М. Ж. КӨпеевтің 155 жылдығына арналады
М.Ж. КӨПЕЕВТІҢ 155 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛАДЫ
жүктеу/скачать 1,82 Mb. Pdf көрінісі
|
М. Ж. К пеевті 155 жылды ына арналады
| М.Ж. КӨПЕЕВТІҢ 155 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛАДЫ
поступили в нее 14 киргизких мальчиков, мальчиков славных, смыслящих. Как голодный волк на барана, взялся я горячо за учение детей, и к крайнему моему удовольствию, мальчики эти в течение каких-нибудь трех месяцев выучились читать и писать по-русски и по-татарски... Учу сперва названия предметов, исключительно слова, относящиеся к имени существительному; потом названия качества предметов – имени прилагательному... и так далее. Два воспитанника... почти выучили уже три правила; занимаются разговорными переводами и читают «Детский мир» (педагога Д.Ушинского), из которого также делают переводы. Когда воспитанники мои начнут немножко говорить по русски, я смешаю с ними русских мальчиков, детей здешних поселян, на что имею уже законное право. Стараюсь всеми силами, чтобы подействовать на их нравственноть, чтобы они впоследствии не были взяточниками». Ыбырай Алтынсариннің нағыз педагог, шын мәнінде ағартушы адал азамат екенін айтқанда біз осындай ойларын ескеріп едік. Бұл мектептердің мұғалімдеріне ол педагог Ушинскийдің «Детский мир» («Балалар әлемі»), Крыловтың «Мысалдар» («Басни»), Л. Толстойдың «Азбука и книга для чтения» сияқты орыс педагогтері мен жазушыларының кітаптарын ұсынады. 1879 жылы өзінің «Хрестоматиясын» баспадан шығарғанда: «Бұл хрестоматияның кейбір кемшіліктері бола тұрса да, ескерусіз қалмас және оқулыққа арналған тұңғыш кітап болғандықтан, көздеген мақсатын орындап шығар деген үмітім бар», - деп жазды. Орыс-қырғыз (қазақ) мектебінің мұғалімі А.А. Мазохинға жазған тағы бір хатын келтіре кету артық болмас: «Милейший мой Арсений Андреевич! Придерживайтесь только совета на дальнейшее время, не моего совета, а знаменитого философа-педагога Каменского истинно счастливы те, которые умеют быть довольными тем, что у них есть, и те, которые могут себе сказать: «Мы живем своим личным трудом», да еще другого, арабского философа, который, когда спрашивали, в чем стоит счастье и богатство, отвечал – в умеренности», - деп еді. Әрине, бұл хаттағы ойлары біздің заманға сәйкеспейді, өйткені ол өз дәуірінің ырғағына қарай билеген кемеңгер адам, чехтың философия ғылымын да, арабтың философын да ақтара біліп, аудара төңкеріп отыр ғой, соның өзі де біздің мақтанышымыз. Орыс тілінен қазақ тіліне аударудың алғашқы дәстүрі де Ыбырай Алтынсариннен басталды. 1892 жылы Ыбырай аударған «Қарға мен түлкі» («Ворона и лисица») атты И.А. Крыловтың мысалы шықты (ескерте кетелік, Абайдың орыс классиктерін аударуы бұдан он жыл бұрын еді, ол Лермонтовтың «Бородино» деген әйгілі өлеңін 1882 жылы аударды, бірақ көпке дейін жарық көрмеді ғой). Ыбырай Алтынсарин тек қана ағартушы- педагог емес, ол XIX ғасырдың екінші жартысында шексіз де шетсіз қазақ даласына мына келелі ойларын алып келген, нұр сәулесін шашып, көзін ашқан белді де, беделді жазушы, әрі өз халқының әдет-ғұрпын зерттеген білімді этнограф және белсенді қоғам кайраткері. Ол – орыс әдебиеті классиктерінің, атап айтқанда, И.А. Крыловтың мысалдарын, Л.Н. Толстойдың т.б. әңгімелерін тұңғыш рет аударып берген жазушы-аударушы, оның үстіне соларды қазақ жастарына оқытып үйреткен ұстаз-педагог. Қазақ елінің оқығандары дүние жүзілік мәдениетті меңгеруге XIX ғасырда-ақ жұмыла кірісті. Бұлар ең әуелі шығыс әдебиетінен бастады. Мысалы, Фердоусидің «Шах-намесін» Молда Ораз парсы тілінің өзінен аударды. Оның араб әрпімен жазған каллиграфиялық әдемі қолжазбасы Қазақ ССР Ғылым академиясының Орталық кітапханасында сақтаулы (қолжазба номері 1187, таза сақталған беттері 484). Бұл аударма, негізінен, қара сөзбен жазылған, некен-саяқ өлеңдері де бар. Осы баға жетпес, сирек кездесетін қолжазбаның біразын Тұрмағамбет Ізтілеуов өлеңмен аударды. Мұны аударуға себепкер болған мемлекет қайраткері марқұм Темірбек Жүргенов еді. «Шах-наменің» бір тарауын ақын журналист, қоғам қайраткері, «Айқап» журналының редакторы Мұхаметжан Сералин орысшадан (ақын В.А. Жуковскийден) қазақшаға аударып бастырды. Бері келе қазақ қаламгерлері түгелдей тек орысшадан аударуға кірісті (Ыбырай Алтынсарин, Абай Құнанбаев). Ал молда Нияз Бекимов, А.С. Пушкиннің «Капитан қызын» 1903 жылы Қазанда бастырды. Ол кезеңде қазақ азаматы Алтынсарин орысшадан аударғанда қазақ оқырмандарына бейімдеді, жеке сөзін қуаламай, ойын беруге тырысты, өз халқының ұғымына сай етіп аударды. |