М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан
Бүйрек қызметінің реттелуі
жүктеу/скачать 0,67 Mb.
|
Адам және жануарлар физиологиясы УМКД
Бүйрек қызметінің реттелуіБүйректің организмдегі ең негізгі қызметі — шъгғару. Соны-мен қатар ішкі орта түрақтылығын, сілті- қышқыл теңдігін, осмос кысымын, тамырындағы қан көлемін, басқа да ішкі сүйықтық ор-таның көрсеткіштерін қамтамасыз ететін бір топ функциональдык жүйе жұмысын орындатуға қатысады. Бүйрекпен шығарылатын несеп күрамы, қасиеті жəне мөлшері, ондағы пайда болған əртүр-лі езгерістерге байланысты. Осыған сəйкес, ішкі жəне сыртқы ор-таның əртүрлі күрт өзгерістерінің əсерінен пайда болған инфор-мация орталық жүйке жүйесіне толып жатқан саны көп əртүрлі рецепторлардан мысалы, ноцицептивтік немесе ауру, қысым, хемо-, волюмо-, термо- тағы да басқа рецепторлардан 'барады. Осылардың көмегімен шығару мүшелерінің жүйкелік жəне гумо-ральдық реттелу механизмі іске қосылады. Реттелу механизмі жалпы диурезді (немесе тəуліктік несеп шығарылуды) өзгерту-мен қатар, зат алмасудың толып жатқан соңғы өнімдерін, тұз-дарды, дəрілерді, суды т. б. заттарды организмнен шығарады. Бүйрек вегетативтік жүйке жуйесінщ симпатикалық жəне па-расимпатикалық жүйкелерімен қамтамасыз етілген. Л. А. Орбели лабораториясының зерттеу қорытындыларынан кезеген жүйкені тітіркендіргенде несеп кұрамындағы хлорлы нат- рий азайғаны, ал осы жүйкені кескенде көбейгені байқалған. Парасимпатикалық жүйкенің "мұндай əсері түтікшелердің кері сіңуінің өзгеруінен пайда болады. Бүйректщ симпатиКалық жүйкесі кесілсе, несеппен хлорлы түздардың шығарылу мелшері көбейеді. Симпатикалық жүйкені тітіркендіргенде негізінен Мальпиги шумақтарының қан тамыр-320 ары тарылады да, бүйректе несеп жасалуы бір бағытта өзгер-мейді Артериола тарылғанда, осы əсерге байланысты несеп шы-ғарылу мөлшері едəуір азаяды. Ал егер де қанды алып кететін тамыр тарылса, сүзілу қысымы жоғарылап, несеп жасалу кебей-еді. Диурездің рефлекстік езгеруі толып жатқан дене сыртында Іəне ішкі ағзаларда, соның ішінде несеп бөлетін мүшелерде ор-аласқан рецепторлардың тітіркенуінең болады. Несепағардың ^септе пайда болған таспен тығындалып қалуы, тек қана ты-ғындалған бүйректе несеп шығарылуын тоқтатып қоймайды, со- нымен бірге рефлекстік жолмен екінші бүйректе де несеп шыға-рыл\ын төмендетеді. Несеп жасалу процесі вегетативтік жүйке арқылы орталық жүйке жүйесінін, белгілі бір бəлімдерімен реттеледі. Тəжірибелер жүргізіп, мидьщ қыртыс қабаты бөлімдерін — мидың тертінші қарынша түбін, сопақша ми, көру төмпешігіне мишықты т. б. əртүрлі- əдістермен тітіркендіргенде несеп жасалу процесі өзгеретіні анықталған. Бүйрек қызметінің реттелуі ве-гетативті жүйке жүйесінің жоғары орталықтары (гипоталамус- тың) паравентрикулярлық, супраоптикалық ядролар жəне бас мидың қыртыс қабаты арқылы жүретіні дəлелденді. Орталық жүйке жүйесінің жоғары бөлімдері түскен мəліметтерге байла-нысты, реттелу механизміне өте күрделі гормональдық тізбекті (гипофиз, бүйрекүсті'безі т. б. бездер) қосып 'бүйрек қызметін қамтамасыз етеді. Соның нəтижесінде бүйрек өзінің шығару функ-циясын орьшдап гомеостазды қамтамасыз етеді. Бүйректің жүйке гуморальдық реттелуінің маңызын, олардың езара байланысын 1937 жылы А. Шпуга жүргізген ете қызықты дəлелді тəжірибеден көруге болады. Ол бүйректі өзінің табиғи орнынан ауыстырып тері астына, мойын аймағына тігіп, оның та-мырларын сол жердегі кан тамырларымен жалғайды. Тəжірибе- ден бүйрек жүйкелері бұзылғанмен, жалғасқан қан тамырлары арқылы қан бүйрекке келе бастағаннан бастап несеп жасалу про-цесі жүре бастаған. Бірнеше күннен кейін осы бүйрек пен қалып-ты жағдайдағы бүйректің несеп жасау қызметінде аса көп езгеріс байқалмаған. Егер организмге су немесе ас тұзын кебірек енгіз-се, орнын ауыстырмаған бүйрек сияқты, ауыстырып тіккен бүйрек-те де жасалатын несеп құрамында су, тұз көбейеді. Жүйкесі кесілген бүйрек қызметі жүйке жүйесінің арқасында əртүрлі ті-тіркендіргіштерге өзгереді. Ауырсыну тітіркендіргіштері əсер ет-кенде, жүйкесі кесілген бүйрек кесілмеген сияқты 'несеп шығару-ды тоқтатады. Жүйкесі кесілген бүйректе тітіркендіргіштердің ау-ырсыну əсері гипоталамус арқылы, ал одан — гипофизге əсер етіп, антидиуретикалық гормон бөлінеді (АДГ). жүктеу/скачать 0,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|