«М әдени мұра» Мемлекеттік бағдарламасының кітап сериялары
жүктеу/скачать 17,69 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тағы бір мысалға қарап, түс әзш е
а д а м н ы н түсіне енгені расымен де күндіз болған деп айтады. Түстін жорымына ағылшын тілі көмекке келген, ерікті пайда болган ойлар қатарына қандай жолмен жеткендігімізді айту тым үзақ болар еді. Мүнда сөз тағы да толып түрған, енді ештеңе сьшмайтын кішкентай жәшік (box) туралы болғанын айтсақ же™ лікті: Бүл жолад түсте жаман ештеңе жоқ. Мүндай күнәсіз" түстердін, б а р л ы ғ ы н д а к ө з г е т ү с е т ін і сексуалдық жағдайдың сынның сылтауы ретінде болуы. Ьірақ бүл қағидалы мағынаның сүрағы. Мүны біз
қалдырамыз. б) Инфантильді түстің негізі. Түс мазмүнының үшінші ерекшелШне қатысты біз, басқа да авторлармен бірге, ек
есте сақтау әлсіз болатын, ал түсте өмірдін ,КГ НАеП әсеРлеРлің орын алуы мүмкін деп айтқанбыз. жиі б°латынын айту, әрине, қиын, себебі мимкі ' f оүл элементтердің шығу негізін анықтау кейде мес. Бүл бала кездің әсері қалатынының дәлелі,
тек кейбір жағдайларда көрнекті болатын шарттар °бъек тивті жолмен келтірілуі керек. Осыған Мориаитқан, 20 жылдан кейін туған жеріне баруға оқталған бір д оқиғасы аса дәлелді болып көрінеді. Кетер туні оның Ү белгісіз қала көшесінде жүргенде бөтен адаммен кіреді. Отанына келіп, ол бүл көшенщ баллаль^ иш. ™ өткізген үйінің қасында екенін, ал қаитыс бол адам әкесінің сол жерде түратын жолдасы екені^ ’ Бүл — сол көшені де, сол адамды да бала кезінд Р сенімді дәлелі. Қалтасында концертке билеті °аР ^ түсі немесе әкесі Гамоға аттанамыз деп уәде етке . түсі сияқты, оның да түсінде шыдамсыздықтьщ көру керек. Дәл осы балалық әсердің түсте У •' әрине, тек бөлшектеп талдау арқылы ғана а р • Түстеріне кейде ғана бүрмалау процесі ц мақтанатын менің әріптестерімнің бірі оған жу . жасқа толғанша үйлерінде түрған күтуші'сін ң киға әкесінің жатқаны түсіне кіргенін маған аитт . ¥ g орын алған жер оның миына түсінде келге; . е таңғалған ол оны ағасына айтып берген. Ағас „ кезде
отырып, бүл түстің шындық екенін Рас^ ^ естер әдетте ол 6 жаста болғанын есіне түсіреді. Көні Д Р үлкен түнді бірге өткізудің жағдайын жасау үшін '
3 жаста үлды сырамен масайтқан. Ал кіші үл сол у Қ болғандықтан, олар онымен санаспаған. шаҚ
элементтерін қосады деп сенімділікпен у
түсі Нақтырақ айтсақ, адамнын бала * ^ ыттьш сипатта кеиіннен уақыт өте келе қаиталаныпоть Р ңдай турдеп болып, яғни қайталап көрінш отырады екен.
* ткан тағы мысалдар қатары на мен өз пациенттер1г^Г)ак өз басым бірнеше хабарламаларды қоса аламын. Жасы мүндай қайталанатын түстерді к ө р г е н а кезінен отыздар шамасындағы бір дәрігер маған „ стаНДы жиі бастап осы уақытқа дейін түсінде сар^ Р плүы туралы көретінін айтты. Ол өзі бүл бейненш паид осЫУтүСіндегі нақты мәлімет бере алады. Кезінде с» ф арфордан арыстанды шынымен тауып алған. и л v ^
онын Жасалған ойыншық болып^ шыққан, ьШ
айтыпты. кішкентай кезінде сүйікті ойыншығы о улде
Алайда жігіттің өзі бүл ойыншық турал Қалған. а тек талдау- Егер түстің нақты мазмүнынан, алдьімьі TjnTi маз- Аан кейін болатын, түс мағынасына тоқ 'н кеШулер мүны нүсқамайтын болса да, о н д а балал л , лағы
бар екенін көреміз. Келесі келтірілетін i l l
дэл осындай түстің түрін айтып бергені үшін разымын. Нансеннің полюске саяхаты туралы кітабын оқығаннан кейін, түсінде: үлкен мүз далада ишиаспен (жамбастың жүйке жүйесінің ауруы) науқастанған батыл саяхатшыны жандандыруға әрекет жасап жатқанын көрген. Бүл түсті талдау кезінде оның есіне балалық шағынан бір үзінді келеді, онсыз бүл түс түсініксіз болар еді. Ол 3 не 4 жаста болғанда, үлкендердің полярлы экспедициялар туралы айтып отырғанын қызығушылықпен тыңдап, әкесінен: "бүл ауыр сырқат па?" деп сүраған. Мүның себебі ол “Reisen" (саяхат) және “Reiben" (сырқат) сөздерін шатастырып алған. Осы мәселе жайында оны ага, апайларының мазақ етіп күлуі бүл оқиғаның есінде қалып қоюына эсер еткен. Менің "Цикламен туралы монография" жайлы түсті талдауым осыған үқсас келеді. Талдау барысында бала кезімдегі мынадай көрініс есіме түсті: 5 жасар кезімде әкем суреттері бар кітапты беріп, оны жыртуға болатынын айтқан. Алайда бүл еске түскен жайт шынында да осы түске негіз болды ма, жоқ па деген мәселе күмән туғызады. Оның кездейсоқты қ ретінде де пайда болуы мүмкін ғой. Дегенмен, ассоциациялардың жекелеген элементтерінін өзара байланысы және сан алуандығы бірінші түжырым- ның дүрыстығын көрсетеді: цикламен — сүйікті гүл, сүйікті тагам — артишоктар — артишок сияқты бір-бір жапырақ- тан ж үлу — гербарий — сүйікті тағамы кітап болып табылатын кітап қүрты. Сонымен, маңызды емес деп сана- ған түстің негізгі мағынасы осы балалы қ эпизодтың мазмүнымен тығыз байланыста деп сендіре аламын. Басқа түстерді талдау мынаны көрсетеді: түстің қүрьі' луына себеп болған тілек балалық кездегі жайттарды еске түсіруден басталады. Субъект түсінде балалық өмірін өз қалаулары және импульстерімен жалғастырып жатқандай. Бүл жерде мен бүрынырақта осыған байланысты бір құнды қорытынды шығарылған түсті жоруды жалғас- тырамын: әріптесім Р. — менің ағайым. Осы жору түске негіз болған — профессор болып күмәнсіз тағайындалсам деген тілек екенін көрсетті, түстегі P., әріптесіме көрсетілген жылы сезімдерді, түсте көрген екі әріптестің мазағына қарсылығым деп түсіндірдік. Түсті көрген өзім болған- дықтан, табылған түсіндіруге қанағаттанбаймын деп, талдауды жалгастыра аламын. Түсімдегі әріптестерім туралы ой-пікірлерім шындығында мүлде басқа екенін білетінмін. Сондықтан ояу кездегі ойларым мен түсім- дегінің қарама-қарсы болуы профессорлық атақты алуға қатысты тілектің күші мен үшін тым маңызды емес болып көрінген. Егер осы атақты алуға үмтылысым соншалықты 112
күшті болса, онда ол өзімді ғана ж ақсы көретінімді білдіреді, ал мен одан аулақпын. Бүл туралы достарым мен әріптестерімнің айтар ойларын білмеймін: мүмкін, мен шынында да өзімді-өзім жақсы көретін шығармын; бірақ, егер солай болса, менің жақсы көрушілігім ертеректе-ақ экстроординарлы проф ессор атағын алудан басқа объектілерге ауысар еді. Ал түсімде маған тағылған осы сезім қайдан шықты? Есіме: бала кезімде мен туғанда бір кемпірдің шешеме үлы адамды өмірге әкелдің деп болжағаны үнемі айтыла беретіні түсті. Мүндай болжам ешкімді таңғалдырмайды; үмітке толы аналар, егде тартқан шаруа әйелдер және бастарынан бағы тайып, болашаққа көз салған қарт аналар әлемде қаншама. Әрине, мүндай іс көріпкелдікпен айна- лысатындарға жаман емес. Расымен менің атаққүмарлығым осы ж ерден шыға ма? М үнда мен тағы бір балалық шағымдағы осыған үқсас, толығырақ ақиқатқа жанасатын бір жерді есіме түсіремін. Бірде кешке ата-анам өздерімен мені жиі апаратын (мен ол кезде 11—12-де болатынмын) Пратердегі мейрамханаларды ң бірінде бір орыннан екіншіге жылжи отырып, аздаған төлемақыға әжептәуір өлеңдер шығарып жүрген адамды көрдік. Ата-анам мені сол адамды біздің дастарханға шақыруға жіберген, ол маған риза болды. Одан бір нәрсе сүрап үлгергенше, ол маған біраз өлең шумақтарын арнап, менің болашақта "министр" боларымды толқып айтып берген. Осы екінші болжаудың әсері әлі есімде. Ол кез дәл азаматтық ми- нистрліктің кезі болатын; осыдан біраз бүрын әкем үйге ж аңа министрлер
тағы
басқалардың суреттерін әкелген. Олардың арасында тіпті еврейлер де бар еді және әрбір үміт артқан еврей баласы болашақта министр портфелін көретін. Сонымен қатар бүл кездегі әсерлер менін университетке түсер алдында заңгер болуды армандап, тек соңғы мезетте шешімімді өзгерт- кеніммен де байланысты. Дәрігерге министрлік мансап тіпті қол жеткізгісіз. Қайтадан өз түсіме оралсам, мынаны түсінемін: түсім мені мүңлы осы шақтан өткен азаматтық министрлік кезеңдегі үмітке толы тілектерімнің орында- луына жеткізді. Екі әріптесімді тек еврей болғандары үшін, бірін — "ақымақ", екіншісін— “қылмыскер" деп атап, мен өзімше министр рөлін, түсімде, ж ай ғана министр креслосынан орын алдым. Үлы мәртебеліге деген қандай кек десеңші. Ол мені экстроординарлы профессор етіп тағайындаудан бас тартса, мен түсімде оның орнын басып алған екенмін. Басқа жағдайда түс көруіме түрткі болған тілегім қазіргі «— 1530
1
13 кезге сәйкес келсе де, біраз маңызды бөлігі балалық шағымдағы еске түсірулерге негізделген болды. Мүнда Римге баруға деген тілек туғызган бірқатар түстер туралы айтып отырмын. Алайда бүл тілек әлі үзақ уақыт осындай түстермен ғана қанағаттанып отыратын сияқты, себебі қазір Римге баруға мүмкіндігім болғанмен, онда түру менің денсаулығыма қауіпті болып табылады. Бірде түсімде мен вагон терезесінен
мен
Мост періштелерін көрдім. Поезд жүріп келеді, ал менің ойыма бүл қалада болма- ғаным келеді. Ал түсімдегі көрген бейне бір емделушімнін қонақ үйіндегі ойылған танымал суреттерді еске түсіреді. Басқа бір түсімде бөтен бір адам мені тауға апарып, түманға оралған
көрсетеді. Қаланың менен алыстығы сондай, маған көрінген көріністің айқындығына таңғаламын. Бүл түс жалғасын тапқан, бірақ оны келтіруге қазір мүмкіндік жоқ. Алайда одан "жүмақ жерді" алыстан көру мазмүнын байқауға болады. Түманда бірінші байқаған қалам — Лю бек. Тау
Глейхенбергте өз көрінісін табады (немісше Berg — тау). Үшінші түсте мен әйтеуір Римде болдым, бірақ, өкінішке орай, мен қаланың өзін емес, тек қара суы бар өзенді ғана көрдім, оның бір жағасы кара жартас, екіншісі үзын ақ
гүлге толы алащай. Men бір Цукер деген мырзаны көріп, одан қалаға барар жолды сүрамакшымын. Бүл түстен бүрын-соңды көрмеген қаланы көргім келіп түрғаным анық байқалады. Егер мен жекелеген элементтерді бөлшектеп қарасам, түсімде көрген ақ гүлдер маған таныс. Біраз уақыт
біріншілік үшін күрескен Равеннаны нүсқайды. Равеннаның батпақтарында қара суда өсетін таңғажайып раушан гүлдерін тауып алдық; түсімде олар біздің "Аусзея"- дағы нарцистер сияқты алаңқайда өсіп түр, ал Равеннада оларды судан алу өте қиын болатын. Ж ағадағы қара жартас Карлсбад маңындағы
жазығын еске түсіреді. Карлсбад" маған Цукер мырзадан жолды неге сүрағанымды түсіндіруге мүмкіндік береді. Менің көрген түсімнін деректерінен қызықты екі еврей анекдоттарын байқауға болады. Олардың бірі "конституция" (дене бітімі) туралы оқиға: бір кедей еврей билетсіз Карлсбадқа дейін бара жатқан поезға отырады, әрбір станцияда оны түсіріп тастаиды, ақыры бір таныс адам кездесіп, одан қайда бара- тынын сүраиды, ол: "Егер менің
шыдаса, — Карлсоадқа , — деп жауап беріпті. Менің есіме тағы бір, француз тілін білмей Парижге келген еврей туралы анекдот түседд, оған Ришлье көшесіне қалай бара алатыны туралы сүрау керек болады.
үзақ жылдар бойы менін үмтылысымның мақсаты болып келген, әлемдік қалада рінші рет болғанымда менің бойымды кернеген қуаныш 114
сезімі, маған басқа қалауларымның да орындалатынына кепілдік сияқты көрінді. Жол туралы сұрақ барлық жолдар апаратын
тығыз байланысты. Сонымен қатар Цукер (қант) деген фамилия Карлсбадты нүсқайды, ол жаққа біз барлық
аурулар — диабетпен ауыра- тындарды жібереміз. Бұл түске берлиндік досымның Пасха мейрамында Прагада кездесейік деген үсынысы себеп болды, онда бізге
және диабетке қатысты бірқатар сүрақтарды анықтау қажет еді. Төртінші түс мені тағы да Римге апарды. Мен көшені көремін ж әне ондағы жабыстырылған неміс плакат- тарының көпшілігіне таңғаламын. Соның алдында ғана көріп келгендей, досыма
немістер уақыттарын жақсы өткізе алатындарына күмәнданатынымды айтқан едім. Сонымен, бүл түс досыммен, бір жағынан, Богеманың астанасында емес,
кездессек деген тілегімді білдіреді. Екінші жағынан, Прагада неміс тіліне аса шыдамды, қабылдаса деген студенттік өмірімдегі тілегімді білдіреді. Маған шындығында чех тілі таныс еді, өйткені мен үш жасқа дейін славяндар көп түрған Маренс аймағында туып өскенмін. Менің бала кезімде естіген чех тіліндегі бір өлең шумағының есімде қалғаны соншалық, тіпті оның мағы- насын білмесем де, қазір ж атқа айтып бере аламын. Сонымен, бүл түстер де балалық шағымның әсерлерімен тығыз байланысты. Мен соңғы Италияға жолсапарымда Тразимен көлінің маңайынан өтіп бара жатып,
көрдім. Өкінішке орай, Римге 80 км жетпей кері қайтуыма тура келді, менің мәңгілік қаланы көруге деген шынайы қүштарлығымның мәнін, міне, енді байқадым. Мен
келесі жылы баруға жоспар қүрдым. Кенет есіме біздің классик- тердің біреуінің: "Әйтеуір Римге аттануға шешім қабыл- даған конректор
немесе қолбасшы Ганнибал екеуінің біреуінің бөлмеде шыдамсыз әрлі-берлі жүргені үлкен сүрақ" деген сөзі түсті. Себебі мен,
сияқты, Римді кере алмай жүргем, ол бүкіл ел оны
күтіп
отырғанда, ол Компанъюге аттанып кеткен. Осындай үқсас- тығымыз бар Ганнибал — гимназиялық жылдардағы сүйікті кейіпкерім болатын, осы жастағы көптеген балалар сияқты, соғыстарда мен римдіктерді емес, карфагендіктерді жақтайтынмын. Жоғары сыныптарда мен өзімнің семиттік нәсілден шыққанымды терең түсіне бастадым, достарым- ның арасындағы антисемиттік ағым менің белгілі оір бағытты үстануыма әкелді. Сонда семиттік қолбасшының бейнесі менің көз алдымда қалған еді. Ганнибал мен Рим Жастарға еврейлердің өмір сүргіштігі мен католик 115
шіркеу ұйымының арасындағы қарама-қарсылықты білді- ретін. Сол кезде қалыптасқан антисемиттік қозғалысқа деген көзқарасым ерте кезде-ақ психикамдағы ойлар мен сезімдерді қалыптастырды. Сонымен Римді көруге деген қүштарлығым басқа да тым тәтті тілектерімнің белгісіне айналды. Олардың орындалуы үшін карфагендіктер сияқты шыдамды және төзімді еңбек ету керек.
өмірлік мақсаттары сияқты, бүлардың да орындалуына тағдыр қолайлы болып түр. Барлық осы сезімдер мен түстерде байқалатын тағы бір жеткіншектік уайымға тірелдім. Мені әкем өзімен бірге серуенге алып шығып, әр түрлі тақырыптарда әңгіме айта бастағанда жасым 11—12-де еді. Осылай, бірде қазіргі жағдайымның өзінікімен салыстырғанда жақсырақ екенін көрсеткісі келіп, ол маған: “Мен жас күнімде сенбі күндері таза киініп алып, өзім туған қалада серуендеп жүретінмін. Кенет маған христиан дініндегі адам таяп келіп, қолымен бас киімімді қағып жіберіп: "Жид, кет жолдан!" — деп айқай салды. "Иә, ал сен не істедің?" "Мен бас киімімді алып, үлкен жолға шығып кеттім" деп әңгімесін айтқан еді. Маған бүл мені — кішкентай баланы қолынан үстап келе жатқан күшті, тым ересек адамға болымсыз ерліктей көрінген. Бүл жағдайды мен басқа, өзімнің сезіміме дәл келетін, бір көрініспен салыстырдым: Ганнибалдын әкесі
Гамилькар Барка үлын қүдай алдында римляндардан өшін алатынына ант бергізеді. Содан бері
менін
фантазияларымда көрнекті орын алды. Менің ойымша, карфагендік қолбасшымен әуестену- шілігімді балалық шағымның ертерек кезінен байқауға болатын сияқты. Сондықтан бүл жерде сөз аффектілік қарым-қатынастан жаңа объектіге ауысу туралы ғана. Менің қолыма түскен алғашқы кітаптың бірі — Тьердің "Империя және Консулат тарихы" болатын. Есімде қалғаны кішкентай ойыншық солдаттарға императордың алғашқы қолбасшыларының аттары жазылған тілдей қағаздар жабыстыратынмын, және сол кезде-ақ
менің сүйікті кейіпкерім болатын.
Альпіден асқандығынын өзі
байланысты. Мүмкін, бүл әскери идеалдын дамуын ерте балалық шақтан, менен 1 жас үлкен досыммен арамыздағы жартылай достық, жартылай өшпенділік қатынастан пайда болған тілектен көруге болатын шығар. М енүШ жаста әрі әлсіз жан болатынмын. Өз түстеріміздің талдауына тереңдеген сайын, біз оалалық әсерлердің ізіне түсе береміз. Себебі олар түстін жасырын мазмүнында оның бастауы рөлінде болады. із жоғарыда айтқандай, түс есте қалғандардың тура U 6
мазмүнын бейнелейтіндей өзгеріссіз күйде өте сирек кездеседі. Бірақ бүл қүбылысқа да бірнеше мысал табуға болады. Өзімнің балалық шағымдағы әсерлерге байланысы бар бірнеше түсті айта аламын. Емделушімнің бірінің түсі бір сексуалды көріністі өзгеріссіз қайталайды. Бүл қайталау еске алу сияқты. Ол ойдан шығарылмаған, бірақ уақыт өте көмескілене бастаған. Оның қайта жаңғырылуы психоана- литикалық жүмыстың нәтижесі еді. Бүл емделушім 12 жасында сырқаттанып жатқан досына барады, досының жамылғысы кездейсоқ ашылып қалып, оның жалаңаш жатқанын көреді. Оның жыныс мүшесін көргенде, менің емделушім өзіне тән елден қалыспайтын қылығымен, ол да жалаңаштанып, досының жыныс мүшесіне жанасады. Бірақ досының әрі таңданғанын, әрі қатты ашуланғанын байқап, ол үялып кетіп қалады. Осы керіністі дәп-дәл 23 жыл өткен соң түс қайталап отыр, айырмашылығы менің емделушім белсенді емес, енжар релде, ал мектептес досының түлғасы оның қазіргі таныстарының бірімен алмасқан. Әрине, әдетте балалық көріністер түстің айқын мазмүнында кейбір жекеленген белгілерімен байқалады да, тек талдау жүргізу арқылы ашылады. Мүндай мысал- дарды айту аса сенімді болар ма екен. Себебі балалық әсерлердің растығына ешқандай кепіл жоқ. Тіпті еске сақтау
жағдайда оларды мойындаудан бас тартады. Мүндай балалық әсерлерді келтіру сенімді бірлескен жүмыста толық үзінділер қатарымен психоаналитикалық жүмысты іске асырудан болады. Өз кешенінен талдау үшін алынған түстер мүмкін жеткілікті эсер етпейтін шығар. Себебі жоруға қажет материалды толық айтпаймын. Бірақ бүлар сонда да мені осы мысалдарды айтудан бас тартқыза алмайды. I. Бір емделушім (әйел) маған келесі түсін айтты: ол неше түрлі машиналары бар үлкен бөлмеде, оған өзі ортопедиялық ауруханада жүрген сияқты көрінеді. Оның естігені: басқа да 5 емделуиіімен бірге емделуі керек әрі менің уақытым жоқ. Ол бүған қарсы және өзіне арналган жатын орынға барғысы келмейді. Ол бүрышта "бүның бәрі өтірік" деп айтуымды күтіп түр. Бүл кезде басқалары оны мазак етіп, бүл "еркелеп шүр" дейді. Оған қоса ол өзін көп кішкентай шаршылар жасайтындай сезінді. Бүл түстің алғаш қы бөлігі маған ж әне емделуге байланысты. Екінші бөлігінен балалық көріністің белгісі танылады. Екі бөлік өзара жататын орын туралы сөз болуына байланысты. "Ортопедиялық аурухана" менің сөздеріммен түсіндіріледі: бірде мен оның емделуін 1 17
ортопедиялық ауруханада емделумен салыстырғанмын. Емделудің басында оған көп уақы т бөле алмайтын- дығымды, бірақ кейінірек оны күніне 1 сағаттай қарай алатындығымды айтқанмын. Бүл е.мделуші.мде балаға тән қылықты оятты. Олар м ахаббатқа тойымсыз. Менін емделушім алты апалы-сінлінің ең кенжесі (осыдан ‘‘басқа 5 емделушімен бірге") әрі әкесінің еркесі болды. Бірақ сонда да оған әкесі аз көңіл бөлетін сияқты көрінетін. Ал менің "бүның бәрі өтірік" деп айтқанымды күтуі былай түсін- діріледі: тігінші оған көйлекті өзінің көмекшісінен беріп жібереді. Ол сол көмекшіден тігіншіге ақысын беріп жібереді. Сосын күйеуінен, егер көмекшісі ақшаны жоғал- тып алса, оған қайта төлеуге тура келмес пе екен деп сүраған. Оны ашуландыргысы келіп, күйеуі "әрине" деп жауап береді. Ол
артынан қалмайды. Түстің жасырын мазмүнын: егер мен екі есе уақыт бөлсем, оған екі есе артық төлеу керек деген оймен қүруға болады. Бірақ бүл "аяушылық"туралы ой оған жағымсыз,
Егер түстегі күту туралы жүктеу/скачать 17,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|