М үнай-газ ісінің негіздері: о қ ул ы қ. Астана: ф олиант

білінеді: 1-ығыстырылатын мұнай аймағы (сүйық көмір- 
с у тек тік   ф аза);  2 -арал ы қ  газды -сүй ы қ  ай м а қ ,  газды  
жөне сүйық ф аза, ол көм ірсутектік компоненттерден де, 
көм ірқы ш қы л газынан да түрады; 3-өзара толық еру ай- 
м ағы ,  ол  көм ірсутектік  компоненттер  мен  С 0 2  бөліну 
ш екарасы ж оқ газ төрізді қоспасы; 4-ығыстырушы агент 
аймағы (негізінен газ төрізді көмір қы ш қы л газы).  Қат 
қы сы мы   араласу  қысы мы нан  төмен  болғанда,  үш інш і 
айм ақ — өзара толы қ еру аймағы болмайды.
Карбондалған сумен ығыстыру. Бүл кездеекі фазалық 
(сүйықтық-сүйықтық) сүзілу болады, ал көмір қы ш қы л 
газы екі фазада да болады: суда көбірек, ал ығыстырыла- 
тын  мүнайда (бөліну  ш екарасына тікелей жанасқан  ай- 
мақта) аз болады.
Ең жалпылама сүлба -  ол үш фазалық сүзу, онда мүнай 
карбондалған сумен, шектелген ерігіш тік ж ағдайында, 
көм ірқы ш қы л  газ  бен  су  қоспасымен  ығыстырылады. 
Қ атта мүнай, су жөне газ фазалардан түратын көп ком- 
поненттік ж үйенің термодинамикалық тепе-теңдік сүзі- 
луі  жүреді.  Бүл  кезде  көмірсутектік  компоненттер  тек 
мүнай фазасында, су -  су фазасында, ал көмір қы ш қы л 
газы барлы қ үш фазада да болады.
Көптеген  жобалардағы  ығыстыратын  агенттерді  ай- 
дау реттілігі  бойынша  төмендегідей  сүлбаларды  бөліп 
көрсетуге болады:  көм ірқы ш қы л газын үздіксіз  айдау; 
сумен  итерілетін  С 02  жиегін  айдау;  көмірсутектік  газ- 
бен итерілетін С 02 жиегін айдау; С02 ж иегін жасау, одан 
өрі суды жөне көм ірқы ш қы л газын кезектестіріп айдау; 
С 02 жиегін ж асау,  одан өрі  суды жөне көмірсутектерді 
кезектестіріп  айдау.
4. 
Көмірсутектік емес газдарды айдау -  жоғары  қы- 
сымды көмірсутектік емес газдарды айдау.  Көмір қыш- 
қы л  газынан  басқа  бүл  өдіске  аса  қолайлы  газ  — азот. 
Азотты айдаудың келешегі көмірсутектік қоспалармен 
салыстырмалы  ж ақсы   араласатындығына  негізделген. 
СН4-Ы2  ж үйесінің  кризистік  қы сы мы  5,5  МПа-дан  ас- 
пайды ,  ал  көм ір су тектік  ж үйелердегі  азотты ң   тепе- 
теңдік түрақтысының өзгеру заңдылықтары метан үшін
153

алынған заңдылықтарға үқсас. Қосалқы өнімі болып та- 
былатын кейбір ондірістерден басқа, азоттың көзі қүра- 
мында  70% -ға дейін азот болатын ГРЭС түтін газдары, 
сонымен қатар азоттың мөлшері жоғары болатын табиғи 
газ  кен  орны  болып  табылады.  Мысалы,  Ротлигендес 
(ФРГ) шөгінділерінің газ шоғырларында азоттың  мөл- 
шері  13-тен80%-ға  дейін ауытқиды.
3.5. Мүнай және газ үңғымаларын пайдалану 
тәсілдері
Үңғымалардан мүнайды шығару мынадай үш тәсілдің 
бірімен  жүзеге  асады:  бүрңақты,  компрессорлың  (газ- 
лифттік) немесе терең сорғылық.
Бүрқақтық тәсілде мүнай жер бетіне қат энергиясы- 
ның қысымымен шыгарылады. Мүнай өндірудің бүрқаң- 
тың тәсілі үңғымаларды пайдаланудың алғашқы мерзім- 
дерінде басым болады; ол экономикалық түрғыдан тиімді, 
сьфттан энергияның  көп шығынын қажет етпейді.
Уақыт откен  сайын  қаттағы  мүнай  қысымы  мүнай- 
дың өздігінен бетке көтерілуіне жеткіліксіз болып қала- 
ды.  Мүндай кезде бүрқақтық өдістің орнына  компрес- 
сорлықнемесе  газлифттік әдіс қолданылады. Үңғымаға 
конңентрлі етіп  (бірінің ішіне бірін) қүбырлардың  екі 
бағанасын  түсіреді,  пайда  болған  саңиналық  кеңістік 
арқылы, мүнаймен араласып оның жер бетіне көтерілуі- 
не көмектесетін,  көмірсутектік газ айдайды.
Қаттағы  мүнай  қорының  азаюынан  ондағы  мүнай 
қысымы  өте төмен  болып,  компрессорлық  төсілдің де 
тиімділігі төмендейді -   газды көп айдауға тура келеді, 
ал мүнайдың алынуы айтарлықтай аз болып қалады. Бүл 
жагдайда мүнайды  өндіру үшін  терең сорғылық төсіл 
қолданылады.  Мүнай  үңғымаларын  терең  сорғылық 
пайдалану төсілі кезінде қарнақты терең сорғылар мен 
батырылған орталықтан тепкіш электрлік соргылар қол- 
данылады.
154

Үңғымаларды  пайдаланудың  соңғы  екі  төсілін  (газ- 
лифттік жөне терең сорғылық) шартты түрде механика- 
ландырылған тәсілдер деп атайды.
Барлың газ үңғымалары тек бүрңақтық тәсілмен пай- 
даланылады,  яғни  кез  келген  қаттық  қысымда  қаттан 
газды алу үшін механизмдерді қолданбайды.
3.5.1. Мцнайлы цңгымаларды пайдалану
Бүрқақтық  пайдалану.  Мүнайды  немесе  мүнайдың 
газбен қоспасын забойдан жер бетіне көтеру табиғи энер- 
гия  есебінен  ж үзеге  асатын  үңғымаларды  пайдалану 
төсілін бүрқақтық тәсіл деп атайды.
Егер  үңғыманы  толтыратын  сүйықтық  деңгейінің 
қысымы  қат  қысымынан  аз  және  забой  маңы  аймағы 
ластанбаған болса (үңғыма оқпаны қатпен байланысады), 
онда  сүйықтық  үңғыманың  сағасынан  асып  төгіледі, 
яғни үңғыма бүрқақтанады. Бүрқақтану гидростатика- 
лық  қысымның  немесе  үлғаятын  газдың  немесе  еке- 
уінің де өсерінен болады.
Тек гидростатикалық қат қысымының есебінен бола- 
тын бүрқақтану -  мүнай үңғымаларын пайдалану прак- 
тикасында  сирек  болатын  қүбылыс.  Бүл  егер  қаттық 
мүнайда газдың болмашы аз  мөлшері болғанда болады. 
Бүл  кезде  қат  қысымы  үңғыманы  толтырып  түрған 
мүнай деңгейінің қысымынан жоғары болады.
Көп  жағдайларда  үңғымалардың  бүрқақтануында 
қатта мүнаймен бірге болатын газ басты рөл атқарады. 
Бүл тіпті, қат жағдайларында газ мүнайда толық еріген 
жөне қатта біртекті сүйықтық ағатын жағдайда, айқын 
суқысымдық  режимі  бар  кен  орындарында  болады. 
Мүндай  қатқа  бүрғыланған  үңгымаларды  пайдалану 
кезінде  мүнайдан  бос  газ,  тек  көтермелі  қүбырлардан, 
мүнайдың газбен қаныгу қысымынан төмен қысым бар 
тереңдіктен,  бөліне  бастайды.  Бүл  жағдайда  үңғыма- 
дағы мүнайдың көтерілуі гидростатикалық  қысымның 
жөне үңғыманың тек жоғарғы бөлігінде болатын қысыл- 
ған газдың энергиясының есебінен  болады.
165

Мұнайдың газбен  қанығу қысымына сөйкес келетін 
тереңдікте мүнайдан газ майда көпіршіктер түрінде бөліне 
бастайды. Жоғары қарай көтерілгенде газ көпіршіктеріне 
аз қысым түсіп, нөтижесінде газ көпіршіктерінің көлемі 
үлғаяды жөне сүйықтық пен газ қоспасының тыгыздығы 
біртіндеп  азая береді.  Газды-сүйың  қоспасы деңгейінің 
үңғыма  забойына  жасайтын  жалпы  қысымы  қаттық 
қысымнан аз болса, ол мүнайдың өздігінен төгілуін, яғни 
бүрқаңтануын болдырады.
Пайдаланудың барлық төсілдері кезінде, оның ішінде 
бүрқақтық төсіл кезінде де, сүйық пен газдың жер бетіне 
көтерілуі оларды пайдалану алдында үңғымаға түсірілген 
диаметрі аз қүбырлар арқылы жүреді. Ол қүбырлар соргы- 
компрессорлық қүбырлар  деп аталады. Пайдалану төсіліне 
қарай оларды сонымен қатар, бүрқаңтық, компрессорлық, 
сорғылық жөне котергіш (лифттік) деп те атайды.
Стандарт бойынша соргы-компрессорлық қүбырлар- 
ды төмендегідей шартты диаметрлерде (сыртқы диаметр- 
лері бойынша): 33, 42, 48, 60,  73, 89,  102 жөне 114 мм, 
қабырғаларының  қалыңдығы  3,5-тен  7  мм-ге дейін бо- 
латындай  етіп  дайындау  қарастырылған.  Бір  қүбыр 
үзындығы  5-8,5  м  (орташа  8 м) қүрайды.  Қүбырларды 
жапсарсыз, яғни беріктігі жоғары маркалы болаттардан 
түтас созып жасайды. Әрбір қүбырдың үштарына бірдей 
бүранда тіліп қояды.  Оның бір үшына зауытта жалгас- 
тырғышты бүрап қояды, себебі басқа қүбырдың бос үшы- 
мен ңүбырды винттеп, бекітіп бүрау кезінде жалгастыр- 
ғыш бүралып алынып қалмас үшін қояды.
Бүрқақтың  пайдалану  кезінде  көптеген  жағдайлар- 
да,  диаметрлері  60,  73  жөне  89  мм,  ал  жоғары  өнімді 
үңғымалар үшін диаметрлері 102 жөне 114 мм болатын 
сорғы-компрессорлық қүбырларды қолданады.  Қүбыр- 
ларды өдетте сүзгілерге дейін түсіреді.
Бүрқақтың пайдалану кезінде көтергіш қүбырларды 
қолдану төмендегідей түжырымдарға негізделген:
1. 
Үңгыманы игеру жүмыстары жеңілденеді, себебі он- 
дагы жеке арналар (көтергіш қүбырдар мен қүбырдан тыс
156

кеңістік) оңпандағы сазды ерітіндіні аса жеңіл сүйьщпен 
(су, мүнай) ауыстыруға мүмкіншілік береді. Оньщ үстіне 
көтергіш қүбырлар үңғыманы компрессор көмегімен иге- 
руге мүмкіншілік береді.
2. Үлғаятын газдың энергиясын тиімді пайдалану, се- 
бебі көлденең қимасының ауданы айтарльщтай көп емес 
арналар (көтергіш  қүбырлар)  арқылы  қоспаны  көтеру 
кезінде мүнайдың қүбыр қабырғалары арқылы ағу кезін- 
де мүнайдың жоғалымы азаяды және газдың сырғуы нәти- 
жесінде  пайда  болатын  үйкеліске  кететін  шығындар 
азаяды.  Сонымен  қатар,  мүнайдан газдың бөлінуі,  пай- 
далану  бағанасы  арқылы  бүрқақтану  кезіндегіден  аз 
мөлшерде болады, соған сөйкес газдың меншікті салмағы 
көп дөрежеде азаяды. Сондьщтан да бүрқақтану қат қысы- 
мының мәні аз болғанда да жүруі мүмкін.
Ең кіш і диаметрдегі көтергіш қүбырларды пайдалану -  
өнімділігі аз үңғымаларды бүрқақтауды үзарту төсілде- 
рінің бірі болып табылады.
3.  Үңғыма  забойында  қүмды  тығындардың  түзілуі 
жойылады, себебі қимасы кішкентай қүбырлардағы газ- 
мүнайлы ағынның жылдамдығының жоғары болуынан, 
үңғымадан қүмның жер бетіне толық шығарылуын қам- 
тамасыз етеді.
4.  Қүрамында  парафині  көп  болатын,  мүнай  өндіру 
кезінде  түзілетін  парафинді  шөгінділермен  күресуді 
жеңілдетеді.
Бүрқақты үңғымалардың сағасын берік болат арқау- 
мен (қүбыр басымен жөне бүрқақтық шыршамен) жаб- 
дықтайды.
Қүбыр  басы  бүрқақтық  қүбырларды  ілу  үшін  жөне 
қүбыраралық кеңістікті қымтау үшін керек, ал бүрқақ- 
тық ш ырша — газдысүйық ағынының шығару сызықта- 
рына бағыттау  үшін,  сонымен  бірғе үңғыма  жүмысын 
реттеу жөне бақылау үшін де қажет.
Бүрқақтық шыршаларды пайдалану шарты бойынша 
көсіпшілік жабдықтардың ішіндегі ең жауапты түрлері- 
нің  біріне  ж атқы заты нды қтан,  оларды  төлқүж атты қ 
(паспорттық) жүмысшы қысымнан екі есежоғары қысым- 
ға сынайды.
157

Бұрқақтық арқаулар (арқау) қүрылымдық және берік- 
тік көрсеткіштері бойынша ерекшеленеді:
1)жүмысшы қысым бойынша -  зауъптар 7-ден 105 МПа 
дейінгі қысымға есептелген бүрқақтық арқауды шығара- 
ды;
2) оқпанның өтетін көлденең қимасыньщ өлшемдері -  
50-ден  150 мм-ге дейін;
3) бүрқақтық  шырша қүрылымы  бойынша  -   айқас 
жөне үш тармақты;
4) үңғымаға түсірілетін қүбырлар қатарларының саны 
бойынша -  бір қатарлы және екі қатарлы;
5) тығындау қүралдарының түрі бойынша -  ысырма- 
лық немесе крандық.
Оқпан диаметрі  100 және  150  мм-ге тең бүрқақтық 
арқаулар өнімділігі жоғары мүнай және газ үңғымала- 
ры үшін жасалган. 105 МПа қысымга есептелген арқау- 
ларды өте  терең үңғымаларға немесе қат қысымы ано- 
мальды  жоғары  үңғымаларға  пайдалануға  болады. 
Бүрқақтық мүнай үңғымалары үшін негізінен жүмыс- 
тық  қысымы  7-ден  35  МПа-ға дейін  есептелген  арқау- 
ларды пайдаланады.
35-суретте  бір  қатарлы  көтергіш  үшін  бүрқақтық 
арқау, ал 36-суретте екі қатарлы көтергіш үшін тығын- 
дау қүрылғысы крандық үш тармақты арқау көрсетіл- 
ген.  Бүл арқауларда бүйірлік  шығарылымдар  шығару 
сызықтары  арқылы  қүрама және өлшегіш  қондырғы- 
лармен қосылады.
Бүрқақтық үңғыманы игеру мен оны пайдалануға беру 
оның сағасына бүрқақтық арқау жөне түсірілетін бүрқақ- 
тық қүбырлар бекітілген күйінде төмендегі төсілдермен 
жүргізіледі:  1) бүрғылаудан соң үңғыма оқпанын толты- 
ратын сүйықты жеңілдеу сүйықтыққа ауыстыру,  мыса- 
лы, сазды ерітіндіні суға, суды мүнайға жуу; 2) жер беті- 
нен айдалатын газбен немесе ауамен үңғыманы толтырып 
түрған  сүйықтықты  қанықтыру,  қысылған  газбен 
(ауамен) итеру;  3) үңғымадағы сүйықтықты газ-сүйық 
қоспага ауыстыру -  аэраңиялау.
158

а)
М Һ
Й с х н * '5
Ш
 
6
ІЧМ СХІО 
Ж  9
Й М І Х І І
“Ч
10
1
2
12
ОМІ-
I /  
^ Ч І Х О
X
I
- ^ Н Х І М І
35-сурет. Бүрңақтың арқаулар:
а -  айқас;  ө -  үш тармақты;
1 -  манометр;  2 -  үш жолдық кран; 3 -  жоғарғы  буфер;
4 -  үш тармақша; 5 -  жалғастық (штуцер): 6 -  тығындау 
қүрылғысы (бүйірлік ысырма, кран); 7 -  тығындау қүрылғысы 
(оқпандық ысырма, кран); 8 —
 ауыстырғыш; 9 —
 айқас;
10 —
 бағаналық ернемек; 11 —
 төменгі  буфер; 12  -  шырша 
айқасы
Үңғыманы  жуған  кезде 
бүрңаңтануды  болдыру 
үш ін  сүйыңтыңты  сорғы 
арңылы ңүбыраралың кең- 
істікке  айдайды,  ол  кезде 
үңғыманы  толтырып  түр- 
ған ауыр сүйыңтың (сазды 
ерітінді) беткі ңабатңа бүр- 
ңаңтың  ңүбырлар  арңылы 
ығыстырылады. Қат ңысы- 
мы  айтарлыңтай  көп  бол- 
ғанда,  сазды  ерітіндіні  су- 
мен немесе мүнаймен тіпті 
толың  емес  ауыстырған- 
ның  өзінде  үңғыма  бүр- 
ңаңтала бастайды.
36-сурет. Екі ңатарлы көтергіш үшін үш тармаңты 
бүрқаңтық арқаулар
159

Үңғыманы қысылған ауамен итерудің, басудың  мөні 
оны бұрқаңтық қүбырлар мен пайдалану бағанасы арасын- 
дағы сақиналық кеңістікке айдау болып табылады. Қысыл- 
ған ауа бүрқақтық қүбырлар арқылы үңғыманы толтырып 
түрған сүйықтықты сыртқа ығыстырады жөне біруақыт- 
та есептелғен тереңдікке орнатылған арнайы (қосу)  кла- 
пандар арқылы  бүл қүбырларға еніп, сүйықтықты газдан- 
дырып,  оның тығыздығын кемітеді.  Үңғыманы басу не- 
месе итеру үшін  8-20 МПа қысымға есептелген  арнайы 
қозғалмалы компрессорлар қолданылады.
37-сурет. Аэрацияланған сүйықтықпен үңғыманы игеру 
кезіндегі  оны ңжабды қталуы :
3 — шығару сызығы;  2 — компрессор; 3 — сорғы; 4 — аралас- 
тырғыш;  5 — шеген бағана; 6 -  сорғы-компрессорлық 
қүбырлар;  7 -  мұнайлы қат
Үңғымадағы  сүйықтықтың тығыздығының айтарлық- 
тай төмендеуі үңғымаға бір уақытта су (мүнай) мен газды 
(ауаны) айдау кезінде қол жеткізілуі мүмкін.
160

Бүл  өдіс  бойынша  игеру  кезіндегі үңғыманың жаб- 
дықталу сүлбасы 37-суретте көрсетілген. Үңғымаға сор- 
ғыдан  келетін  сулы (мүнайлы)  сызықтан  басқа,  комп- 
рессордан  келетін  газды  (ауалық)  сызықты да  қосады. 
Сүйық пен  газ  (ауа) араластырғышта (эжекторда)  арала- 
сып,  одан кейін  газды-сүйық қоспа үңғыманың қүбыр- 
дан тыс кеңістігіне айдалады.  Бүл қоспамен үңғымадағы 
сүйықтықты ауыстырғанда, забойға түсетін қысым төмен- 
деп, мүнай қаттан үңғымаға келе бастайды. Қоспаны ай- 
дауды үңғыма түрақты бүрқақтана бастаған кезде тоқта- 
тады.
Бүрқақтық  үңғыманы  пайдалануға  қосқаннан  соң, 
оның үздіксіз және үзақ уақыт бүрқақтануын жөне қат 
энергиясының өте тиімдірек шығындалуын қамтамасыз 
ететін шаралар қолданады. 
Бцрқақтық цңгыманы дцрыс 
пайдалану дегеніміз -  мүмкіндігінше аз газ факторында 
қалыпты өнімділікті  қамтамасыз  ету болып  табылады. 
Сонымен қатар, өнімді қаттар қүмдардан қүралатын кен 
орындарында,  үңғыманың  бүрқақталуы  кезінде  қүм 
үңғыманың  қалыпты  жүмыс  жасауына  кедергі  келтір- 
мейтіндей,  сүйықтық  ағынының  жылдамдығын  үстап 
түру қажет, яғни қүмның үңғымаға түсуі аз болатындай 
ету қажет. Бүрқақталу үдерісінде, егер  контурлық неме- 
се табан асты суларының бүзылуы нөтижесінде үңғыма- 
ны су алатын болса,  онда үңғыма өніміндегі  мүнай  мен 
судың арақатынасын реттеп отыру қажет болады.
Көпшілік жағдайларда бүрқақтық үңғыманың жүмы- 
сы  шығару  жолдарындағы  жалғастықтар  — ортасында 
өтімтал тесігі бар ңилиндрлік кескен дөңбектер (кейде тесі- 
гі бар дискілер) көмегімен қарсы қысым жасаумен ретте- 
леді. Тесіктің диаметрі үңғыманы пайдаланудың берілген 
режиміне төуелді болады жөне төжірибе жолымен таңда- 
лынады. Жалғастьщтарының диаметрінің көдімгі шектері
3-15 мм жөне одан жоғары болуы сирек болады. Жалғас- 
тықтарды  шығару жолдарына бүйірлік  сырғыма  артына 
орнатады.
Газлифттік пайдалану. Көтергіш қүбырлармен баш- 
мақ  немесе  клапандар  арқылы  бағанаға  қысылған  газ-
11-148
161

ды айдау жолымен қаттан сүйықтықты беткі қабатқа 
көтеру кезінде мүнай үңғымаларын пайдалану төсілі -  
газлифттік  деп аталады.
Үңғымадағы  сүйықтықты  қысылған  газбен  көтеру 
үшін екі арна ңажет:  1) газ беру;  2) сүйықтыңты беткі 
қабатқа көтеру.
Үңғымаға түсірілетін қүбырлардың қатарларының са- 
нына, олардың өзара орналасуына жөне газдың және газ- 
сүйықтық қоспаның қозғалу  бағытына байланысты әр 
түрлі типтегі және жүйедегі газды көтергіштер (газлифт- 
тер) қолданылады. Егер жүмыстық агент ретінде ауа ңол- 
данылса, онда жүйені ауалық котергіш немесе эрлифт деп 
атайды.
Газды кетергіш жасау үшін үңғымағабүрқақтық пай- 
далану  кезінде қолданылатын  сорғы-компрессорлық 
қүбырларды түсіреді.
Кей кезде газды кетергіш үшін жүмыстың агент рет- 
інде жоғарғы  қысымды газды қаттардың газын  пайда- 
ланады. Бүл жағдайда жүйе компрессорсыз газлифт  деп 
аталады.
Түсіріл етін қүбырлардың санына қарай көтергіштер бір 
қатарлы және екі қатарлы болады, ал жүмыстық агентті 
айдау бағытына қарай сақиналық жөне орталық жүйелер 
болып ажыратылады.
Сақиналық бір қатарлы  көтергіштерде  (38 а-сурет) 
қысылған газ пайдалану бағанасы мен көтергіш қүбыр- 
лар арасындағы қүбырдан тыс кеңістікке айдалады, ал 
газ-мүнай  қоспасы кетергіш  бағана бойымен бетке ба- 
ғытталады.
Орталық жүйенің бір ңатарлы көтергішінде (38 ө-су- 
рет) жүмыстық агент орталың көтергіш бағанаға айда- 
лады,  ал газ-мүнай қоспасы қүбырдан тыс кеңістік ар- 
қылы котеріледі.
162

о)
Газ 
-^охс;  •-
-рз-  Қоспа
л ?рд»~і-*
Р Ь хс— г
ш
Қоспа
в)
Газ
аз 
т; 
—гзхщ.
___Қоспа
ЕЗ
У
38-сурет. Газды көтергіштер жүйелері
Сақиналық жүйенің екі қатарлы көтергіштері 38 б және 
в-суретте көрсетілген.  Қысылган газ үңгымага қүбырлар- 
дың сыртңы жөне ішкі қатарлары арасындагы сақиналық 
кеңістік  арқылы айдалса,  ал газды-сүйық қоспа ішкі  қү- 
бьфлар бойымен көтеріледі.
38 в-суретте екі қатарлы көтергіштің сатылы нүсқасы 
бейнеленген, онда қүбырлардың жалпы салмағын азайту 
маңсатында сыртқы қатар өр түрлі диаметрлі ңүбырлар- 
дан қүралған.
Газлифттік үңғыманың сағасына арқау орнатады,  ол 
бүрқақтық  үңғымалардагы  арңау  сияқты  белгілі  бір 
мақсаттар үшін қажет, яғни үңғымаға түсірілген қүбыр- 
ларды ілу үшін, қүбырлар аралықтарындағы  кеңістікті 
қымтау,  үңғыма  өнімдерін  шығару  жолына  қарай,  ал 
қысылған газды үңғымага қарай бағыттау.
Үңғымаларды  пайдалану  мен  оны  іске  қосу  опера- 
цияларын  орындау  үш ін ,  сонымен  қатар  пайдалану 
үдерісі  кезіндегі  қиындықтарды  жоюға  байланысты 
операцияларды  орындау  үш ін,  үңғыма  сағасын  шыға- 
ру  сызықтарымен  жөне  ауа-газ  өткізгіш  қүбырмен  бе- 
кітеді.  Газлифттік  үңғыманың  сагалық  жабдыңтары- 
ның  ең  қарапайым  бекітілу  сызбасы  39-суретте  беріл- 
ген.  Сөйкес  ысырмаларды  жабу  арқылы  қысылған  газ 
көтергіш қүбырларға немесе сыртңы  қатар қүбырлары 
мен  көтергіш  қүбырлар  арасындагы  сақиналық  кеңі- 
стікке  бағытталады.
163

39-сурет. Газлифттік үңғыма сағасын бекіту сызбасы
Газлифттік үңғыманы  пайдалануға беруді іске қосу 
үдерісі сыртқы қатар қүбырларынан сүйықтықты ауамен 
(газбен) ығыстырудан жөне айдалатын ауаны  көтергіш 
қүбырлардың төменгі үшына немесе олардағы сүйықтық- 
тың бағанасын  газсыздандыру үшін, сол қүбырлардағы 
жүмыстық тесікке жеткізуден түрады.  Газлифттік үң- 
ғыманы пайдалануға қосу кезіндегі максималды қысым 
(қосу қысымы) үңғымадағы сүйықтық қысылған газбен, 
оны көтергіш қүбырларға ендіретін жерге дейін, ығысты- 
рылып шығарылған кезде болады. Бүл қысым газлифттік 
жүйеге, үщыманың тереңдігіне, ондағы сүйықтың стати- 
калық деңгейіне,  сонымен бірге сүйықтың тығыздығына 
жөне басқа да жағдайларға байланысты түрліше болуы 
мүмкін. Ең жоғарғы қосу қысымы сақиналық жүйенің бір 
қатарлы лифтте газды көтергіш қүбырларга башмақ ар- 
қылы берілген кезде пайда болады. ^
164

Газлифттік пайдаланудың қазіргі ж аңа технологиясы 
қосқьпп  және жүмыстық  клапандармен және көтергіш 
қүбырлар үшындагы пакермен жабдықталган сақиналық 
жүйенің бір қатарлы лифттеріне  негізделген (40-сурет). 
Пакер — үңгыманың бір қалыпты және тыныш (лүпілсіз) 
жүмыс жасауын қамтамасыз ету мақсатында үңғыманың 
забой маңы аймагын қүбырдан тыс кеңістіктен ажырату 
үшін арналған.
Клапандар -  үңғыманың қүбыраралық кеңістігі мен 
көтергіш қүбырлар арасындағы байланысты орнататын 
немесе үзетін тетіктер.  Түрлі конструкңиядағы диффе- 
ренңиалдық клапандар кең қолданылады, олардың өсері- 
нің  принңипі  қүбырдан  тыс  кеңістік  пен  көтергіш  қү- 
бырлардағы қысымның түсу өсеріне негізделген.
Көтергіш  қүбырлардың  сыртқы  жағына орнатылған 
дифференңиалды  қосу  клапандарын үңғымаға есептел- 
ген тереңдікке дейін түсіреді. Газды айдау кезінде сүйық- 
ты қ  деңгейі  қүбырдан  тыс  кеңістікте  төмендейді,  ал 
көтергіш қүбьфларда артады. Қүбырдан тыс  кеңістіктегі 
газ клапан деңгейіне жеткенде, оның қысымы  көтергіш 
қүбырлардағы  сүйықтық деңгейінің  гидростатикалық 
қысымынан жоғары болып, ол клапан арқылы қүбырлар- 
ға жырылып ағып, онда болатын сүйықтықты газданды- 
рады. Клапаннан жоғары түрған, қүбыр ішіндегі сүйық- 
тықтың ішінара төгілуі жүреді. Содан соң клапан деңгей- 
індегі қүбьфлардағы қысым түсе бастайды да, ол қүбыр- 
дан тыс  кеңістік  пен  қүбырлардағы  қысым  айырмашы- 
лықтарының  артуына  өкеп  соғады.  Белгілі  бір  қысым 
айырмашылығында клапан жабылады. Сол кезде қүбыр- 
дан тыс кеңістіктегі сүйықтық деңгейі келесі төмен жат- 
қан клапанға немесе көтергіш қүбырлардың башмағына 
жету керек.
Мүнай  кен  орнында  ұңғыманы  компрессорлық  пай- 
далану кезінде газ немесе ауаны қажетті қысымга дейін 
қысатын  компрессор-машиналар орнатылған  бір  неме- 
се бірнеше компрессорлық станциялардың болуын қарас- 
тыру қажет.
Компрессорлық  станциялардан  келетін  жүмыстық 
агентті үңғымалар бойынша тарату газ тарататын күрке-

жүктеу/скачать 8,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: