М. Ж. КӨпеевтің 155 жылдығына арналады
М.Ж. КӨПЕЕВТІҢ 155 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛАДЫ
жүктеу/скачать 1,82 Mb. Pdf көрінісі
|
М. Ж. К пеевті 155 жылды ына арналады
| М.Ж. КӨПЕЕВТІҢ 155 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛАДЫ
Азиядан айырылған Орал таулары (таудары), Орал өзені, Каспий теңізі, Кавказ (Қапқаз) таулары. Оң жаңы – Ақ теңіз, онан пайда болған аталар теңізі- Мірміре (Мрамор) теңізі, Қара теңіз-күнбатыс жағы, Атлас теңізі – сол жағы. Сол жақтағы Мұз теңізбен айналған. Үлкендігі Еуропа бөлімі сол жақ күншығыстан бастап, оң жақ күнбатысқа шейін 4060 шақырым, солдан оңға 3650 шақырым сулар. Еуропаны айналған үлкен теңіздерден бірнеше кішкене теңіздер пайда болады. Сол жақтағы Мұз теңізден Теріскей һәм Ақ теңіз, Атлас теңізінен – Ақ теңіз, Бішкай, Маншы, сол Балты теңіздері пайда болады. Ақ теңізден Тиренин, Адіриатік, Ионан аталары: Мірмірә теңіз һәм Қара теңіз пайда болады. Қара теңізден Азау теңізі пайда болады. Гүргіздер Балты теңізінен 3 Гүрзі туады: Бутин, Пішін, Рига. Сол теңізден 3 Гүрзі туады: Зурайл, Узам, Хырстиафа. Ақ теңізден 3 Гүргіз туады: Лион, Гіпиуез, Қарант – бұғаздар. Еуропаның сол жағында: Зонт, Каттат, Аскажирак, Кала. Оң жағында: Дарданелл, Боспор, Киршин, Ойрант, Гейоралтар (Гибралтар) бұғазы бар. Зонтке, Тагат, Әске, Жырақ бұғаздары Балтии теңізі. Сол теңізді тұтастырып Скандинауия жартыаралын Иұтландия (Жұтландия) жартыаралынан айырады. Кала бұғазы Сол теңізін Маныш теңізін қосып, Баритания аралын үлкен құрғақтан айырады. Гейоралтар бұғазы Ақ теңіз бен Атлас теңізін қосып, Испания жартыаралын Африкадан айырады. Отирант бұғазы Адриаттің теңізін, Ионан теңізін қосып, Италия жартыаралын Балқан жартыаралынан айырады. Дарданелл бұғазы Аталар теңізін Мірміре теңізіне қосып, Балқан жартыаралын Кішкене Азиядан айырады. Босфор бұғазы Мірміре теңізін Қара теңізге қосады. Керіс (Керчь) бұғазы Азау теңізін Қара теңізге қосады, Қырым жыртыаралын Қапқаздан айырады деп көптеген теңіздің, таулардың, бұғаздардың, жартыаралдардың бізге беймәлім қазақша аттарымен атап көрсетеді [5, 222-226, 229-233]; [12, 146-148]. Түйін. Мәшһүр-Жүсіп орыс (еуропа) мәдениетін көп білген. Мәдениет деген сөзге ең алғаш талдау жасаған. Орыс (еуропа) географиясын да жақсы таныған. Қазақтарға географияны оқыту қажет екендігін ақын, тұғыш айтқан. ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 1 Мәшһүр - Жүсіп Көпеев. Сарыарқаның кімдікі екендігі /М-Ж-К. Көпеев. Казань: Электро – типографія шарафъ баспасы, 1907. – Б. 3 - 6. 2 Әуезов М. Жиырма томдық шығармалар жинағы. ─ Алматы: Жазушы, 1985. ─ Б . 11. 3 Қазақ ССР тарихы. – Алматы: Қазақ мемлекет баспасы, 1957. – Б. 465 - 476, 418. 4 Сыздықова Р. Абай шығармаларының тілі. ─ Алматы: Ғылым, 1968. –Б. 11. 5 Мәшһүр Жүсіп шығармалары. 9 том. «ЭКО» баспасы, ЖШС. Павлодар. 2006 жыл. – Б. 221, 220, 220-221, 222-226, 229-233. 6 Мұхаметжан Қаратаев. Туған әдебиет туралы ойлар. Қазақстан Мемлекеттік Көркем Әдебиет баспасы. – Алматы, 1958. –Б. 117. 7 Мәшһүр Жүсіп шығармалары. 8 том. «ЭКО» баспасы, ЖШС. Павлодар. 2006 жыл. – Б. 321, 400-401. 8 Мәшһүр Жүсіп шығармалары. 10 том. «ЭКО» баспасы, ЖШС. Павлодар. 2007 жыл. – Б. 290. 9 Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы. Аспан, жер және адам жаратылысы туралы // Қазақстан тарихы. №2. 1995 жыл. – Б. 56, 60. 10 Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы. Адам мен жұлдыздар арақатынасы // Қазақстан тарихы. №6. 1995 жыл. – Б. 26. 11 Мәшһүр Жүсіп шығармалары. 11 том. «ЭКО» баспасы, ЖШС. Павлодар. 2007 жыл. – Б. 16, 180. 12 Мәшһүр Жүсіп шығармалары. 12 том. «ЭКО» баспасы, ЖШС. Павлодар. 2008 жыл. – Б. 198-199, 146-148, 397, 416. 13 Мәшһүр Жүсіп шығармалары. 13 том. «ЭКО» баспасы, ЖШС. Павлодар. 2008 жыл. – Б. 3. |