М.Ж. КӨПЕЕВТІҢ 155 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛАДЫ

ӨЛКЕТАНУ № 2, 2013
158
М.Ж. КӨПЕЕВТІҢ 155 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛАДЫ
поступили  в  нее  14  киргизких  мальчиков, 
мальчиков  славных,  смыслящих.  Как  голодный 
волк на барана, взялся я горячо за учение детей, 
и к крайнему моему удовольствию, мальчики эти 
в течение каких-нибудь трех месяцев выучились 
читать  и  писать  по-русски  и  по-татарски...  Учу 
сперва  названия  предметов,  исключительно 
слова, относящиеся к имени существительному; 
потом  названия  качества  предметов  –  имени 
прилагательному... и так далее. Два воспитанника... 
почти  выучили  уже  три  правила;  занимаются 
разговорными  переводами  и  читают  «Детский 
мир» (педагога Д.Ушинского), из которого также 
делают переводы. Когда воспитанники мои начнут 
немножко говорить по русски, я смешаю с ними 
русских мальчиков, детей здешних поселян, на что 
имею уже законное право. Стараюсь всеми силами, 
чтобы подействовать на их нравственноть, чтобы 
они впоследствии не были взяточниками».
Ыбырай Алтынсариннің нағыз педагог, шын 
мәнінде ағартушы адал азамат екенін айтқанда біз 
осындай ойларын ескеріп едік.
Бұл мектептердің мұғалімдеріне ол педагог 
Ушинскийдің «Детский мир» («Балалар әлемі»), 
Крыловтың «Мысалдар» («Басни»), Л. Толстойдың 
«Азбука  и  книга  для  чтения»  сияқты  орыс 
педагогтері  мен  жазушыларының  кітаптарын 
ұсынады.  1879  жылы  өзінің  «Хрестоматиясын» 
баспадан  шығарғанда:  «Бұл  хрестоматияның 
кейбір  кемшіліктері  бола  тұрса  да,  ескерусіз 
қалмас  және  оқулыққа  арналған  тұңғыш  кітап 
болғандықтан, көздеген мақсатын орындап шығар 
деген үмітім бар», - деп жазды.
Орыс-қырғыз  (қазақ)  мектебінің  мұғалімі 
А.А.  Мазохинға  жазған  тағы  бір  хатын  келтіре 
кету  артық  болмас:  «Милейший  мой  Арсений 
Андреевич!  Придерживайтесь  только  совета  на 
дальнейшее время, не моего совета, а знаменитого 
философа-педагога Каменского истинно счастливы 
те, которые умеют быть довольными тем, что у них 
есть, и те, которые могут себе сказать: «Мы живем 
своим личным трудом», да еще другого, арабского 
философа, который, когда спрашивали, в чем стоит 
счастье и богатство, отвечал – в умеренности», - 
деп еді.
Әрине,  бұл  хаттағы  ойлары  біздің  заманға 
сәйкеспейді,  өйткені  ол  өз  дәуірінің  ырғағына 
қарай билеген кемеңгер адам, чехтың философия 
ғылымын да, арабтың философын да ақтара біліп, 
аудара  төңкеріп  отыр  ғой,  соның  өзі  де  біздің 
мақтанышымыз.
Орыс тілінен қазақ тіліне аударудың алғашқы 
дәстүрі  де  Ыбырай  Алтынсариннен  басталды. 
1892 жылы Ыбырай аударған «Қарға мен түлкі» 
(«Ворона  и  лисица»)  атты  И.А.  Крыловтың 
мысалы шықты (ескерте кетелік, Абайдың орыс 
классиктерін  аударуы  бұдан  он  жыл  бұрын  еді, 
ол Лермонтовтың «Бородино» деген әйгілі өлеңін 
1882  жылы  аударды,  бірақ  көпке  дейін  жарық 
көрмеді ғой).
Ыбырай  Алтынсарин  тек  қана  ағартушы-
педагог емес, ол XIX ғасырдың екінші жартысында 
шексіз  де  шетсіз  қазақ  даласына  мына  келелі 
ойларын алып келген, нұр сәулесін шашып, көзін 
ашқан белді де, беделді жазушы, әрі өз халқының 
әдет-ғұрпын  зерттеген  білімді  этнограф  және 
белсенді  қоғам  кайраткері.  Ол  –  орыс  әдебиеті 
классиктерінің,  атап  айтқанда,  И.А.  Крыловтың 
мысалдарын,  Л.Н.  Толстойдың  т.б.  әңгімелерін 
тұңғыш рет аударып берген жазушы-аударушы, 
оның  үстіне  соларды  қазақ  жастарына  оқытып 
үйреткен ұстаз-педагог.
Қазақ  елінің  оқығандары  дүние  жүзілік 
мәдениетті  меңгеруге  XIX  ғасырда-ақ  жұмыла 
кірісті. Бұлар ең әуелі шығыс әдебиетінен бастады. 
Мысалы,  Фердоусидің  «Шах-намесін»  Молда 
Ораз  парсы  тілінің  өзінен  аударды.  Оның  араб 
әрпімен жазған каллиграфиялық әдемі қолжазбасы 
Қазақ  ССР  Ғылым  академиясының  Орталық 
кітапханасында сақтаулы (қолжазба номері 1187, 
таза сақталған беттері 484). Бұл аударма, негізінен, 
қара сөзбен жазылған, некен-саяқ өлеңдері де бар. 
Осы баға жетпес, сирек кездесетін қолжазбаның 
біразын Тұрмағамбет Ізтілеуов өлеңмен аударды. 
Мұны  аударуға  себепкер  болған  мемлекет 
қайраткері марқұм Темірбек Жүргенов еді.
«Шах-наменің» бір тарауын ақын журналист, 
қоғам  қайраткері,  «Айқап»  журналының 
редакторы Мұхаметжан Сералин орысшадан (ақын  
В.А. Жуковскийден) қазақшаға аударып бастырды. 
Бері келе қазақ қаламгерлері түгелдей тек орысшадан 
аударуға  кірісті  (Ыбырай  Алтынсарин,  Абай 
Құнанбаев). Ал молда Нияз Бекимов, А.С. Пушкиннің 
«Капитан қызын» 1903 жылы Қазанда бастырды.
Ол  кезеңде  қазақ  азаматы  Алтынсарин 
орысшадан  аударғанда  қазақ  оқырмандарына 
бейімдеді,  жеке  сөзін  қуаламай,  ойын  беруге 
тырысты, өз халқының ұғымына сай етіп аударды. 

159
М.Ж. КӨПЕЕВТІҢ 155 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛАДЫ
Мысалы, К.Д. Ушинскийдің «Наблюдательность» 
деген  әңгімесін  «Үнді»  («Индиец»)  деп  берді. 
Орыс  жазушысының  «Ворона  и  рак»  деген 
әңгімесі Ыбырай Алтынсаринде «Қарға мен құрт» 
(«Ворона и червяк») болды; Л.Н. Толстой жазған 
«Царь  и  рубашка»  атты  орыс  ертегісі  Ыбырай 
Алтынсаринде  «Бақытты  адам»  («Счастливый 
человек») болып алынған еді. Осы әңгімелердің 
аттарындағы айырмасы олардың ішкі мазмұнымен 
байланысты.  Мысалы,  Л.Н.  Толстой  жазған 
әңгімеде  бір  патша  ауырып  жатып:  «Мені  осы 
науқастан емдеп жазған адамға патшалығымның 
тең  жартысын  сыйлар  едім»,  -  дейді.  Ал  
Ы. Алтынсарин осы оқиғаны өзінше шертеді: «Бір 
патшаның әйелі (ханымы) ауырып қалады. Толып 
жатқан тәуіптер (дәрігерлер) шақырылады. Бәрі 
жабыла емдеп, бірақ ауру әйелді жаза алмайды. 
Осыдан  кейін  патша  бақсы-балгерлерді  жинап 
алады да: «Ей, бақсы-балгерлер, ханымды кеселді 
дертінен айықтыратын дәрі іздеп табыңдар, егер 
таба алмасаңдар бәріңді де қырып-жоямын» - деген 
бұйрық береді.
Осы  авторлардың  екеуі  де  өз  ортасын  өте 
жақсы  ұғады,  халқының  салт-санасын  жете 
түсінеді.  Мысалы,  Л.Н.  Толстойдың  патшасы 
ығы-жығы жоқ қу және шексіз мырза, ол жалынып-
жалбарынады, өлердегі сөзін айтып өтінеді, тіпті 
патшалығының жарым-жартысын сыйламаққа уәде 
береді. Ал Ы. Алтынсариннің патшасы – жүгенсіз, 
бетімен  кеткен  дозақы,  шығыстың  ауыздықсыз 
деспоты. Ол өтінбейді, қорқытады, «табаныңнан 
тұр», - деп бұйырады.
Ы. Алтынсариннің «Байлықты пайдаға асыру» 
деген әңгімесі Л.Н. Толстойдың «Петр І и мужик» 
(«Петр I мен мұжық») атты әңгімесіне байланысты. 
Бұл  әңгіме  «Азбука»  деген  оқулықта  (екінші 
кітабында, СПб., 1872) жарияланды. 
Ы .   А л т ы н с а р и н н і ң   « Ж а л қ а у » 
(«Неряшливость»)  әңгімесі  В.И.  Дальдің 
«Нечистоплотный крестьянин» деген әңгімесіне 
ұқсайды.  Алайда  араларында  айырмасы  да  бар. 
Мысалы, В.И. Дальдің кейіпкері жалқау Иван, ал 
Ы. Алтынсаринде – еңбекқор, жақсы жігіт, ұлты 
мешер (татар) Керім.
Қ а з а қ   ж а з у ш ы с ы ,   а ғ а р т у ш ы с ы  
Ы.  Алтынсаринге  И.А.  Крыловтың,  Л.Н. 
Толстойдың,  В.И.  Дальдің  және  орыс  елінің 
көрнекті  педагогтары  К.Д.  Ушинскийдің, 
И.И.  Паульсонның  тигізген  әсері  ұшан-теңіз. 
Мысалы,  И.А.  Крыловтың  «Ворона  и  лисица»,  
К.Д.  Ушинскийдің  «Коза  и  лисица»,  Л.Н. 
Толстойдың «Визир Абдул» деген мысалдарына Ы. 
Алтынсарин «Жақсылық пен жамандық» деп бір-ақ 
ат қояды. И.И. Паульсонның «Петр Великий под 
судом» деген мысалын Алтынсарин «Ізгі бала»,- 
деп алыпты. Тізе берсек мұндайлар көп-ақ екен.
Ы.  Алтынсарин  өлгеннен  кейін  оның  досы 
профессор  Н.К.  Ильминский  бастаған  біраз 
авторлар  бірігіп,  1891  жылы  «Воспоминания 
об  И.А.  Алтынсарине»  атты  кітап  шығарды. 
Орыс-қазақ  мектебінің  мұғалімі  Н.  Иванов  Ы. 
Алтынсариннің «Бай баласы мен кедей баласы» 
деген  әңгімесін  орысшаға  аударды.  Әңгімедегі 
кейіпкерлердің аттарын қойды да, «Асан мен Үсен» 
деп жазды. Бұл әңгіме («Асан и Усен») 1890 жылғы 
«Родник» журналында жарық көрді [2, -Б. 186-195]. 
Абай  XIX  ғасырдағы  орыс  әдебиетінің 
атақты  ақын-жазушылары:  А.С.  Пушкиннің, 
М.Ю. Лермонтовтың, М.Е. Салтыков-Щедриннің, 
Н.А.  Некрасовтың,  Л.Н.  Толстойдың,  т.б. 
Шығармаларын  оқыды.  Бұларды  тек  өзі  біліп, 
үйреніп қана қойған жоқ, Крыловтың, Пушкиннің, 
Лермонтовтың өлеңдерін өзінің ана тіліне аударып, 
қазақ  халқын  орыс  мәдениетімен  таныстырып, 
оның сана-сезімін оятты. 
Абай орыс классиктерінің көптеген өлеңдерін: 
Крыловтың  «Қарға  мен  түлкісін»,  «Шегіртке 
мен  құмырсқасын»,  «Өгіз  бен  бақасын»,  «Есек 
пен  бұлбұлын»,  т.б.,  Пушкиннің  «Евгений 
Онегин» романының үзінділерін, Лермонтовтың 
«Жалауын»,  «Қанжарын»,  «Теректің  сыйын», 
«Бородиносын», «Ойын», т.б. аударды. Абайдың 
бұл аудармалары күні бүгінге дейін өзге тілден 
аудару  техникасын,  мәдениетін  меңгеруде 
ақындарға үлгі-өнеге болып отыр.
Орыстың ұлы ақындарының асқан шеберлігін, 
ой-пікір тереңділігін, осыдан туған бай мазмұнды, 
өршіл идеяны, өлеңдегі қуатты күш пен көркемдік 
бояуды бір кемітпей, солғындатпай, дәл жеткізу 
Абай аудармаларының негізгі ерекшеліктері болып 
табылады. Оның үстіне аударма екенін білдіртпей 
тұратын,  тілге,  ұғымға  жеңіл  мінсіздік  те  Абай 
аудармаларына тән қасиет.
Орыс классиктерін аудару үстінде Абайдың өзі 
де шарықтап өсті. Оның бойына орыс ақындарының 
әсерімен сіңген тамаша қасиеттердің басқасын қоя 
тұрып, тек бірден көзге түсетіндерін ғана айтсақ: 
Абай, алдымен, Пушкин поэзиясының мұхиттай 

ӨЛКЕТАНУ № 2, 2013
160
М.Ж. КӨПЕЕВТІҢ 155 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛАДЫ
тереңі мен өмірдің өзіндей кең құлашын, Лермонтов 
өлеңдерінің сол кездегі қоғамдық қысымға қарсы 
бұрқана  атылған  кегі  мен  отты  ызасын  түсіне 
білді.  Крылов  мысалдарының  өз  дәуіріндегі 
қараңғылықты найзағайдай тіліп түсіп жатқан ащы 
сықағы мен ызалы күлкісін ұқты. Міне, тек осының 
нәтижесінде ғана Абай өз шығармаларын тақырып, 
идеялық  мазмұн,  түр,  тіл,  стиль  жақтарынан 
мейлінше байытып, өлеңдерінің сыншылдығын, 
шыншылдығын  күшейтіп,  қоғамдық  маңызын 
биікке көтерді [3, -Б. 58-59].
Абайдың орыс мәдениетіне құлшына кірісуінің 
екі түрлі себебі болды. Біріншіден, Абай, қазақ елін 
шығыстың  схоластикасының  ықпалынан  мүлде 
шығарып, тура орыс мәдениетін алу, сондықтан, 
қазақ  даласында  орысша  мектеп  ашу,  молда, 
қожаларға  патша  үкіметі  тарапынан  берілген 
кейбір праволарды қайтып алып, оларды тізгіндеп 
ұстау,  олардың  правосын  уезд,  болыстарға 
беру  жөнінде  өз  пікірін  тарихи,  ғылыми  түрде 
дәлелдеген Шоқан Уәлиханов, онан кейінгі өзінің 
замандасы Алтынсариннің бағытын Абай дұрыс 
деп ұқты.
Екіншіден, бұл кезде орыс халқының әдебиеті 
дүние  жүзі  мәдениетінің  алтын  қазынасының 
қатарына  қосылып  қана  қойған  жоқ,  Еуропаға 
өзінің революцияшыл әсерін тигізді. Батыстың кәрі 
әдебиетін басып озды. XVIII ғасырдағы орыстың 
кейбір жазушылары жамылған Еуропалық шапанын 
шешіп тастап, орыс әдебиеті мазмұнына түрі сай, 
өзінің ұлттық қалпында дүниелік сахнаға шықты.
Өз кезінің үлкен мәдениетті және талантты 
ақыны  Абайдың  оны  білмеуі,  көрмеуі  мүмкін 
емес  еді.  Абай  көре  де,  түсіне  де  білді.  Оның 
үстіне  Абай  Семейге  айдалып  келген  орыстың 
халықшыл демократтары: Михайлэс, Долгополов, 
Гростармен танысып, өзінің сол бағытын бұрынғыдан 
да  ұштай  түседі.  Орыс  мәдениетіне  тереңдеп, 
Чернышевский, Белинский, Добролюбов, Салтыков, 
Толстой,  Пушкин,  Лермонтов  шығармалары, 
Аристотель, Сократ, Платон, Гоголь еңбектерімен 
танысады. Орыстың демократтары мен ұлы классик 
жазушыларының даналық еңбектерімен танысуы, 
батыс  философтарының  еңбектерін  оқуы  және 
өз  кезіндегі  шаруашылық-әлеумет  өміріндегі 
болып жатқан әртүрлі өзгерістерді сезіну, ұғыну 
жиынтығы  келіп,  Абайдың  өмірге  көзқарасына, 
ой-санасына үлкен өзгеріс кіргізеді. Абайдың өзі 
айтқан: «Шығысым батыс, батысым шығыс болды», - 
дейтін сөзінің терең сыры, міне, осында [4, -Б. 76-77]. 
Жалпы, орыс-еуропа поэзиясының өлең структурасы 
туралы ф.ғ.д., профессор С.Негімов: «Орыс поэзиясы 
тарихында Карамзин сызықша, көп нүктені, Пушкин 
«Евгений Онегин» романында шумақ нөмірлеуді 
(бұл тәсіл Пушкин дәуіріндегі европалық поэзияда 
кездеседі), Жуковский интонациялық құралдарды 
курсив арқылы көрсетуді, «басқышы» Маяковский 
поэзия сахнасына әкелді» - деп атап өтеді [5, -Б. 
49]. Қазақ поэзиясында дыбыс үндестігі мен дауыс 
үндестігінің атқарар рөлі үлкен екендігіне де баса 
назар аударады. Поэзияның өзіне тән ережесі мен 
қазақи мінез құлқы көне поэзия өкілдерінен жеткеніне, 
көңіл бөліп түркі дәуіріне дейін апарады, оның өзіндік 
себептерін нақты мысалдар арқылы дәлелдейді. 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Қазақ ССР тарихы. – Алматы : Қазақ мемлекет баспасы, 1957. – Б. 383-384, 384-387. 
2 Талжанов С. Аударма және қазақ әдебиетінің мәселелері /Талжанов С. – Алматы : Ғылым, 1975. 
– Б. 186–195.
3 Қабдолов З., Қыйрабаев С., Нұрқатов А. Қазақ әдебиеті /З. Қабдолов, С. Қыйырбаев, А. Нұрқатов. 
– Алматы: ОМБ, 1955. – Б. 58 - 59. 
4 Жұмалиев Қ. Ж. Қазақ әдебиеті тарихының мәселелері және Абай поэзиясының тілі. ─ Алматы, 
Қазақтың мемлекеттік көркем әдебиет баспасы, 1960. – Б. 76-77. 
5 Негімов С. Өлең өрімі. – Алматы: Ғылым, 1980. – Б. 49. 

161
М.Ж. КӨПЕЕВТІҢ 155 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛАДЫ
ХIХ  ғасырдың  екінші  жартысы  мен  
ХХ ғасырдың басы аса күрделі дәуірді басынан 
өткерді.  Қайшылығы  мол,  алда  не  болары 
белгісіз  бұлдыр  қоғамдық  формация  әлі  пісіп-
жетілмеген  Қазақстан  жағдайындағы  толқын 
Абай, Шәкәрім, Мәшһүр-Жүсіп т.б. зиялыларды 
тудырды. Дулат, Абай, Шәкәрім, Мәшһүр-Жүсіп 
қазақ руханиятының біртұтас галлереясын жасап 
тұрған адамдар. Бұлардың қоршаған ортаны тану, 
дүниені ұғыну, сезіну, әлеуметтік- экономикалық 
жағдайды  түсінуі  оны  жырлауы  тақырыпты 
тану  жағы,  көзқарасы  бір,  бір  позициядағы 
адамдар  десе  болады.  Бұлардың  қоршаған 
ортасы, шығармашылығы сол кездегі қоғамдағы 
болып жатқан әлеуметтік - экономикалық, саяси 
жағдайлармен  тығыз  байланысты.  Бұл  төртеуін 
қоғамдық формацияда болып жатқан өзгерістерден 
тыс тағы да қарастыра алмаймыз. Олар өмір сүрген 
кезде қоғамдық жағдай қандай болып еді? Соған 
біраз шолу жасалық. М-Ж. Көпеев өмір сүрген орта 
ХIX ғасырдың бірінші жартысы мен ХХ ғасырдың 
екінші жартысы екендігі айтылып өтті. Бұл кезең 
қазақ  өміріндегі  басқа  ғасырларға  қарағанда 
қайшылықтарға  толы  күрделі  дәуір  болды.  Көп 
жүріп,  көп  көргені  бар,  оқыған-тоқығаны  бар 
М-Ж.  Көпеев  өз  елінің  ауыр  тұрмысын  басқа 
жұрттың  тұрмысымен  салыстырып,  қорытынды 
жасап  отырған,  шығармаларына  арқау  еткен. 
Қазақстанның Ресейге қосылуының нәтижесінде 
қазақ  қоғамының  экономикасы  мен  әлеуметтік 
қатынастарында  ХIХ  ғасырдың  алғашқы 
жартысында болған елеулі өзгерістер (егіншіліктің, 
қолөнердің, сауданың дамуы, хандық тәртіптердің 
жойылуы),  ал  сонымен  қатар  отаршылдық 
езгінің күшейюі қазақ халқының бүкіл қоғамдық 
тұрмысына, қазақ мәдениетіне елеулі әсерін тигізді. 
Бұл - төменде аталған ақындар шығармаларының 
мән-мазмұнынан да көрінді. 
Абай:  Орыс  сияз  қылдырса,  Болыс  елін 
қармайды (112); Ояз келсе қайтер ең, Айдаһардай 
ысқырып (124); Мәз болады болысың, Арқаға ұлық 
қаққанға,  Шелтірейтіп  орысың,  Шенді  шекпен 
жапқанға (133); Болды да партия, Ел іші жарылды, 
Әуремін мен тыя Дауың мен шарыңды (272); 
Шәкәрім:  Бұл  елдің  көргені  -  өтірік  ант, 
Қазаққа алдау деген болды ғой салт (82); Патшалар 
сансыз  шығын  қылады,  Дайындап  соғыс  үшін 
ғаскерін (111); Жебір ұлық халқына қас қылады, 
Көңілін  шерлі,  көздерін  жас  қылады  (156); 
Чиновник ісін қылмаңыз, Әділет жолын тыңдаңыз 
(161);  Пара  алып,  не  қазынаның  ақшасын  жеп, 
Адалымсып жүретін ұлықтар көп (166); 
Мәшһүр-Жүсіп: «Ұшбу өткен қысқа Шақшан 
елінің  қазағы  Біртоқым  деген  Павлодардың 
хабасханасында  өліп,  үш  күн  көмусіз  жатты. 
Далба  елінің  он  екі  кісісін  қатын  -  қалашымен 
қабат улатып, шулатып орысқа қарсы келдің деп, 
қойдай  тізіп,  қозыдай  көгендеп,  Павлодардың 
хабасханасына  апарып  салды.  Петропавловскі 
шаһарына шаһар тілі болып атағы шыққан Танты 
мырза екі жыл жарым бір жаз войскіге айдалып 
барып,  сол  жолдан  рахметланып  ауырып  келіп 
үйінде  өлді.  Қызылту  ескі  елінің  алты  жігіті 
нақақтан  сегіз  жылға  жер  аударылып,  өлгені 
өліп,  қалғаны  қалып,  жалғыз  -  жарым  тірісі 
қайтып келді. Мың сөзбен бір сөз, біздің қазақтың 
үштен бірінің жоққа тандық болғаны била күші 
хакімларда ғаділетшіліктің жоқтығынан, жұртты 
жеген  залымдар  ақшаны  беріп-беріп  ақталып 
жатып та, ақша бермегендер, «ісім ақ, құдайым 
жақ», - деп, «жалаң құдайға сенсең, жаяу қаласың» 
дегеннің кері келіп, дүниенің о шеті мен бұ шетіне 
кетіп жатыр» - дейді [1, -Б. 3].
Шәкәрім мен М-Ж. Көпеев қазақ ояныңдар, 
бостандық,  орыс  отаршылдығы,  бодандық, 
жерді алып жатыр, теңдік сияқты саяси мәні мен 
мазмұны бар сөздерді жиі қолданған. М. Әуезов 
айтады:  «Абай  өлеңдері  мен  қара  сөздерінде 
біз  патшалықтың  дәл  өзін  сынап,  қарсылық 
сөз  сөйлегенін  кездестіре  алмаймыз.  Бірақ,  сол 
патшалықтың қазақ елі сияқты бұратана жұртты 
билеп отырған системасын және губернатор, ояз, 
ӘОЖ 821.512.122.091:821.5:821.16 
МӘШҺҮР-ЖҮСІПТІҢ ОРЫС-ЕУРОПАНЫ ТАНУЫ
Ә.А.ТҰРЫШЕВ
ф.ғ.к., доцент, Халықаралық ақпараттандыру академиясының корреспондент‑ мүшесі 

ӨЛКЕТАНУ № 2, 2013
162

жүктеу/скачать 1,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: