М.Ж. КӨПЕЕВТІҢ 155 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛАДЫ

23
М.Ж. КӨПЕЕВТІҢ 155 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛАДЫ
Мәшһүр Жүсіптің Алланы танып білуі, оған 
құлшылық етуі өз замандастарына, әсіресе діни 
білім алған тұрғыластарына қарағанда өзіндік бет 
әлпетімен ерекшеленеді. Ол алған білімін халықты 
рухани жағынан байытып, Алланың ақ жолынан 
адаспау,  адамдардың  бір  Аллаға  сөзсіз  сенуі, 
өздерін Алланың құлы, Мұхаммедтің үмбетімін 
деп  тануы  саналарын  сәулелендіріп,  мейір-
пейілдерін арттыратын, сөйтіп, хақ мұсылманға 
айналдыратынына сенеді.
Ағуз бисмилла бар сөз басында,
Жатпайды қисық ағаш тез қасында
Ла илаһа Илла Алла білдім хақты,
Таныдым бір Алланы бір жасымда.
Екеу деп ойламадым екі жаста,
Көңіліме төгілген нұр әуел баста
Хабибім хақ Мұхаммед, дінім Ислам,
Иманның жөнін білдім басқа-басқа
Үшеу деп ойламадым үш жасымда
Атамның отырушы ем жамбасында.
«Жан Алла, иа пірім ... алла һу – һу хақ!»- деп
Жүгірдім жақсылардың ортасында.
Осы келтірілген өлең жолдарында Мәшһүр бір 
Алланы бір жасында танығаны, екіге келгенде оны 
екеу, үшке шыққанда оны үшеу деп ойламағанын 
баяндайды. Өлеңнің алғашқы ауызының үшінші 
жолында «Ла илаһа илла Алла» білдім хақты деу 
арқылы бір Алладан басқа тәңір жоқтығын паш 
етеді. Бұл оның өмірлік ұстанымына айналады.
Көңілде тұт жаратқан құдайыңды,
Сыйлап күт ата-анаң мен жұбайыңды.
Адамға жала жаппа қастық қылма,
Махшарда тартпайм десең уайымды.
Руза мен намазыңды қылма қаза,
Сақтағың өз бойыңды судай таза.
Мойныңа пенде хақын жүктеп кетпе,
Сабыр қыл келсе пәле, болма наза.
Хақ  жолын  күнделікті  күйбең  тірлікпен 
байланыстыра  жырланған  ақын  сыйластыққа, 
адалдыққа,  пәктікке  үндей  отырып,  руза  мен 
намазды қаза қылмауды өз бойыңды судай таза ұста 
деп ескертеді. Мәшһүр Жүсіптің діни тақырыпқа 
жазған  өлеңдері  Мұхаммед  Ғалайссала  туралы 
қисалары  бүгінге  өскелең  ұрпаққа  хақ  жолын 
танып,  ислам  дінін  пір  тұтып  жүректерінің  хақ 
тағаланың  шұғылалы  нұрына  бөленіп  өсуіне 
игілікті  ықпал  ететіні  сөзсіз.  Ислам  дінінің 
асылдығын  ерекше  шабытпен,  білімдарлықпен 
жырлаған ақын өзі өмір сүрген заманда өзге қалам 
ұстап діни тақырыпта азды-көпті шығарма жазған 
ақындардың  қай-қайсынан  болсын  мойны  озық 
тұрғаны талас тудырмаса керек. Бұған көрнекті 
жазушы  ғалым  Мұхтар  Мағауиннің  Бұхара, 
Ташкентте оқып мұсылманша жақсы білім алған 
деуі  айғақ.Өзінің  діни  тақырыптағы  кез  келген 
шығармасында  Алланың  ұлылығын  адамзатты 
«үмбетім»  деп  таныған  Алла  тағаланың  ұлы 
достысы  Мұхамметтің  шапағатшы  жан  екенін 
талмай жырлаған Мәшһүр Жүсіп құдірет алдында 
басын  иеді.  Ерекше  күш  иесі  тылысым  дүниені 
билеп  тұрған  сияқты  түсінеді  (А.  Қ.Тұрышев). 
Тек  түсініп  қана  қоймайды,  оқырмандарына, 
тыңдармандарына  солай  баяндайды.  Мәселен 
«Мұхаммед пен Шариялар» атты шығармасында:
Құдайға жағар ма екен ғамалымыз,
Өлімді ойламаймыз наданымыз.
Кәпірді мұсылман мен айырғанда,
Болады әлдеқандай заманымыз.
Ғұлама ақынның соңғы сөйлемінің астарында 
айтылып  тұрған  ой  бұл  кәпірмен  мұсылманды, 
жұмақ пен дозақтың алдында айыру ма, жоқ әлде ...
Бұны  бір  Алланың  өзі  білер,  әйтеуір  бір 
тылсымның сөз болып тұрғаны хақ.
Жаныңа оқи берсең, намаз пайда,
Бұ иман, намаз білмей, саған қайда?!
Барғандар бізден бұрын орын алды,
Көшерміз біз де бір күн, жүгің сайла.
Жаныңа оқи берсең намаз пайда,
Таппайсың өтіріктен жанға хайла.
ӘОЖ 2
МӘШҺҮР ЖҮСІПТІҢ АЛЛАНЫ ТАНУЫ
С. БАЯЗИТОВ
Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі

ӨЛКЕТАНУ № 2, 2013
24
М.Ж. КӨПЕЕВТІҢ 155 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛАДЫ
Бүгінде надан өскен қазақ түгіл,
Пайғамбар- Құдай досы, төрт жар қайда?
Жаныңа оқи берсең, намаз пайда,
Тәубе қылып баға гөр осындайда!
Намазға салақ болсаң, жоғалдың ғой?
Болмаса Мұхамедден, тимес пайда!
Намазсыз  Иман  жоғын  айта  келіп,  ақын 
замандастарына: «Көшерміз біз дебір күн, жүгің 
сайла»,– деп ескертеді. Ол жүк мүлік емес, Құдайға 
құлшылықораза,  намаз,  тәуба,  сондықтанда 
ақын «жаныңа  оқи берсең намаз  пайда» деуден 
танбайды, өтіріктен пайда жоғын айта келіп:
Бүгінде надан өскен қазақ түгіл
Пайғамбар – құдай досы төрт жар қайда?
Орынды  сауал,  жұмыр  басты  пендеге  өлім 
барын  әуелі  ескерту,  тәуба  қылуға  үндейді. 
«Намазға салақ болсаң, жоғалдың ғой? болмаса 
Мұхаммедтен тимес пайда!»– дей келіп:
Жігітттер, бұл сөзге сал құлағыңды,
Жарық қыл, тәуба қылып жырағыңды.
Қараңғы көр ішіне бір кірерсің,
Әзірле онда жағар шырағыңды,-деп ескертеді.
Ал  сол  шырақ  парыз,  уәшіп,  сүндет  екен, 
алқұн  –  жұлқын  тіршілікте  мұны  кез  келген 
мұсылман  орындай  алып  жүрме?  Бұл  енді 
сауалдың үлкені екені таласыз. Сонымен қатар ол 
құдай, құран атын жамылып, қожа, молда атанып, 
қараңғы халықты жеті құртша жеп, теспей сорып, 
сорын  қайнатушы  шала  молда,  дін  бұзарларды 
да  назардан  тыс  қалдырмайды,  сынап  мінейді. 
Мәселен мешіт зары өлеңінде:
Деуші еді мені бұрын «Құдай үйі»,
Бас қосып шұлғушы еді мырза (биі).
Нанына қайыршының қапшық болып,
Мінекей, бұл шағыңда тұрған күйі.
Салмасаң әуел баста, кім бар зорлар,
Қол жайып қожа-молда жайды торлар.
Бірі имам, бірі азаншы болу үшін,
Тиынға жанын сатқан дүниеқорлар.
Ешкім жоқ шын көңілмен Аллаға ғашық,
Жалғана жан қиюға бәрі машық.
«Мешіттің зары» деп аталатын өлеңіндегі осы 
жолдар өткен ғасырдың еншісінде қалып қоймай, 
қазіргі кезеңде де орын алып отырған жоқ па. 
Тәуелсіздік жырлары қалаларды былай қойып, 
екі ауылдың бірінде Құдай үйі, мешіт ашылғаны 
белгілі. Жұрт мешітке тарту-таралғы жасап, кілем, 
палас сыйға тартты. Көп ұзамай кейір мешіттерде 
әлгі  сыйға  келген  кілем,  паластар  қолды  бола 
бастады.  Бір  жапырақ  кілем  үшін  алыстан 
қай  ұры  ат  сабылтып  келе  қалсын.  Ұры  мешіт 
молдаларының өзі болып шықты. Садақа жәшігіне 
салынған азды-көпті тиынды бөлісе алмай, жаға 
жыртысып,  заң  орнына  жүгінушілер  де  болмай 
қалған жоқ. 
Міне, осыдан-ақ дін діңгегі аталып, Алланың 
ақ  жолына  бастайды  деп  сенген  кейбір  молда, 
пірадарлардың  Мәшекеңнің  жоғарыда  аталған 
өлеңіндегі қожа, молда, имам, азаншылардан көп 
қара үзіп кете алмағанын көруге болады. 
Діни ғұлама ел аузында «молда» деген атты 
қалған, тарихта тасқа басқан хаты қалған Мәшекең 
жайлы аз сөзімізді тобықтай түйін ретінде күйбеңді 
тірліктің бір күні таусыларын еске салып, «әзірле 
сонда  жағар  шырағыңды»  деген  ескертпесімен 
аяқтауды жөн көрдік. 

25
М.Ж. КӨПЕЕВТІҢ 155 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛАДЫ
Кіші  жүз  Бөкей  елінің  ұланы  Қамаралдин 
хазірет Мәшһүр Жүсіптің:
Мерғараб сабақ оқып Көкалдаштан, 
Ғылыммен біте қайнап бала жастан. 
Бұхарай шәріфте мәшһүр болып, 
Замандас, бастасына болған дастан,
–  деп  жазысына  қарағанда,  әу  бастан-ақ  аты 
аңызға айналып, сөзінің мол білімі, биік парасаты 
арқасында қайда барса да сол ортада ойып орын 
алғаны байқалады. Оны Мәшһүр Жүсіптің:
Әуелі келіп тоқтаған Қоңырқұлжа,
Әр жұртқа ғылым шашып, салған жолға (олжа)...
Онан соң тұрған жері- Қыпшақ: Ыбырай, 
Ғылымнан артық нәсіп берген құдай.
Советник Тұрлыбектің тірісінде
Неше жыл тұрған мұнда бірнеше ай. 
Жиылып сабақ алған Керей біткен,
Атығай, Қарауыл боп құрмет еткен. 
Қанжығалы, Қыпшақ пен Қуандыққа,
Он екі пән ғылымнан дін үйреткен,
- деген өлең жолдарынан айқын аңғаруға болады. 
«Ишан  бар:өзі  қажы  Бесмұхаммед,  демесең 
қара қазақ ел-Алтайда» десе сөз болып отырған 
жоқтауда:
Исі қазақ, үш жүздің баласында
Заманында молда жоқ мұнан асқан, - деп.
«Қара қазақ исі қазақ» –дегенде ақын әдетте 
ислам дінін қазақ қырында насихаттаушылардың 
бастау кезінде қожалардың тұрғанын меңзейді де 
сөйте  тұра  қазақ  топырағында  кіндік  кесіп,  кір 
жуып, терең білім алып, ислам дінінің насихатшысы 
айналған ел таныған, төл білімі даралымы, мақтан 
тұтатыны  айқын  аңғарылатындай.  Сол  сынды 
ғұламаның Баян жеріне келіп орналасуына, ислам 
дінінің ұрығын шашуы сабақ болған Мұса мырзаға 
қанша дұға қылсақ аз сондай ерге - деуінің өзіндік 
себебі де жоқ емес. Оны Мәшһүрдің:
Ғалым жоқ мұнан асқан Қараөткелде, 
Атбасар, Көкшетау мен қалың елде...
Бір дуан оңтүстікте Қарқаралы,
Бар ма, айтшы, мұндай ғалым онда, кәні?!
Павлодар, күн шығыста Кереку бар, 
Бес қадам әр жерінде молдалар бар.
Семей бар, илиада Ертіс басы,
Өскемен таяу тұрған оның қасы.
Болмаған оларда да мұндай ғалым, 
Дария еді түпсіз терең жоқ шамасы,
-  деген  сынды  өлең  жолдары  айғақтай  түседі. 
Ал  сонымен  қатар  діннің  таралу  тарихын 
зерттеушілерге  тапсырмас  мағлұмат  беретін 
осы  өлең  жолдарын  да  Қамаралдин  хазіреттің 
білімдарлығы  діни  тұлға  ретіндегі  өлеңдерінде 
азаматтың кескін-келбетін даралайды.
Омбыда екі бастан молда жоқ- ты,
Айтпайды ғалым бар деп онда тіпті.
Ахон бар, Ғабдал,-бәрі Қызылжарда
О дағы бұл кісіні: «Артық!» -депті. 
Міне осындай жанның сегіз болыс Сүйіндік 
баласын  дін  кәусарынан  сусындатуы  Мәшһүр 
Жүсіпті  ерекше  шаттыққа  бөлегені  байқалады. 
Қызылжарда жатқан Ғабдал бәрі Ахонның хазіретті 
«Артық» -деуі, мойындауы біріне бірі ит айтақтап, 
құс салып жүрген біздің замандастарымыз үшін 
асқан ерлік, үлгі болар жан ғой. 
Мәшһүр  Жүсіптің  бұл  шығармаларынан 
жалғыз діндарлар емес, жалпы жұрт қолына қалам 
ұстау, ой толғаушы қаламгерлер үлгі алса, құба-
құп, олай дейтінім шамамызды білмей шалқып, аз 
ғана дін деп сауатын көпке балап өздерін шариғат 
шегесі, тұтқасы санап жүрген молдалар да, менен 
асқан  ақын  жоқ  деп  керемсоқтыққа  салынған 
жазушылар  да  арамызда  баршылық  қой.  Солар 
Мәшһүрдің:
Құдайдың бар жаратқан қазынасында,
Ғылымнан ешбір нәрсе емес артық .
Немесе өзі туралы:
Сықылды шикі тері жетпей иім, 
Көңілім  бар  секілденген  жыртық  киім- 
деген  өлең  жолдарына  көз  салып,  ой  жүгіртсе, 
ғылымның, білімдарлықтың, қарапайымдылықтың 
шынайы бағасын ұғынар ма еді.
ӘОЖ 882.151.212.2
МӘШҺҮР ЖҮСІПТІҢ ҚАМАРАЛДИН ХАЗІРЕТТІ ЖОҚТАУЫ
С. БАЯЗИТОВ
ҚР Жазушылар одағының мүшесі 

ӨЛКЕТАНУ № 2, 2013
26
М.Ж. КӨПЕЕВТІҢ 155 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛАДЫ
Кезінде ұлы Абайдың:
Жасымда ғылым бар деп ескермедім,
Пайдасын көре тұра тексермедім.
Ер жеткен соң түспеді уысыма 
Қолымды мерзімінен кеш сермедім.
Бұл махрұм қалғаныма кім жазалы
Қолымды дөп сермесем өстер ме едім?!
Мәшһүрдің:
Кетіппін кейін қайтіп, келіп таяп
Шайнап дәмін ала алмай қалдым жалап.
«Болатұғын бала еді, болмай қалды»
Деп, тақсыр ренжіген сол мені аяп 
-  дегендегі  қос  ақынның  жан  күйзелісін  айқын 
түсінер ме еді?!
Абай  жасында  білім  ала  алмай  қалғанына 
өкінсе, Мәшһүр Жүсіп табылғанның бәрінен қапы 
қалғандығын айта келіп,
«Менің  жоқ,  ойлап  тұрсам  оңар  жерім»,  - 
деп  өкінішін  ақтарады.  Сөйтіп  Мәшһүр  Жүсіп 
ел  ардағының  орны  толмас  қазасына  арнаған 
жоқтауларында  марқұмдардың  елден  ерек  асыл 
қасиеттерін сөз ете отырып, адамгершілік, құдайға 
құлшылық  қағидаларымен  қатар  ғылым,  білім, 
адалдық мәселелеріне ерекше тоқталып, тәрбиелік 
өмірлік мәні зор туындыларды қалдырған. Қазақ 
үшін аса құдіретті өлең сөздің көкжиегін кеңейтіп, 
марқұмдарға өлмес, өшпес ескерткіш орнатқан. 
Өлең айтқан бәрі де надан болса ...
Өзі дінге сенетін Мәшһүр құдайдың бірлігіне, 
пайғамбардың  хақтығына  күмән  келтірмейді  . 
Әйтсе де бір пара өлеңдерін де қазақ ауылындағы 
қараңғылықты ғана емес, сол қараңғылыққа тиек 
болып отырған дүмше дінбасыларды да әжуалайды.
Көрнекті  ғалым  Мұхтар  Мағауиннің  осы 
пікірі Мәшһүр Жүсіптің Ғалы Күзембайұлы мен 
Шабдар атпен айтысы, күйеу Мағзұм мен аруақтар 
атты  өлеңдерінде  айқын  көрініс  тапқан.  Осы 
арада Мәшһүр мен Ғалы айтысы өзге айтыстардан 
ерекшелігі  екі  молданың  өзара  айтыстары  хат 
арқылы,  сұрақ  жауап  ретінде  өтуінде  дер  едік. 
Сауал қоюшы Ғалы, жауап беруші Мәшһүр Жүсіп. 
Ә дегеннен Ғалы Мәшһүрге айбат шеге, соқтыға 
сөйлейді. 
Бісмілләсіз басталмас (башланбас) әмір- зибал!
Өнерің болса, жастықта (жаслықта ) қимылдап, қал!
«Жығылсаң, нардан жығыл !»- деген сөз бар,
Лүпайттай (лұбайда ) шағырлықпен атын шыққан,
Мың сан ақын сіздерден (сізлерден)қойдай ыққан.
Бұхара, Ташкент, Самарқанд – бәрін кезіп,
Су жұқпас, сұм жігітсің жұртты құртқан! 
-  деп  сес  көрсете,  кінә  арта  сөйлейді.  Сөйте 
отырып,  мың  сан  ақын  сіздерден  қойдай  ыққан 
жүрексінетінінде  айқын  аңғартады.  Ғалының 
қорқынышы да негізсіз емес. Әйтсе де Мәшһүрге 
бір- екі ауыз бәйт жазып, даңқын шығарудан да 
дәмелі. Соған орай :
Жасыннан сен түрлендің әрбір түрге,
Бұхар барып, қол бердің қандай пірге ?! –деп 
сауал тастайды. Тіпті бұл аз десеңіз:
Ақымақ адам мақтанар: «батыр»- десе,
Ақылды адам «ұнатар»: «пақыр» -десе ,
Өзіңізді  «Мәшһүр»,-  деп  тақырыплайсыз 
(тағырыплайсыз),
Ғалымдар (ғалымдар) тағырыпланбас: «батыл» 
- дей келіп: «Сіздің уәзипаңыз дін шашпақтық»,- 
дейді ол. Сөйтіп қараңғы пенделердің көкірегіне шам 
жағып, сәуле түсіру керектігін, ал оның алтындай 
уақытының зая кететіндігін, газеттерге сөз жазуың 
айып  деп  танып,  мұнымен  қатар  хат  танитын 
әншілер Ағузы мен бисмилланы айтпай, домбырамен 
құран сөзін атйтатындығын тілге тиек етеді.
Надандар кәпірліктен қылмас қауіп,
«Обалы Мәшһүрге !» -деп, сізге жауып.
Себепші сіз болғандай көрінерсіз,
Ұрыларға бергендей сойыл тауып, - деп кінә артады.
Өз кезегінде Мәшһүр Жүсіп:
Біреудің айыбын жыртып, бастадың сөз,
Демейміз «Әмір - Зибал» - ондайды біз.
Бет тырнап, перде жыртқан Әмір – Зибал,
Болғаның қалғанын қай кітаптан көрдіңіз сіз?!
- деп Ғалыны әп дегеннен-ақ Әмір- Зибал сөзінің 
мағынасын  толық  түсінбейтіндігін,  білімсіздігін 
бетіне басады.
Көзі жоқ көбелектей ер екенсің,
Жолықпай сен кісіне жүр екенсің! 
- деп Ғалының ұшқалақтығын, көзі жоқ көбелекке 
теңесе,  «жолықпай  сен  кісіне  жүр  екенсің»  деу 
арқылы «Өзіңнен зор шықса, екі көзін сонда шығар» 
деген халық даналығын еске салады. Ал :
Шеңгел салсаң өзіме хылап болғаныңды,
Жыртқышы хайуандардың бір екенсің! 
– деп шеңгел салу тек хайуандарға ғана тән екенін 
айта  отырып,  қазақ  тілінде  әр  сөздің  мағыналы 
орны  бар  екенін  еске  салады.  Бұл  енді  қалам 
ұстаған  кез  келген  жас  талаптың  жаттап  алар 
қағидасына айналса және сонымен қатар Ғалының 
«Ақылды адам ұнатар ма кәпір десе» деген пікірінің 
қисынсыз екенін Мәшекең :

27
М.Ж. КӨПЕЕВТІҢ 155 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛАДЫ
Жан жек көрер ... «пақыр»- десе,
«Кадалфуыр әлі әлкіфір», - мұны білсе,
«Қырып алшы кәләмі алшы !» -деген сөз бар,
Несіне оның мәз боласың «кәпір» - десе?!
Кімнің кәпір болғаның көрді көзін,
Дұрыс қой: «Аят жазба !» -деген сөзің
Өлең айтқан бәрі де, надан болса 
Сен де - өлеңші, байқасан , надан өзін !
Өлең сойыл, өлеңші ұры болса, 
Өзін де санды ұрының болдың бірі,
«Өлеңмен аят жазба деген сөзің дұрыс қой»,- 
дей  отырып,  өзінің  де  өлең  жазатынын,  сөйтіп, 
санды надандардың қатарына өзі де қосылатынын 
ашып айтады, ал одан әрі «Өлең-сойыл, өлеңші- 
ұры» болса, сен де санды ұрының бірісің дегенді 
алға тартады.
Осы  айтыста  Мәшһүр  Жүсіп  Ғалыны  бір 
рет болсын ақын деп атамайды. Өлеңші дегенді 
қатарынан екі рет айту арқылы оның сөз асылын 
парықтай  алмайтын,  ел  кезген  өлеңші  екенін 
есіне  салады.  Сол  сияқты  молдалығы  да  күмән 
тудырады. Шала молда дінбұзар екенін :
Япырым-ау, шыға қалдың қайдан, Ғалы?
Бізбенен үміт қылдың ойланғалы, – деу арқылы 
астарлы жеткізгені байқалады.
Төлеуге Айдаболға келіп тұрмын ...
Кезінде  қазақтың  аса  көрнекті  ақыны, 
филология ғылымының докторы, профессор Әбділда 
Тәжібаев: «Қазақ зиялыларының ішінде Мәшһүр 
Жүсіп Көпеевті білмейтіндер жоқ шығар. Әрі ақын, 
әрі ақылгөй жан ұлы Абайға ілесе шықты да осы 
даналықты ұстаздың ағартушылық жолын берік 
ұстады, ақындық мұратын да өзіне мұрат етті...»
Турашыл болып тұра айтқаны ақты қара, қараны 
ақ демегені үшін ел билеушілерге жақпаған. Бұл 
ретте тартқан азабы да аз емес деп пікір түйіндеген 
екен. Оның бұл сөзіне Мәшһүр Жүсіптің Шабдар 
атпен айтысы толық дәлел болатындай.Осы орайда 
Мәшһүр Жүсіптің өзі жинақтаған қазақтың ауыз 
әдебиеті үлгілері арасында жануарлар мен өлі мен 
тірінің айтысы аз кездеспейді. Бір сөзбен адамдар 
халықпен бірге жасасып келе жатқаны көпке үлгі. 
Солардың бізге белгілілерінің біріне тоқтала кетейік .
Мал иесі: 
Шолақ сиыр, көзіңді ояйын ба ?
Биылғы жыл соғымға сояйын ба?
Биылғы жыл соғымға сойып алып,
Танабайға жаяңды қояйын ба?
Сонда сиыры :
Шиыршықтап қыл арқан ескеніңде,
Қу шолақты соялық дескеніңде .
Қу шолақты соғымға сойып алып,
Бүржекейлеп көрермін көшкеніңді,
- дейді. Өзара айтысушы мал иесі де,оның сиыры да 
бірін-бір қыжыртумен, қорқытып үркітумен болады. 
Езуге күлкі үйіргенімен ойлантып толғантпайды. 
Оқиғаның негізгі тіні белгісіз болып қалады. Әзілге 
құрылғаны  байқалады.  Ал  Мәшһүр  Жүсіптің 
Шабдар атпен айтысы бірден-ақ Мәшһүрдің :
Сен, шабдар, қай жағымнан келдің маған,
Кім ығыр ғып осынша мінген саған?
Арқа- басын ошақтай жауыр болған,
Мал сықылды түрін жоқ, сиқын жаман.
деген сауал тастап.
Шабдар аттың атынан
«Келдің,- деп , айыптама мені қайдан ?»
Шыққан жоқ жергілікті малды байдан .
Төлеуге Айдаболға келіп тұрмын,
Көк тақым қандыбалақ ұлы Алтайдан,
деген  жауап  береді.  Сол  жауап  арқылы  көп 
нәрсенің беті ашылып, мәні аңғарылады. Енді оған 
ақын аяушылықпен қай көзі ашылмағыр оңбаған 
ит сені соншама жерден сүйретіп алып келген деген 
сауал қояды.
Шабдар  аттың  айтысынан  бір  қолдан  бір 
қолға  өтіп,  ақыры  кісісі  өлген  күйінішті  үйге 
тап  болғанын  сол  жерден  әйтеуір  өлген  кісі 
мінбейді деп расходына байлап жібергенін айтады. 
Осы  орайда  оқырманға  түсінікті  болу  үшін 
Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының шығармаларының 1- 
томында түсініктер бөлімінде берілген Жолмұрат 
Жүсіпұлының деректеріне аз- кем тоқталайық.
Жолмұраттың  жазысына  қарағанда, 
Айдаболдың мал қозы руынан - Исламбек қажы, 
өзі ертерек қайтыс болған. Қолындағы кіші ұлы 
Исламбектің татар дәмі таусылған тұста Мәшһүр 
Жүсіп қажының бәйбішесі Айбибіге көңіл айту 
үшін қаралы үйге ат басын тірейді. Қайтарында 
Мәшһүрдің арбасының жетегіне өзі арық, арқасы 
жауыр  бір  шабдар  дөнен  байлайды.  Айтыс  сол 
шабдар  дөнен  мен  Мәшһүрдің  арасында  өрбиді. 
Мәшһүр шабдар атпен айтысу арқылы оның қайдан 
шыққаны, бұл халге қалай тап болғанын жоғарыда 
баяндап өттік. Онан әрі Мәшһүр Жүсіп :
Мінген сені желіп шапқан екен,
Арқанды  ошақтай  ғып  баққан  екен,-  деу 
арқылы малға қыры, ең бастысы аяушылығы жоқ 
жаның ақыры.

ӨЛКЕТАНУ № 2, 2013
28

жүктеу/скачать 1,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: