  өзі  ғана  билейтін  қанағаттану  қағидасы н  шынайылық 

қағидасымен  алмастыруга  талпынады.  Мен  үшін  қабылдау 

д әл   Ол  үшін  әуестік  сияқты   мәнге  ие.  Мен  әуестіктерді 

кіріктіретін  Ол-ға  қарама-қарсы  ақы л  ж ән е  парасаттылық 

д еген д і  б іл д ір ед і.  О сы н ы ң   б ә р і  б а р ш а ғ а   м әл ім   ж ә н е  

популяциялары ш ектеулерге сәйкес келеді,  бірақ тек кейбір 

орташа немесе дүрыстық жағдайда  оң деп  саналуы мүмкін.

Мен-нің  қалыпты  ж ағдайларда  Ол-дың  қозғалыс  жасау 

ниетіне  билік  беруінде  терең  функционалды  мән  бар.  Ол­



та

 қатысты Мен аттың асып түрған күшін басуы қаж ет салт 

ат т ы   ад ам   т ә р із д і.  М ү н д а   М ен  т е к   О л-ды ң  өз  күш ін 

қолданады.  Бүл  салыстыруды  ж алғасты руға  болады.  Егер 

салт  атты  адам  одан  айырылғысы  келмесе,  ол  қайда  барса 

да,  еруі  керек.  Э детте,  д эл   осылай  Мен  де  Ол-ды  ерікті 

эрекетке  айналдырады.

Мен Ол-дан тек  жүйесінің әсерінен ғана емес,  сонымен 

ірге  өзге кезеңнің  әрекетімен жекеленеді ж ән е  қүрылады. 

з  денең,  алдымен,  оның  беті,  одан  бір  уақы тта 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   43




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет